Cachexie (extreem mager): symptomen, oorzaken en behandeling

Cachexie duidt op een vorm van extreme magerheid. De medische term 'cachexia' komt van het Griekse woord 'kakos' wat 'slecht' betekent en 'hexis' wat duidt op 'toestand'. Hiermee wordt een pathologische, zeer ernstige vermagering bedoeld. Cachexia is een multifactorieel syndroom dat voorkomt bij verschillende chronische ziekten. Veel patiënten met chronische ziekten zoals kanker (50% tot 80% van de kankerpatiënten lijdt op enig moment in hun ziekteproces aan cachexie), aids of auto-immuunziekten lijden aan deze toestand. Cachexie is een zeer complex en anno 2023 nog slecht begrepen syndroom dat leidt tot oncontroleerbaar gewichtsverlies. Afnemende vetreserves en afbraak van spierweefsel leiden tot verzwakking. Aangenomen wordt dat cachexie een van de factoren is die bijdraagt ​​aan vroegtijdig overlijden. De gebruikelijke voedingsinterventies bieden bij cachexie geen soelaas en uiteindelijk leidt het tot progressieve functionele beperkingen.

• Definitie van cachexie (extreem mager)
• Pathofysiologie
• Symptomen van cachexie
• Kernsymptomen
• Bijkomende klachten
• Uiterlijke verschijnselen
• Oorzaken van extreme magerheid
• Behandeling van cachexie
• Onderliggende ziekte behandelen
• Nutritionele behandeling
• Cachexie in de terminale fase
• Interdisciplinaire samenwerking

Definitie van cachexie (extreem mager)

Cachexie wordt gekarakteriseerd door een aanhoudend verlies van spiermassa met een stabiel of toegenomen vetmassa, dat niet reageert op de gebruikelijke voedingsinterventies – welke tot gevolg hebben dat de patiënt voldoende energie, vitaminen en mineralen en vocht tot zich neemt – wat leidt tot progressieve functionele beperkingen.

Pathofysiologie

Wat zijn de effecten op het functioneren van organen en orgaanstelsels? In het geval van cachexie is er niet alleen een voortschrijdend verlies van spiermassa, maar ook een algemene atrofie – aandoening waarbij weefsel of een orgaan kleiner wordt – met een geleidelijk verlies van functie van de organen.

Symptomen van cachexie

Kernsymptomen

Cachexie karakteriseert zich door de volgende symptomen:

• ernstig gewichtsverlies
• aanhoudend verlies van spiermassa, met of zonder verlies van vetmassa (sarcopenie)
• algemene zwakte, gekenmerkt door:
• lichamelijke moeheid
• verminderd vermogen tot lichamelijke activiteiten
• psychische uitputting (met concentratiestoornissen, geheugenverlies en emotionele labiliteit)
• progressieve functionele beperkingen
• negatieve eiwit- en energiebalans als gevolg van verminderde voedselinname en stofwisselingsstoornissen
• anemie (bloedarmoede)

Daarnaast zijn er storingen die worden veroorzaakt door functionele storingen van vitale organen. Er kan bijvoorbeeld atrofisch hartfalen optreden. Bij atrofie van de hartspier wordt het weefsel/orgaan kleiner. Tevens verandert het beenmerg verandert in wat bekend staat als 'gelatineuze transformatie van het beenmerg' als onderdeel van een cachexie. De vet- als hematopoëtische cellen worden vervangen door een gelatineuze tussenstof van zure mucopolysachariden.

Bijkomende klachten

Er kunnen ook andere symptomen optreden, zoals:

• smaakveranderingen
• voedselpassagestoornissen
• snelle verzadiging / gebrek aan eetlust
• misselijkheid
• braken
• obstipatie

Uiterlijke verschijnselen

Cachexie is te herkennen aan de volgende uiterlijke verschijnselen:

• de botcontouren worden zichtbaar
• diepliggende ogen (het verdwijnen van retrobulbair vet)
• holle of ingevallen wangen (verlies van wangvet)
• bruingele huid

Oorzaken van extreme magerheid

Cachexie of extreme magerheid kan optreden bij onder meer de volgende ziekten en stoornissen:

• kanker (kankercachexie),vooral bij longkanker, leukemie en alvleesklierkanker, waarbij de energieopname en energieverbruik uit balans zijn en dit komt met name door ontstekingen in het lichaam
• ernstige infectieziekten, zoals aids of tuberculose (tbc)
• ouderdom (seniele cachexie)
• COPD
• reumatoïde artritis (reumatoïde cachexie)
• chronisch nierfalen (renale cachexie)
• chronisch hartfalen (cardiale cachexie); het laatste stadium van hartfalen gaat vaak gepaard met cardiale cachexie
• chronische longaandoeningen met ademhalingsfalen (pulmonale cachexie),
• voedselgebrek, ondervoeding (ondervoeding zoals bij kwashiorkor, een aandoening bij kinderen die wordt veroorzaakt door een langdurig gebrek aan eiwitten in de voeding)
• gastro-intestinale oorzaken, zoals aanhoudende ziekten van het maagdarmkanaal (zoals enteritis of darmontsteking) of de alvleesklier (vooral chronische alvleesklierontsteking of pancreatitis), wat kan leiden tot een tekort aan voedingsstoffen als gevolg van onvoldoende afbraak in of onvoldoende absorptie uit de darm
• ernstige malabsorptie of slechte spijsvertering
• stofwisselingsziekten
• alcoholverslaving / alcoholisme
• chronische vergiftiging met kwik
• diabetes mellitus type I
• eetstoornissen (boulimia, anorexia nervosa)
• terminale fase / stervensfase

Behandeling van cachexie

Onderliggende ziekte behandelen

De behandeling van cachexie richt zich op de onderliggende ziekte of stoornis. Als de oorzaak van cachexie niet kan worden weggenomen, kan parenterale voeding – een manier van het aanleveren van voedingsstoffen langs een andere weg dan het maagdarmstelsel – worden beschouwd als een palliatieve maatregel.

Nutritionele behandeling

De behandeling bestaat uit een nutritionele behandeling (in het bijzonder kunstmatige voeding) en het wegnemen van de uitlokkende oorzaak, voor zover deze kan worden behandeld. Een dergelijke behandeling is niet altijd nodig aan het onvermijdelijke einde van het leven. Doorslaggevend is de wil van de patiënt, of de patiënt überhaupt honger heeft en of de symptomen daadwerkelijk kunnen worden verlicht door het toedienen van voeding.

Cachexie in de terminale fase

Het primaire doel is om ongemak te verlichten. Een voortdurende inname van voedsel en vloeistoffen zonder zich aan te passen aan de veranderde behoeften kan een onredelijke belasting zijn voor de stervende en zijn familieleden. Kunstmatige voeding is in deze fase niet nodig. Het dieetadvies is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van leven en het voorkomen of verlichten van lijden.

Interdisciplinaire samenwerking

Bij cachexie speelt interdisciplinaire samenwerking een belangrijke rol. Onder meer de volgende interdisciplinaire diensten kunnen in overleg met de patiënt worden ingeschakeld:

• voedingsadvies/diëtiste
• psycho-oncoloog / psycho-oncologisch centrum
• fysiotherapie
• pastorale zorg van een geestelijk verzorger

Lees verder

• COPD: symptomen, gevolgen, behandeling en medicatie COPD
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Ondergewicht: symptomen, oorzaken, gevolgen en behandeling
• BMI berekenen en middelomtrek meten: hoe doe je dat?