Sarcopenie: Verlies spierkracht, spiermassa en spierfunctie

Sarcopenie is een aandoening gekenmerkt door verlies van skeletspiermassa, spierkracht en spierfunctie. Deze aandoening treedt vaak op door veroudering en/of immobiliteit. Verschillende factoren dragen bij aan het ontstaan van sarcopenie, zoals een verminderde opname van voedingsstoffen en veranderingen in hormonen. Symptomen kunnen onder andere vermoeidheid, verminderde spierkracht en verlies van eetlust omvatten. Sarcopenie kan vaak lange tijd onopgemerkt blijven, maar het is cruciaal om het op tijd te identificeren en te behandelen. Onbehandeld kan sarcopenie leiden tot complicaties zoals eenzaamheid en een verhoogd risico op valincidenten.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van sarcopenie
• Risicofactoren van spierverlies
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Lichaamsbeweging
• Medicatie
• Supplementen
• Voeding
• Prognose
• Complicaties van sarcopenie
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met sarcopenie
• Let op je voeding
• Blijf in beweging
• Voeg balans- en coördinatieoefeningen toe
• Plan voldoende rust en herstel
• Houd je gewicht in de gaten
• Drink voldoende water
• Zorg voor mentale motivatie
• Werk samen met professionals
• Maak beweging leuk
• Probeer hulpmiddelen als dat nodig is
• Let op je houding
• Wees geduldig en consistent
• Misvattingen rond sarcopenie
• Sarcopenie is een normaal onderdeel van veroudering
• Alleen ouderen krijgen sarcopenie
• Eiwitsupplementen alleen volstaan om sarcopenie te behandelen
• Sarcopenie heeft geen invloed op de algemene gezondheid
• Krachttraining is gevaarlijk voor mensen met sarcopenie
• Sarcopenie wordt alleen gediagnosticeerd met een spiermassa-meting
• Gewichtsverlies is altijd goed bij sarcopenie

Epidemiologie

Sarcopenie is een progressieve aandoening die gekarakteriseerd wordt door het verlies van spiermassa, kracht en functionaliteit, en komt veel voor bij ouderen. Het is een veelvoorkomende aandoening in de oudere populatie en heeft een aanzienlijke impact op de gezondheid, het vermogen tot zelfzorg en de kwaliteit van leven. De prevalentie van sarcopenie neemt toe met de leeftijd, en wordt vaak geassocieerd met andere gezondheidsproblemen zoals chronische ziektes, immobiliteit, en verminderde levensverwachting.

Prevalentie bij ouderen
Studies tonen aan dat sarcopenie een prevalentie heeft van 5 tot 13% in de algemene ouderengroep, met een hogere frequentie onder ouderen van 80 jaar of ouder. De prevalentie varieert echter afhankelijk van de definities en meetmethoden die gebruikt worden, en kan aanzienlijk hoger zijn in ziekenhuispopulaties of in verpleeghuizen.

Geografische variatie
Er is ook sprake van geografische variaties in de prevalentie van sarcopenie. In verschillende landen en regio's worden verschillende percentages gemeld, wat deels te maken heeft met demografische factoren, gezondheidszorgsystemen, en levensstijlfactoren zoals voeding en lichamelijke activiteit.

Sarcopenie en comorbiditeit
Sarcopenie komt vaak voor in combinatie met andere aandoeningen, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, en osteoporose. Het verlies van spiermassa kan bijdragen aan de verergering van andere ziekten en leidt vaak tot een verhoogd risico op ziekenhuisopnames en verminderde functionele onafhankelijkheid.

Mechanisme

Het mechanisme van sarcopenie is complex en multifactorieel, met zowel biologische als omgevingsfactoren die bijdragen aan het verlies van spiermassa en kracht. De belangrijkste mechanismen omvatten veranderingen in spiervezels, een vermindering van de eiwitsynthese, en een toename van ontstekingsprocessen in het lichaam.

Verminderde eiwitsynthese
Een van de belangrijkste factoren in het ontstaan van sarcopenie is de afname van de eiwitsynthese in de spieren. Dit leidt tot een negatieve eiwitbalans, waarbij de afbraak van spierweefsel sneller gaat dan de opbouw ervan. Dit wordt vaak versterkt door een tekort aan essentiële voedingsstoffen zoals eiwitten, vitamine D en creatine.

Hormonale veranderingen
Sarcopenie wordt ook geassocieerd met hormonale veranderingen die optreden met de leeftijd. Verlaagde niveaus van anabole hormonen zoals testosteron, groeihormoon en insuline-achtige groeifactoren dragen bij aan het verlies van spiermassa. Tegelijkertijd kunnen hogere niveaus van catabole hormonen, zoals cortisol, het proces van spierafbraak bevorderen.

Ontstekingsreacties en oxidatieve stress
Chronische ontsteking en oxidatieve stress spelen ook een belangrijke rol in het mechanisme van sarcopenie. Verhoogde niveaus van inflammatoire cytokines, zoals TNF-alfa, kunnen de spierafbraak versnellen en de spierfunctie verzwakken. Oxidatieve stress kan de spiercellen beschadigen en hun vermogen om zich te herstellen verminderen.

Oorzaken van sarcopenie

Sarcopenie is gekenmerkt door verlies van spierkracht, spiermassa en spierfunctie, vaak als gevolg van veroudering en/of immobiliteit. Deze aandoening kan ook optreden door andere oorzaken, zoals bepaalde ziekten en aandoeningen die niet uitsluitend bij ouderen voorkomen. Het verlies van spiermassa bij sarcopenie is gerelateerd aan veranderingen in de signaleringsroutes die betrokken zijn bij de spiersynthese. Het is belangrijk op te merken dat sarcopenie niet hetzelfde is als cachexie, waarbij spierafbraak optreedt door cytokine-gemedieerde afbraak. Sarcopenie kan echter soms samen met cachexie voorkomen.

Risicofactoren van spierverlies

Diverse factoren dragen bij aan het ontstaan van sarcopenie, waaronder:

• Chronische ziekten en ontstekingen, zoals de ziekte van Crohn, reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), en ernstige brandwonden
• Ernstige stress
• Hormonale veranderingen
• Immobiliteit of een sedentaire levensstijl
• Leeftijdsgebonden spierveranderingen
• Neurodegeneratieve aandoeningen
• Onvoldoende voeding: verminderde opname van voedingsstoffen, eiwittekort, en calorie-tekort

De snelheid van spierverlies varieert op basis van het trainingsniveau, de aanwezigheid van andere ziekten, de voedingsinname, en andere factoren. Een laag geboortegewicht is ook geassocieerd met verminderde spiermassa en kracht in het volwassen leven.

Risicogroepen

Sarcopenie komt vooral voor bij ouderen, maar er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van sarcopenie verhogen. Risicogroepen zijn onder andere ouderen met een sedentaire levensstijl, chronische ziekten, en onvoldoende voeding.

Ouderen met een sedentaire levensstijl
Inactiviteit is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van sarcopenie. Spiermassa en kracht nemen af bij een gebrek aan lichaamsbeweging, vooral als er geen weerstandstraining of andere spierversterkende activiteiten worden gedaan. Ouderen die veel tijd doorbrengen met zitten of liggen lopen een verhoogd risico.

Chronische ziekten en aandoeningen
Patiënten met chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes en chronische nierziekten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van sarcopenie. De ziekte zelf kan leiden tot een verminderde spierfunctie, terwijl de medicijnen die voor deze aandoeningen worden voorgeschreven ook bij kunnen dragen aan het verlies van spiermassa.

Ondervoeding en slechte voeding
Een inadequate inname van essentiële voedingsstoffen, zoals eiwitten en vitamine D, is een belangrijke risicofactor voor sarcopenie. Ondervoeding komt vaak voor bij ouderen, vooral bij degenen die sociaal geïsoleerd zijn, moeite hebben met kauwen of slikken, of die geen toegang hebben tot voedzame maaltijden.

Symptomen

Sarcopenie kenmerkt zich door het verlies van skeletspiermassa, spierkwaliteit en spierkracht. Deze veranderingen zijn niet altijd onmiddellijk zichtbaar, vooral als een patiënt lijdt aan overgewicht of oedeem (vochtophoping in de weefsels), of als er significante veranderingen in de vetmassa zijn. Symptomen worden vaak pas duidelijk wanneer de sarcopenie ernstig is.

Mogelijke symptomen van sarcopenie zijn:

• Functionele achteruitgang
• Verhoogd valrisico
• Verminderd uithoudingsvermogen
• Verminderde fysieke activiteit
• Verminderde eetlust
• Verminderde kracht, bijvoorbeeld bij het optillen van objecten
• Verminderde loopsnelheid
• Verhoogde vermoeidheid
• Onbedoeld gewichtsverlies
• Problemen met opstaan en traplopen

Alarmsymptomen

Sarcopenie kan zich geleidelijk ontwikkelen, en in veel gevallen zijn er weinig symptomen in de vroege stadia. Er zijn echter bepaalde alarmsymptomen die wijzen op een verergering van de aandoening en die medische aandacht vereisen.

Verlies van spierkracht
Een van de eerste tekenen van sarcopenie is het verlies van spierkracht. Dit kan zich uiten in moeite met het opstaan uit een stoel, het dragen van zware voorwerpen, of het doen van dagelijkse activiteiten zoals boodschappen doen.

Verminderde mobiliteit en valincidenten
Door het verlies van spiermassa en kracht kunnen ouderen moeilijker bewegen en lopen. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op valincidenten, wat kan resulteren in fracturen of andere verwondingen die het herstel bemoeilijken.

Vermoeidheid en algemene zwakte
Patiënten met sarcopenie ervaren vaak een algemene vermoeidheid en zwakte. Dit kan hun vermogen om dagelijkse activiteiten uit te voeren sterk verminderen en hun kwaliteit van leven negatief beïnvloeden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose sarcopenie wordt gesteld door een arts wanneer een patiënt spiermassa heeft die ten minste twee standaardafwijkingen onder het gemiddelde van de relevante populatie ligt, gecombineerd met een lage loopsnelheid. De arts kan verschillende testen uitvoeren, zoals een handgreepkrachttest en andere metingen van spierkracht en massa.

Behandeling

Lichaamsbeweging

Een gebrek aan lichaamsbeweging is een belangrijke risicofactor voor sarcopenie. Regelmatige lichaamsbeweging kan de snelheid van spierverlies aanzienlijk vertragen. Verouderende skeletspieren behouden het vermogen om eiwitten te synthetiseren als reactie op weerstandsoefeningen. Progressieve weerstandstraining bij ouderen kan de fysieke prestaties (zoals loopsnelheid) en spierkracht verbeteren.

Medicatie

Anno 2024 zijn er geen specifieke medicijnen goedgekeurd voor de behandeling van sarcopenie. Hoewel testosteron en andere anabole steroïden mogelijk effectief kunnen zijn voor het verbeteren van spierkracht en -massa, kunnen ze aanzienlijke bijwerkingen veroorzaken, waaronder een verhoogd risico op prostaatkanker bij mannen en virilisatie (ontwikkeling van mannelijke eigenschappen) bij vrouwen. Het gebruik van testosteron kan ook leiden tot hart- en vaatproblemen.

Supplementen

Supplementen met hogere doses aminozuren, zoals leucine, kunnen mogelijk spierverlies door veroudering remmen. Het combineren van sporten met aminozuursuppletie kan extra voordelen bieden voor spierbehoud en -opbouw.

Voeding

De inname van calorieën en eiwitten speelt een cruciale rol in de synthese van spiereiwitten. Ouderen gebruiken eiwitten mogelijk minder efficiënt dan jongere mensen, waardoor ze mogelijk hogere hoeveelheden nodig hebben om spieratrofie te voorkomen. Aanbevolen is dat ouderen 1,0-1,2 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht per dag innemen. Voedingsmiddelen rijk aan eiwitten zijn onder andere eieren, melkproducten, noten, peulvruchten, vegetarische producten, vis, vlees en gevogelte. Het is ook belangrijk dat ouderen voldoende voeding binnenkrijgen.

Prognose

De prognose voor sarcopenie hangt sterk af van de mate van spierverlies en de snelheid waarmee de aandoening wordt behandeld. Vroege herkenning en behandeling kunnen de vooruitzichten aanzienlijk verbeteren, maar onbehandelde sarcopenie kan leiden tot ernstige invaliditeit en verminderde levensverwachting.

Invloed van tijdige behandeling
Wanneer sarcopenie vroeg wordt gediagnosticeerd en behandeld, bijvoorbeeld door middel van lichamelijke activiteit en voeding, kan de progressie van de aandoening worden vertraagd en kan spiermassa en kracht behouden blijven.

Langetermijnuitkomsten
Onbehandelde sarcopenie kan leiden tot een verlies van functionele onafhankelijkheid, verhoogd risico op ziekenhuisopnames, en een verminderde levenskwaliteit. In sommige gevallen kan het verlies van spierfunctie bijdragen aan een verhoogd risico op overlijden, vooral bij ouderen met andere gezondheidsproblemen.

Complicaties van sarcopenie

Sarcopenie kan leiden tot een vermindering van de kwaliteit van leven en invaliditeit. Mogelijke complicaties zijn:

• Afhankelijkheid en verminderde zelfstandigheid
• Lagere levensverwachting
• Langere hersteltijd na ziekten
• Verhoogde kwetsbaarheid
• Eenzaamheid
• Verhoogd risico op valongelukken
• Verhoogd risico op ziekenhuis- of verpleeghuisopname

Door een proactieve benadering van lichaamsbeweging en voeding kan de impact van sarcopenie aanzienlijk worden verminderd, wat bijdraagt aan een betere gezondheid en welzijn op latere leeftijd.

Preventie

Er zijn verschillende benaderingen voor het voorkomen van sarcopenie, die voornamelijk gericht zijn op het behoud van spiermassa en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Dit omvat fysieke activiteit, een evenwichtig voedingspatroon, en regelmatige medische controle.

Lichamelijke activiteit en krachttraining
Regelmatige lichaamsbeweging, vooral krachttraining en weerstandsoefeningen, zijn essentieel voor het voorkomen van spierverlies. Het wordt aanbevolen om minimaal twee tot drie keer per week te trainen om de spierkracht te behouden en verder verlies te voorkomen.

Evenwichtig voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan eiwitten, vitamine D en andere essentiële voedingsstoffen is cruciaal voor het behoud van spiermassa. Ouderen moeten erop letten voldoende eiwitten binnen te krijgen om de spierherstel en -opbouw te ondersteunen.

Sociale en mentale stimulatie
Sociale interactie en mentale stimulatie kunnen indirect bijdragen aan het voorkomen van sarcopenie. Sociaal actieve ouderen hebben vaak meer motivatie om fysiek actief te blijven, wat de kans op spierverlies vermindert.

Praktische tips voor het omgaan met sarcopenie

Let op je voeding

Probeer dagelijks meer eiwitten in je maaltijden te verwerken. Denk aan een eitje bij je ontbijt, een handje noten als tussendoortje of een extra portie kip of vis bij je avondeten. Ook peulvruchten zoals linzen en kikkererwten zijn een goede bron van eiwitten. Heb je moeite om voldoende te eten? Kies dan voor een eiwitrijke shake of yoghurt. Vergeet ook niet om voldoende vitamine D binnen te krijgen. Ga dagelijks even naar buiten in de zon, en overweeg een supplement als dat nodig is.

Blijf in beweging

Probeer elke dag wat te bewegen, ook al begin je klein. Maak een korte wandeling in de buurt of doe wat lichte rekoefeningen thuis. Krachttraining is erg belangrijk, zelfs met lichte gewichten of weerstandsbanden. Heb je geen gewichten? Gebruik dan volle waterflessen of een rugzak gevuld met boeken. Consistentie is belangrijker dan intensiteit, dus bouw het langzaam op.

Voeg balans- en coördinatieoefeningen toe

Naast krachttraining zijn balans- en coördinatieoefeningen essentieel. Probeer oefeningen zoals op één been staan, tai chi of yoga. Deze helpen niet alleen om je evenwicht te verbeteren, maar verminderen ook het risico op vallen.

Plan voldoende rust en herstel

Luister naar je lichaam en geef jezelf de tijd om te herstellen na fysieke inspanning. Spieren hebben rust nodig om te herstellen en sterker te worden. Zorg ook voor een goede nachtrust. Probeer een vaste bedtijd aan te houden en vermijd schermtijd vlak voor het slapen.

Houd je gewicht in de gaten

Ondergewicht kan spierverlies verergeren, terwijl overgewicht extra belasting voor je spieren en gewrichten kan betekenen. Probeer een gezond gewicht te behouden door een evenwichtig voedingspatroon te combineren met regelmatige beweging. Overleg met een diëtist als je twijfelt over je voedingsinname.

Drink voldoende water

Hydratatie is belangrijk voor je spieren. Probeer gedurende de dag regelmatig water te drinken, zelfs als je geen dorst hebt. Uitdroging kan spierkrampen en vermoeidheid veroorzaken.

Zorg voor mentale motivatie

Het is niet altijd makkelijk om gemotiveerd te blijven. Stel haalbare doelen voor jezelf, zoals een aantal stappen per dag of een wekelijkse krachttraining. Beloon jezelf als je een doel hebt bereikt. Zoek ook een trainingspartner; samen sporten kan leuker en motiverender zijn.

Werk samen met professionals

Een fysiotherapeut kan je begeleiden bij oefeningen die speciaal zijn afgestemd op jouw situatie. Een diëtist kan je helpen om je voedingspatroon te optimaliseren. Aarzel niet om hulp te vragen als je merkt dat je het moeilijk vindt om zelfstandig veranderingen door te voeren.

Maak beweging leuk

Kies activiteiten die je echt leuk vindt. Dansen, zwemmen of een groepsles volgen kan beweging een stuk aangenamer maken. Je hoeft niet per se naar een sportschool; tuinieren, wandelen met vrienden of een hobby waarbij je actief bent, telt ook mee.

Probeer hulpmiddelen als dat nodig is

Als je moeite hebt om zelfstandig oefeningen te doen, kun je gebruikmaken van hulpmiddelen zoals een loopband, weerstandsbanden of zelfs een stoel om op te zitten tijdens oefeningen. Dit helpt om je veilig en comfortabel te voelen terwijl je werkt aan het versterken van je spieren.

Let op je houding

Een goede houding tijdens dagelijkse activiteiten en oefeningen is belangrijk. Sta rechtop, trek je schouders naar achteren en houd je rug recht. Dit vermindert de belasting op je spieren en gewrichten en helpt je om efficiënter te bewegen.

Wees geduldig en consistent

Resultaten zien bij het aanpakken van sarcopenie kost tijd. Het belangrijkste is om consistent te blijven, zelfs als de vooruitgang langzaam lijkt te gaan. Elke stap die je zet, hoe klein ook, brengt je dichter bij een betere spiergezondheid.

Misvattingen rond sarcopenie

Sarcopenie is een aandoening waarbij spiermassa en spierkracht afnemen, vooral bij ouderen. Er bestaan echter veel misverstanden over deze aandoening, wat kan leiden tot verkeerde aannames over preventie en behandeling.

Sarcopenie is een normaal onderdeel van veroudering

Hoewel spierverlies met de leeftijd vaker voorkomt, is sarcopenie geen onvermijdelijk gevolg van ouder worden. Factoren zoals lichamelijke activiteit, evenwichtig voedingspatroon en medische aandoeningen spelen een grote rol bij de ontwikkeling en progressie van sarcopenie.

Alleen ouderen krijgen sarcopenie

Sarcopenie wordt vaker vastgesteld bij ouderen, maar het kan ook jongere volwassenen treffen, vooral als ze een sedentaire levensstijl hebben of bepaalde bloedaandoeningen of chronische ziekten hebben.

Eiwitsupplementen alleen volstaan om sarcopenie te behandelen

Hoewel eiwit een belangrijk onderdeel is van spierbehoud, is een combinatie van krachttraining, gezonde voeding en voldoende inname van vitaminen en mineralen essentieel voor de aanpak van sarcopenie.

Sarcopenie heeft geen invloed op de algemene gezondheid

Sarcopenie verhoogt het risico op vallen en breuken, wat kan leiden tot ernstige complicaties. Het kan ook invloed hebben op het hart en andere organen, waardoor het een ernstige aandoening is die aandacht vereist.

Krachttraining is gevaarlijk voor mensen met sarcopenie

In werkelijkheid is krachttraining een van de meest effectieve manieren om spierverlies te vertragen of om te keren. Onder toezicht van een professional kan het veilig en effectief worden uitgevoerd, zelfs voor ouderen.

Sarcopenie wordt alleen gediagnosticeerd met een spiermassa-meting

Hoewel het meten van spiermassa belangrijk is, kijken artsen ook naar spierkracht en fysieke prestaties. Beeldvormende onderzoeken en functionele tests helpen bij een nauwkeurige diagnose.

Gewichtsverlies is altijd goed bij sarcopenie

Onbedoeld gewichtsverlies kan juist een teken zijn van onderliggende problemen, zoals ondervoeding of een stofwisselingsziekte. Het behouden van een gezond gewicht met voldoende spiermassa is cruciaal voor het behoud van de mobiliteit en algemene gezondheid.

Lees verder

• Spieratrofie: Oorzaken van spierverlies (spierafbraak)
• Spierzwakte (zwakke spieren): Verminderde spierkracht
• Sedentaire levensstijl: Risico's van te lang zitten en tips