Ondergewicht: symptomen, oorzaken, gevolgen en behandeling

Ondergewicht. Misschien denk je meteen aan iemand die gewoon wat slanker is dan gemiddeld. Maar het is meer dan dat. Ondergewicht betekent dat je lichaam niet genoeg reserves heeft om optimaal te functioneren. En nee, het gaat hier niet alleen om volwassenen; ook kinderen, jongeren en zelfs ouderen kunnen ermee worstelen. Men spreekt van ondergewicht als iemand minder weegt dan goed is voor zijn of haar gezondheid. Ondergewicht brengt risico’s met zich mee, zoals vermoeidheid en verminderde geestelijke en lichamelijke conditie. Iemand met ondergewicht voelt zich sneller moe en futloos. Bij mensen met ondergewicht is de kans groter op botontkalking en als gevolg daarvan botbreuken. Ondergewicht kan allerlei oorzaken hebben. In de behandeling van ondergewicht zal allereerst de oorzaak weggenomen moeten worden, deze kan bijvoorbeeld lichamelijk of psychisch zijn. Samen met een diëtiste kan vervolgens een passende manier gevonden worden om een gezond en voedzaam eetpatroon op te bouwen.

• Wat is ondergewicht?
• Definitie
• BMI
• Ondergewicht: een probleem dat meer voorkomt dan je denkt
• Berekening ondergewicht
• Symptomen en verschijnselen van ondergewicht
• Oorzaken van ondergewicht
• Verhongering
• Lichamelijke aandoeningen
• Frequente lichaamsbeweging
• Psychische aandoeningen
• Familiegeschiedenis
• Een hoog metabolisme
• Gevolgen van ondergewicht
• Osteoporose
• Huid-, haar- of tandproblemen
• Regelmatig ziek worden
• Constant moe voelen
• Bloedarmoede
• Onregelmatige menstruatie
• Vroeggeboorte
• Langzame of verminderde groei
• Verhoogd risico op overlijden
• Wie loopt risico op ondergewicht?
• Risicogroepen ondergewicht
• Wat speelt mee? De risicofactoren van ondergewicht
• Wanneer huisarts inschakelen?
• Behandeling ondergewicht
• Onderliggende oorzaak behandelen
• Voedingsplan
• Regelmatig eten
• Sondevoeding
• Prognose
• Ondergewicht bij kinderen

Wat is ondergewicht?

Lisa, een drukbezette student van 21, merkte dat haar jeans steeds losser gingen zitten, maar schonk er weinig aandacht aan. "Ik eet gewoon niet zoveel als ik het druk heb," dacht ze, terwijl ze snel een kop koffie en een paar crackers naar binnen werkte tijdens het studeren. Pas toen een vriendin opmerkte dat Lisa er vermoeid uitzag en regelmatig duizelig werd, begon ze zich zorgen te maken. Bij de huisarts bleek haar BMI veel te laag te zijn, en de diagnose ondergewicht werd gesteld. Met hulp van een diëtist leerde ze weer regelmatig en voedzaam te eten. "Ik dacht altijd dat alleen overgewicht een probleem was, maar ik voel me nu zoveel beter," vertelde Lisa, terwijl ze langzaam haar gezonde gewicht herwon.

Definitie

Men spreekt van ondergewicht bij een lichaamsgewicht dat geringer is dan op grond van de lichaamslengte als gezond kan worden beschouwd. Dat klinkt vrij subjectief, maar er is een algemeen aanvaarde norm om te bepalen of iemands gewicht gezond is: je BMI.

BMI

De Body Mass Index (BMI), ook wel Quetelet-index (QI) genoemd, is een index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte en geeft een schatting van het gezondheidsrisico van het lichaamsgewicht. Het gewicht in kilo's moet gedeeld worden door de lengte in meters in het kwadraat. Wanneer de uitkomst onder de 18,5 komt, dan spreekt men van ondergewicht. In dat geval weegt iemand minder dan gezien zijn lengte gezond voor hem is.

Ondergewicht: een probleem dat meer voorkomt dan je denkt

Laten we samen eens kijken naar hoe vaak het voorkomt, wie er meer risico lopen, en waarom dit probleem wereldwijd zulke verschillende gezichten heeft.

Wie heeft meer kans op ondergewicht: mannen, vrouwen of kinderen?
Als we naar de cijfers kijken, zie je dat ondergewicht iets vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. In Nederland heeft ongeveer 4% van de vrouwen en 2% van de mannen een BMI onder de 18,5. Bij jongeren speelt het vaak een rol, vooral bij meisjes tussen 15 en 24 jaar. Hier gaat het soms om druk vanuit de maatschappij om "perfect" te zijn, of gewoon slechte eetgewoonten door een drukke levensstijl.

Kinderen? Ja, zeker. Bij kinderen kan ondergewicht ontstaan door een gebrek aan goede voeding, een groeistoornis of zelfs onopgemerkte medische problemen. In Nederland is dit gelukkig zeldzamer dankzij goede zorg, maar in sommige landen zien de cijfers er een stuk dramatischer uit. Wist je dat wereldwijd maar liefst 45 miljoen kinderen onder de vijf jaar ondergewicht hebben? Dat is een schokkend aantal, en vaak is dit het gevolg van armoede en slechte toegang tot voedsel.

Het klimaat en ondergewicht: kou, warmte en alles daartussenin
Het klimaat waarin je leeft, kan verrassend veel invloed hebben op je gewicht. In koudere landen zoals Nederland en België hebben mensen vaak een stabieler gewicht door een overvloed aan voeding en een cultuur die focust op warme, voedzame maaltijden in de winter. Maar in tropische gebieden, zoals de Caribische delen van Nederland (Curaçao, Aruba, Sint-Maarten), is de situatie anders. Hier speelt het warme klimaat een rol; mensen eten vaak minder zwaar en calorierijk, en door hitte kan de eetlust verminderen.

En dan zijn er nog de landen waar voedsel gewoon schaars is. In Sub-Sahara Afrika, bijvoorbeeld, is ondergewicht wijdverbreid door voedselschaarste en droogteperiodes. Het klimaat kan daar letterlijk bepalen wie er genoeg te eten heeft en wie niet.

Voeding en leefstijl: wat speelt een rol?
Laten we eerlijk zijn: onze voeding en leefstijl spelen een hoofdrol in ondergewicht. In Nederland en België is het vaak niet een gebrek aan eten, maar eerder een gebrek aan balans. Mensen met een drukke agenda slaan maaltijden over of eten ongezonde snacks die weinig voedingsstoffen bevatten. Je kent het wel: even snel een koffie in plaats van een ontbijt, en tegen de avond ben je uitgeput en heb je geen honger meer.

In overzeese gebieden zoals Curaçao zijn eetgewoonten vaak anders dan in Nederland. Veel mensen eten zwaar bewerkt en calorierijk voedsel, zoals gefrituurde snacks en fastfood, omdat dit goedkoop en makkelijk verkrijgbaar is. Maar voor gezinnen met een beperkt inkomen is het vaak lastig om betaalbare, gezonde en voedzame maaltijden samen te stellen. Dit zorgt ervoor dat mensen wel genoeg calorieën binnenkrijgen om niet te verhongeren, maar dat ze alsnog te weinig vitamines en mineralen eten. Hierdoor ontstaat een paradox: mensen kunnen zowel ondervoed zijn door tekorten aan belangrijke voedingsstoffen als een gezond gewicht of zelfs overgewicht hebben door de consumptie van calorierijk, maar arm voedsel.

Nederland, België en de wereld: waar zijn de verschillen?
In Nederland en België komt ondergewicht minder vaak voor dan in veel andere landen. Toch is het er wel. Bij ouderen bijvoorbeeld, waar verlies van spiermassa en eetlust vaak samengaan. Hier speelt ook eenzaamheid een rol: mensen die alleen wonen, koken minder vaak of slaan maaltijden over.

Kijken we wereldwijd, dan zien we een ander verhaal. In ontwikkelingslanden, waar voedsel niet altijd beschikbaar is, loopt ondergewicht op tot zorgwekkende niveaus. Denk aan Zuid-Azië, waar 24% van de kinderen onder de vijf jaar ondergewicht heeft. Vergelijk dat met Nederland, waar dat minder dan 1% is. Het verschil is schrijnend en benadrukt hoe belangrijk toegang tot voeding is.

Genetica: wat er in je DNA zit
Soms zit ondergewicht gewoon in je genen. Sommige mensen hebben een snellere stofwisseling of een genetische aanleg om minder vet op te slaan. Dat klinkt misschien als een droom voor sommigen, maar in werkelijkheid kan het een uitdaging zijn. Het betekent namelijk dat je harder je best moet doen om genoeg te eten en te zorgen dat je lichaam krijgt wat het nodig heeft.

Er zijn ook genetische aandoeningen, zoals cystische fibrose of bepaalde stofwisselingsziekten, die het moeilijk maken om op gewicht te blijven. Als dit in je familie voorkomt, is het extra belangrijk om je voeding en gezondheid goed in de gaten te houden.

Een voorbeeld: hoe ondergewicht je leven kan beïnvloeden
Laten we even teruggaan naar Lisa, die je eerder ontmoette. Ze dacht dat haar lage gewicht gewoon bij haar drukke leven hoorde, maar het beïnvloedde haar meer dan ze doorhad. Ze werd sneller moe, had vaker koude handen en voelde zich soms duizelig. Pas toen een vriendin haar erop wees, ging ze naar de huisarts. Dat bezoek veranderde alles. Ze leerde hoe belangrijk het is om bewust te eten, zelfs als je het druk hebt. En misschien herken je jezelf wel in Lisa – of iemand die je kent.

Berekening ondergewicht

Het lichaamsgewicht wordt -zoals hierboven reeds opgemerkt- berekend met behulp van de Quetelet-index, waarbij het lichaamsgewicht (bijvoorbeeld 90 kg) wordt gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte (bijv. 1,90 x 1,90 m). De Quetelet-index is in dit geval 90 gedeeld door 3,61 is 24,9. Een Quetelet-index van 18,5 tot 25 wordt voor zowel vrouwen als mannen als normaal beschouwd. De BMI is ingedeeld in de categorieën ondergewicht, overgewicht en ernstig overgewicht:

Symptomen en verschijnselen van ondergewicht

Iemand die lijdt aan ondergewicht, zal moeite krijgen om goed te functioneren. Zijn lichamelijke en geestelijke conditie en uithoudingsvermogen gaat achteruit en hij kan duizelig worden. Ook vindt er afbraak van eigen lichaamsweefsels vindt. Eerst teert het lichaam in op de vetreserves en dan de overige weefsels, zoals spieren, lever, nieren, hart, zenuwweefsel. Er treedt vermagering op en de huid wordt dun, droog en voelt koud aan. Het haar voelt ook droog aan en kan uitvallen. Hartkloppingen en slaapproblemen kunnen ook optreden bij ondergewicht. Voorts verdwijnen de seksuele verlangens. Daarnaast worden de darmen 'lui', waardoor de stoelgang moeizaam en langzaam verloopt. De persoon heeft uitstekende botten en bij zeer ernstig overgewicht worden de orgaanfuncties aangetast. Iemand kan er zelfs aan overlijden.

Bij jonge mensen kan ondergewicht osteoporose (botontkalking) veroorzaken. Bij vrouwen kan het leiden tot amenorroe (afwezigheid van ten minste 3 menstruele perioden in de vruchtbare leeftijd) en complicaties tijdens de zwangerschap.

Oorzaken van ondergewicht

Mogelijke oorzaken van ondergewicht zijn onder meer:

Verhongering

Ondervoeding door inname van onvoldoende voedsel (verhongeren).

Lichamelijke aandoeningen

lLchamelijke aandoeningen, zoals uiteenlopend van maagdarminfecties, COPD, uitputtende chronische infectieziekten, uitgezaaide kanker, beroerte, ernstige brandwonden, chronische diarree, hyperthyreoïdie (te snel werkende schildklier).

Frequente lichaamsbeweging

Sporters of mensen die veel lichaamsbeweging hebben, zoals hardlopers, kunnen aanzienlijke hoeveelheden calorieën verbranden wat resulteert in een laag lichaamsgewicht.

Psychische aandoeningen

psychische aandoeningen, waaronder de eetstoornis Anorexia nervosa, dementie, persoonlijkheidsstoornissen waarbij iemand zich verwaarloost.

Familiegeschiedenis

Sommige mensen hebben een van nature lage BMI vanwege fysieke kenmerken die in hun familie voorkomen.

Een hoog metabolisme

Als je een hoog metabolisme hebt, dan kom je vaak moeilijk aan, zelfs niet bij het eten van energierijk voedsel.

Gevolgen van ondergewicht

Ondergewicht kan gezondheidsproblemen veroorzaken, net zoals overgewicht dat kan doen. Niet alle mensen met ondergewicht ondervinden nadelige gevolgen. Sommige mensen ervaren echter één of meer van de volgende klachten in verband met ondergewicht:

Osteoporose

Ondergewicht vergroot het risico van een vrouw op osteoporose (botontkalking), en daardoor zijn de botten broos en meer vatbaar voor breuken.

Huid-, haar- of tandproblemen

Als je niet voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt via de dagelijkse voeding, kun je last krijgen van een dunner wordende huid, haarverlies, een droge huid of een gebrekkige tandgezondheid.

Regelmatig ziek worden

Als je niet genoeg energie uit je voeding haalt om een ​​gezond lichaamsgewicht te behouden, krijg je mogelijk ook niet genoeg voedingsstoffen binnen om effectief infecties te bestrijden. Dientengevolge kan je vaker ziek worden, en veelvoorkomende ziekten, zoals verkoudheid, kunnen langer duren dan normaal.

Constant moe voelen

Als je niet genoeg calorieën binnenkrijgt om een ​​gezond gewicht te behouden, kun je je constant vermoeid voelen.

Bloedarmoede

Een persoon met een te laag lichaamsgewicht heeft meer kans op een laag aantal bloedcellen, bekend als bloedarmoede, wat duizeligheid, hoofdpijn en vermoeidheid veroorzaakt.

Onregelmatige menstruatie

Vrouwen met ondergewicht hebben mogelijk geen regelmatige menstruatie, de menstruatie kan helemaal stoppen of de eerste periode van een tienermeisje kan worden uitgesteld of geheel afwezig blijven. Onregelmatige of afwezige menstruatie kan onvruchtbaarheid veroorzaken.

Vroeggeboorte

Een vrouw die zwanger is en te licht is in gewicht, loopt een hoger risico op een vroegtijdige bevalling, wat betekent dat ze vóór 37 weken zwangerschap bevalt van haar baby.

Langzame of verminderde groei

Jongeren hebben voedingsstoffen nodig om te groeien en gezonde botten te ontwikkelen. Ondergewicht en het binnenkrijgen van onvoldoende calorieën, zou kunnen betekenen dat iemand zich niet goed ontwikkelt.

Verhoogd risico op overlijden

Ondergewicht wordt geassocieerd met een verhoogd risico op mortaliteit in vergelijking met mensen met een gemiddelde BMI. Ondergewicht is namelijk van invloed op de genezingsprocessen na een ongeval of trauma.

Wie loopt risico op ondergewicht?

Ondergewicht is niet alleen een kwestie van "te weinig eten". Er kunnen veel redenen zijn waarom je een lager lichaamsgewicht hebt dan gezond is. Misschien herken je jezelf in een van de onderstaande groepen, of iemand die je kent. Hoe dan ook, hier zijn de risicogroepen en risicofactoren die je in gedachten moet houden.

Risicogroepen ondergewicht

Wat speelt mee? De risicofactoren van ondergewicht

Wanneer huisarts inschakelen?

Raadpleeg je huisarts als je geprobeerd hebt om aan te komen maar daar niet in geslaagd bent. Iedereen die in meer of mindere mate de negatieve gevolgen van ondergewicht ondervindt omdat hij niet in staat is om aan te komen, zoals gemiste menstruatie of onvruchtbaarheid of andere gezondheidsklachten, doet er verstandig aan de huisarts te bezoeken.

Als je worstelt met een psychische aandoening of een eetstoornis, is het belangrijk dat je daarvoor professionele hulp krijgt. Helaas herkent een persoon niet altijd dat zijn gedrag een probleem is. Enkele van de symptomen die gepaard gaan met eetstoornissen zijn onder andere:

• geheimzinnig gedrag
• plotseling, onverklaard gewichtsverlies
• weigering om familie- of sociale evenementen bij te wonen
• altijd vermoeid overkomen
• weigeren te eten i het bijzijn van anderen

Als een persoon deze symptomen vertoont, moeten zijn vrienden of familieleden hem of haar aanmoedigen om professionele hulp te zoeken bij zijn huisarts. Deze kan hem of haar verwijzen naar een instelling voor geestelijke gezondheidszorg.

Behandeling ondergewicht

Onderliggende oorzaak behandelen

Om ondergewicht adequaat te behandelen, is het allereerst van belang om te achterhalen wat de oorzaak is. Bij een lichamelijke of psychische oorzaak, zal de behandeling zich daarop richten. Iemand met ondergewicht kan verder bijgestaan worden door een diëtist.

Voedingsplan

Iemand met ondergewicht moet proberen de dagelijkse aanbevolen hoeveelheden van voeding aan te houden. Voor vrouwen geldt een minimale calorie-inname van 2300 Kcal. en voor mannen 2500. Mensen met ondergewicht kunnen hun lichaamsgewicht verhogen door vaker een gezond tussendoortje te nemen tussen de drie hoofdmaaltijden door. Hierbij kan gedacht worden aan een schaaltje yoghurt met fruit, een boterham met mager beleg of een fruitsalade. Andere verantwoorde tussendoortjes zijn groentesoep, een mueslibol, appel-rozijnenkoeken en mueslirepen.

Regelmatig eten

Bij het beheren en aankomen van gewicht is regelmaat van essentieel belang. Eet op gezette tijden (drie maaltijden per dag) en neem de tijd om te eten; doe dit vooral niet gehaast. Eet en kauw rustig en zorg voor voldoende rust en ontspanning. Ook moet men niet vette producten gaan eten om aan te komen. Het is belangrijk dat ook iemand met ondergewicht de juiste voedingsstoffen binnenkrijgt. Zorg voor voldoende eiwitten, vitamines en mineralen. Het kan helpen om een half uur voor de maaltijd een kopje bouillon of tomatensap te nemen, aangezien dit de eetlust bevordert.

Sondevoeding

Bij ernstig ondergewicht kan het nodig zijn om iemand sondevoeding te geven. Dit is kunstmatige voeding die door een plastic slangetje via neus en keel direct in de maag wordt gebracht.

Prognose

Een persoon met ondergewicht heeft mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van complicaties, waaronder bot-, gebit- en vruchtbaarheidsproblemen. Je moet ernaar streven om een ​​gezonde BMI te behouden. Als je daar om wat voor reden dan ook niet in slaagt, schakel dan je huisarts in.

Lees verder

• Cachexie (extreem mager): symptomen, oorzaken en behandeling
• Vitamine B-complex: symptomen B-tekort, functie en voeding
• Vitamine B12-tekort: symptomen, ADH en tekort aanvullen
• Gezonde en gevarieerde voeding met een drukke levensstijl
• Ongezond eten en drinken: suiker, rood vlees en witte rijst