Sarcopenie: Verlies spierkracht, spiermassa en spierfunctie
Sarcopenie is een aandoening gekenmerkt door verlies van skeletspiermassa, spierkracht en spierfunctie. Deze aandoening treedt vaak op door veroudering en/of immobiliteit. Verschillende factoren dragen bij aan het ontstaan van sarcopenie, zoals een verminderde opname van voedingsstoffen en veranderingen in hormonen. Symptomen kunnen onder andere vermoeidheid, verminderde spierkracht en verlies van eetlust omvatten. Sarcopenie kan vaak lange tijd onopgemerkt blijven, maar het is cruciaal om het op tijd te identificeren en te behandelen. Onbehandeld kan sarcopenie leiden tot complicaties zoals eenzaamheid en een verhoogd risico op valincidenten.- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken van sarcopenie
- Risicofactoren van spierverlies
- Risicogroepen
- Symptomen
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling
- Lichaamsbeweging
- Medicatie
- Supplementen
- Voeding
- Prognose
- Complicaties van sarcopenie
- Preventie
- Praktische tips voor het omgaan met sarcopenie
- Let op je voeding
- Blijf in beweging
- Voeg balans- en coördinatieoefeningen toe
- Plan voldoende rust en herstel
- Houd je gewicht in de gaten
- Drink voldoende water
- Zorg voor mentale motivatie
- Werk samen met professionals
- Maak beweging leuk
- Probeer hulpmiddelen als dat nodig is
- Let op je houding
- Wees geduldig en consistent
- Misvattingen rond sarcopenie
- Sarcopenie is een normaal onderdeel van veroudering
- Alleen ouderen krijgen sarcopenie
- Eiwitsupplementen alleen volstaan om sarcopenie te behandelen
- Sarcopenie heeft geen invloed op de algemene gezondheid
- Krachttraining is gevaarlijk voor mensen met sarcopenie
- Sarcopenie wordt alleen gediagnosticeerd met een spiermassa-meting
- Gewichtsverlies is altijd goed bij sarcopenie
Epidemiologie
Sarcopenie is een progressieve aandoening die gekarakteriseerd wordt door het verlies van spiermassa, kracht en functionaliteit, en komt veel voor bij ouderen. Het is een veelvoorkomende aandoening in de oudere populatie en heeft een aanzienlijke impact op de gezondheid, het vermogen tot zelfzorg en de kwaliteit van leven. De prevalentie van sarcopenie neemt toe met de leeftijd, en wordt vaak geassocieerd met andere gezondheidsproblemen zoals chronische ziektes, immobiliteit, en verminderde levensverwachting.Prevalentie bij ouderen
Studies tonen aan dat sarcopenie een prevalentie heeft van 5 tot 13% in de algemene ouderengroep, met een hogere frequentie onder ouderen van 80 jaar of ouder. De prevalentie varieert echter afhankelijk van de definities en meetmethoden die gebruikt worden, en kan aanzienlijk hoger zijn in ziekenhuispopulaties of in verpleeghuizen.
Geografische variatie
Er is ook sprake van geografische variaties in de prevalentie van sarcopenie. In verschillende landen en regio's worden verschillende percentages gemeld, wat deels te maken heeft met demografische factoren, gezondheidszorgsystemen, en levensstijlfactoren zoals voeding en lichamelijke activiteit.
Sarcopenie en comorbiditeit
Sarcopenie komt vaak voor in combinatie met andere aandoeningen, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, en osteoporose. Het verlies van spiermassa kan bijdragen aan de verergering van andere ziekten en leidt vaak tot een verhoogd risico op ziekenhuisopnames en verminderde functionele onafhankelijkheid.
Mechanisme
Het mechanisme van sarcopenie is complex en multifactorieel, met zowel biologische als omgevingsfactoren die bijdragen aan het verlies van spiermassa en kracht. De belangrijkste mechanismen omvatten veranderingen in spiervezels, een vermindering van de eiwitsynthese, en een toename van ontstekingsprocessen in het lichaam.Verminderde eiwitsynthese
Een van de belangrijkste factoren in het ontstaan van sarcopenie is de afname van de eiwitsynthese in de spieren. Dit leidt tot een negatieve eiwitbalans, waarbij de afbraak van spierweefsel sneller gaat dan de opbouw ervan. Dit wordt vaak versterkt door een tekort aan essentiële voedingsstoffen zoals eiwitten, vitamine D en creatine.
Hormonale veranderingen
Sarcopenie wordt ook geassocieerd met hormonale veranderingen die optreden met de leeftijd. Verlaagde niveaus van anabole hormonen zoals testosteron, groeihormoon en insuline-achtige groeifactoren dragen bij aan het verlies van spiermassa. Tegelijkertijd kunnen hogere niveaus van catabole hormonen, zoals cortisol, het proces van spierafbraak bevorderen.
Ontstekingsreacties en oxidatieve stress
Chronische ontsteking en oxidatieve stress spelen ook een belangrijke rol in het mechanisme van sarcopenie. Verhoogde niveaus van inflammatoire cytokines, zoals TNF-alfa, kunnen de spierafbraak versnellen en de spierfunctie verzwakken. Oxidatieve stress kan de spiercellen beschadigen en hun vermogen om zich te herstellen verminderen.
Oorzaken van sarcopenie
Sarcopenie is gekenmerkt door verlies van spierkracht, spiermassa en spierfunctie, vaak als gevolg van veroudering en/of immobiliteit. Deze aandoening kan ook optreden door andere oorzaken, zoals bepaalde ziekten en aandoeningen die niet uitsluitend bij ouderen voorkomen. Het verlies van spiermassa bij sarcopenie is gerelateerd aan veranderingen in de signaleringsroutes die betrokken zijn bij de spiersynthese. Het is belangrijk op te merken dat sarcopenie niet hetzelfde is als cachexie, waarbij spierafbraak optreedt door cytokine-gemedieerde afbraak. Sarcopenie kan echter soms samen met cachexie voorkomen.Risicofactoren van spierverlies
Diverse factoren dragen bij aan het ontstaan van sarcopenie, waaronder:- Chronische ziekten en ontstekingen, zoals de ziekte van Crohn, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), en ernstige brandwonden
- Ernstige stress
- Hormonale veranderingen
- Immobiliteit of een sedentaire levensstijl
- Leeftijdsgebonden spierveranderingen
- Neurodegeneratieve aandoeningen
- Onvoldoende voeding: verminderde opname van voedingsstoffen, eiwittekort, en calorie-tekort
De snelheid van spierverlies varieert op basis van het trainingsniveau, de aanwezigheid van andere ziekten, de voedingsinname, en andere factoren. Een laag geboortegewicht is ook geassocieerd met verminderde spiermassa en kracht in het volwassen leven.
Risicogroepen
Sarcopenie komt vooral voor bij ouderen, maar er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van sarcopenie verhogen. Risicogroepen zijn onder andere ouderen met een sedentaire levensstijl, chronische ziekten, en onvoldoende voeding.Ouderen met een sedentaire levensstijl
Inactiviteit is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van sarcopenie. Spiermassa en kracht nemen af bij een gebrek aan lichaamsbeweging, vooral als er geen weerstandstraining of andere spierversterkende activiteiten worden gedaan. Ouderen die veel tijd doorbrengen met zitten of liggen lopen een verhoogd risico.
Chronische ziekten en aandoeningen
Patiënten met chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes en chronische nierziekten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van sarcopenie. De ziekte zelf kan leiden tot een verminderde spierfunctie, terwijl de medicijnen die voor deze aandoeningen worden voorgeschreven ook bij kunnen dragen aan het verlies van spiermassa.
Ondervoeding en slechte voeding
Een inadequate inname van essentiële voedingsstoffen, zoals eiwitten en vitamine D, is een belangrijke risicofactor voor sarcopenie. Ondervoeding komt vaak voor bij ouderen, vooral bij degenen die sociaal geïsoleerd zijn, moeite hebben met kauwen of slikken, of die geen toegang hebben tot voedzame maaltijden.
Symptomen
Sarcopenie kenmerkt zich door het verlies van skeletspiermassa, spierkwaliteit en spierkracht. Deze veranderingen zijn niet altijd onmiddellijk zichtbaar, vooral als een patiënt lijdt aan overgewicht of oedeem (vochtophoping in de weefsels), of als er significante veranderingen in de vetmassa zijn. Symptomen worden vaak pas duidelijk wanneer de sarcopenie ernstig is.Mogelijke symptomen van sarcopenie zijn:
- Functionele achteruitgang
- Verhoogd valrisico
- Verminderd uithoudingsvermogen
- Verminderde fysieke activiteit
- Verminderde eetlust
- Verminderde kracht, bijvoorbeeld bij het optillen van objecten
- Verminderde loopsnelheid
- Verhoogde vermoeidheid
- Onbedoeld gewichtsverlies
- Problemen met opstaan en traplopen
Alarmsymptomen
Sarcopenie kan zich geleidelijk ontwikkelen, en in veel gevallen zijn er weinig symptomen in de vroege stadia. Er zijn echter bepaalde alarmsymptomen die wijzen op een verergering van de aandoening en die medische aandacht vereisen.Verlies van spierkracht
Een van de eerste tekenen van sarcopenie is het verlies van spierkracht. Dit kan zich uiten in moeite met het opstaan uit een stoel, het dragen van zware voorwerpen, of het doen van dagelijkse activiteiten zoals boodschappen doen.
Verminderde mobiliteit en valincidenten
Door het verlies van spiermassa en kracht kunnen ouderen moeilijker bewegen en lopen. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op valincidenten, wat kan resulteren in fracturen of andere verwondingen die het herstel bemoeilijken.
Vermoeidheid en algemene zwakte
Patiënten met sarcopenie ervaren vaak een algemene vermoeidheid en zwakte. Dit kan hun vermogen om dagelijkse activiteiten uit te voeren sterk verminderen en hun kwaliteit van leven negatief beïnvloeden.
Diagnose en onderzoeken
De diagnose sarcopenie wordt gesteld door een arts wanneer een patiënt spiermassa heeft die ten minste twee standaardafwijkingen onder het gemiddelde van de relevante populatie ligt, gecombineerd met een lage loopsnelheid. De arts kan verschillende testen uitvoeren, zoals een handgreepkrachttest en andere metingen van spierkracht en massa.Behandeling
Lichaamsbeweging
Een gebrek aan lichaamsbeweging is een belangrijke risicofactor voor sarcopenie. Regelmatige lichaamsbeweging kan de snelheid van spierverlies aanzienlijk vertragen. Verouderende skeletspieren behouden het vermogen om eiwitten te synthetiseren als reactie op weerstandsoefeningen. Progressieve weerstandstraining bij ouderen kan de fysieke prestaties (zoals loopsnelheid) en spierkracht verbeteren.Medicatie
Anno 2024 zijn er geen specifieke medicijnen goedgekeurd voor de behandeling van sarcopenie. Hoewel testosteron en andere anabole steroïden mogelijk effectief kunnen zijn voor het verbeteren van spierkracht en -massa, kunnen ze aanzienlijke bijwerkingen veroorzaken, waaronder een verhoogd risico op prostaatkanker bij mannen en virilisatie (ontwikkeling van mannelijke eigenschappen) bij vrouwen. Het gebruik van testosteron kan ook leiden tot hart- en vaatproblemen.Supplementen
Supplementen met hogere doses aminozuren, zoals leucine, kunnen mogelijk spierverlies door veroudering remmen. Het combineren van sporten met aminozuursuppletie kan extra voordelen bieden voor spierbehoud en -opbouw.Voeding
De inname van calorieën en eiwitten speelt een cruciale rol in de synthese van spiereiwitten. Ouderen gebruiken eiwitten mogelijk minder efficiënt dan jongere mensen, waardoor ze mogelijk hogere hoeveelheden nodig hebben om spieratrofie te voorkomen. Aanbevolen is dat ouderen 1,0-1,2 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht per dag innemen. Voedingsmiddelen rijk aan eiwitten zijn onder andere eieren, melkproducten, noten, peulvruchten, vegetarische producten, vis, vlees en gevogelte. Het is ook belangrijk dat ouderen voldoende voeding binnenkrijgen.Prognose
De prognose voor sarcopenie hangt sterk af van de mate van spierverlies en de snelheid waarmee de aandoening wordt behandeld. Vroege herkenning en behandeling kunnen de vooruitzichten aanzienlijk verbeteren, maar onbehandelde sarcopenie kan leiden tot ernstige invaliditeit en verminderde levensverwachting.Invloed van tijdige behandeling
Wanneer sarcopenie vroeg wordt gediagnosticeerd en behandeld, bijvoorbeeld door middel van lichamelijke activiteit en voeding, kan de progressie van de aandoening worden vertraagd en kan spiermassa en kracht behouden blijven.
Langetermijnuitkomsten
Onbehandelde sarcopenie kan leiden tot een verlies van functionele onafhankelijkheid, verhoogd risico op ziekenhuisopnames, en een verminderde levenskwaliteit. In sommige gevallen kan het verlies van spierfunctie bijdragen aan een verhoogd risico op overlijden, vooral bij ouderen met andere gezondheidsproblemen.
Complicaties van sarcopenie
Sarcopenie kan leiden tot een vermindering van de kwaliteit van leven en invaliditeit. Mogelijke complicaties zijn:- Afhankelijkheid en verminderde zelfstandigheid
- Lagere levensverwachting
- Langere hersteltijd na ziekten
- Verhoogde kwetsbaarheid
- Eenzaamheid
- Verhoogd risico op valongelukken
- Verhoogd risico op ziekenhuis- of verpleeghuisopname
Door een proactieve benadering van lichaamsbeweging en voeding kan de impact van sarcopenie aanzienlijk worden verminderd, wat bijdraagt aan een betere gezondheid en welzijn op latere leeftijd.
Preventie
Er zijn verschillende benaderingen voor het voorkomen van sarcopenie, die voornamelijk gericht zijn op het behoud van spiermassa en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Dit omvat fysieke activiteit, een evenwichtig voedingspatroon, en regelmatige medische controle.Lichamelijke activiteit en krachttraining
Regelmatige lichaamsbeweging, vooral krachttraining en weerstandsoefeningen, zijn essentieel voor het voorkomen van spierverlies. Het wordt aanbevolen om minimaal twee tot drie keer per week te trainen om de spierkracht te behouden en verder verlies te voorkomen.
Evenwichtig voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan eiwitten, vitamine D en andere essentiële voedingsstoffen is cruciaal voor het behoud van spiermassa. Ouderen moeten erop letten voldoende eiwitten binnen te krijgen om de spierherstel en -opbouw te ondersteunen.
Sociale en mentale stimulatie
Sociale interactie en mentale stimulatie kunnen indirect bijdragen aan het voorkomen van sarcopenie. Sociaal actieve ouderen hebben vaak meer motivatie om fysiek actief te blijven, wat de kans op spierverlies vermindert.
