Ingezonken fontanel (zachte plek op schedel) bij baby

Een ingezonken fontanel treedt op wanneer de zachte plek op de schedel van een baby dieper is dan normaal. Dit fenomeen kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, maar uitdroging is de belangrijkste oorzaak. Bij een baby met een ingezonken fontanel kunnen andere symptomen optreden zoals diepliggende ogen en geen tranen bij het huilen. Ondervoeding kan ook leiden tot ingezonken fontanellen, wat zich uit in symptomen zoals droog haar dat gemakkelijk uitvalt en ondergewicht. Het is essentieel dat een arts een kind met ingezonken fontanellen onderzoekt om te bepalen of behandeling in het ziekenhuis of thuis mogelijk is. De behandeling richt zich op het verhelpen van de onderliggende oorzaak, zoals uitdroging of ondervoeding. Een snelle behandeling is cruciaal, aangezien langdurige ondervoeding kan leiden tot ontwikkelingsachterstanden en uitdroging kan resulteren in hersenschade of zelfs de dood.

• Ossificatie: Verharding van schedelnaden
• Fontanellen: Zachte plekken voor hersen- en schedelgroei
• Anatomie fontanel en relatie tot ingezonken fontanel
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken en symptomen van een ingezonken fontanel
• Ondervoeding
• Uitdroging
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een ingezonken fontanel
• Ondervoeding
• Uitdroging
• Prognose
• Complicaties van ondervoeding en uitdroging
• Preventie en adviezen
• Preventie van uitdroging
• Preventie van ondervoeding

Ossificatie: Verharding van schedelnaden

De schedel bestaat uit verschillende botten: acht botten in de schedel zelf en veertien botten in het gezicht. Samen vormen ze een solide, benige holte die de hersenen beschermt en ondersteunt. Bij de geboorte zijn de botten van de schedel nog niet volledig samengesmolten, wat de flexibiliteit van het hoofd bevordert tijdens de geboorte. Naarmate een kind ouder wordt, krijgen de schedelnaden geleidelijk mineralen en verharden ze. Dit proces van verharding staat in medische termen bekend als ‘ossificatie’.

Fontanellen: Zachte plekken voor hersen- en schedelgroei

Bij een baby is de ruimte waar twee schedelnaden samenkomen bedekt met membranen en wordt aangeduid als fontanel, oftewel een ‘zachte plek’. Fontanellen laten de hersenen en de schedel groeien tijdens de eerste levensjaren. Normaal gesproken zijn er meerdere fontanellen aanwezig op de schedel van een baby, voornamelijk aan de bovenkant, achterkant en zijkanten van het hoofd. Na verloop van tijd verharden deze fontanellen en sluiten ze zich, waardoor stevige, benige gebieden ontstaan.

Sluiting van de fontanellen bij baby’s

• De fontanel aan de achterkant van het hoofd (posterieure fontanel) sluit meestal rond de leeftijd van één tot twee maanden.
• De fontanel aan de bovenkant van het hoofd (anterieure fontanel) sluit doorgaans binnen zeven tot negentien maanden.

Fontanellen moeten stevig aanvoelen en een lichte inbulling vertonen bij aanraking. Een merkbaar ingezonken fontanel kan wijzen op een probleem met de vochtbalans van het kind.

Anatomie fontanel en relatie tot ingezonken fontanel

De fontanellen zijn de zachte, nog niet verbeende gebieden op de schedel van een baby. Deze openingen zijn essentieel voor de bevalling en de groei van de hersenen in de vroege levensjaren. Het mechanisme van de fontanellen is complex en speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van de schedel van een baby. Het is belangrijk om de anatomie van de fontanel te begrijpen, evenals de oorzaken van een ingezonken fontanel, een aandoening die kan wijzen op een onderliggend probleem.

Anatomie van de fontanellen
De fontanellen zijn de tussenruimtes tussen de botten van de schedel van een pasgeborene. Ze worden gevormd door bindweefsel en bieden flexibiliteit tijdens de bevalling, zodat de schedel zich kan aanpassen aan het geboortekanaal. Er zijn zes fontanellen, maar de vier belangrijkste zijn de anterior (voorkant), posterior (achterkant), sphenoid en mastoid fontanellen. De grootste is de anterior fontanel, die zich bevindt op de bovenkant van het hoofd en cruciaal is voor de normale hersenontwikkeling. Deze fontanellen beginnen vaak te sluiten vanaf de leeftijd van zes maanden, maar het kan tot 2 jaar duren voordat alle fontanellen volledig gesloten zijn.

Relatie tussen ingezonken fontanel en gezondheid
Een ingezonken fontanel kan wijzen op verschillende gezondheidsproblemen bij een baby. Normaal gesproken is de fontanel zacht en bolvormig door de hersenvochtdruk die de schedel ondersteunt. Bij een ingezonken fontanel kan de fontanel echter vlak of ingedeukt zijn. Dit kan duiden op uitdroging, aangezien er onvoldoende hersenvocht aanwezig is om de schedel op te vullen, of op andere ernstige gezondheidsproblemen, zoals infecties of verstoorde elektrolytenbalans. Het tijdig herkennen van een ingezonken fontanel is daarom van cruciaal belang voor de gezondheid van de baby.

Epidemiologie

De prevalentie van ingezonken fontanel is relatief laag bij gezonde pasgeborenen, maar het komt vaker voor bij baby's die met een lage geboortegewicht zijn geboren of die tekenen van uitdroging vertonen. De incidentie van fontanelproblemen kan variëren afhankelijk van omgevingsfactoren zoals voeding, toegang tot gezondheidszorg en de mate van hydratatie van de baby. Uitdroging, bijvoorbeeld door diarree of koorts, kan leiden tot een hoger risico op een ingezonken fontanel, evenals bepaalde infecties die de algehele gezondheid van het kind beïnvloeden. In ontwikkelingslanden, waar de toegang tot medische zorg beperkt kan zijn, komen gevallen van ernstige uitdroging en daarmee ingezonken fontanellen vaker voor.

Mechanisme

Het mechanisme van een ingezonken fontanel is meestal gerelateerd aan een verstoring van de vochtbalans in het lichaam van de baby. In een gezond lichaam wordt de fontanel door hersenvocht (ook wel cerebrospinaal vocht genoemd) opgevuld, wat zorgt voor de bollerige vorm. Wanneer het lichaam echter uitgedroogd is, vermindert het volume van het hersenvocht, wat resulteert in een ingezonken of afgeplatte fontanel. Dit gebeurt vaak als gevolg van langdurige uitdroging door onvoldoende inname van vloeistoffen, diarree, of braken. Het mechanisme kan ook worden beïnvloed door andere factoren zoals infecties die de elektrolytenbalans verstoren of aandoeningen die de algehele gezondheid van de baby aantasten.

Oorzaken en symptomen van een ingezonken fontanel

Ondervoeding

Ingezonken fontanellen kunnen zelden het gevolg zijn van ondervoeding. Ondervoeding kan ontstaan door een tekort aan calorieën of door onderliggende aandoeningen, zoals het malabsorptiesyndroom, waarbij de opname van voedingsstoffen verstoord is.

Bij ondervoeding kunnen de volgende symptomen optreden:

• droog haar dat gemakkelijk uitvalt
• een droge, niet-elastische huid
• ondergewicht
• vermoeidheid of lethargie

Uitdroging

Uitdroging kan ontstaan door:

• braken
• diarree
• het drinken van onvoldoende vocht
• koorts
• onvoldoende vochtinname
• frequent urineren

Uitdroging bij kinderen kan variëren van mild tot ernstig. Ernstigere gevallen vereisen onmiddellijke medische zorg om complicaties te voorkomen. Een ingezonken fontanel kan een teken van uitdroging zijn, hoewel andere symptomen meestal eerder zichtbaar zijn, zoals:

• diepliggende ogen
• droge huid en koele huid
• droge tong en droge lippen
• snelle hartslag en snelle ademhaling
• geen tranen bij het huilen
• onregelmatig urineren

Risicofactoren

De risicofactoren voor het ontwikkelen van een ingezonken fontanel zijn voornamelijk gerelateerd aan de hydratatiestatus van het kind. Baby's die lijden aan uitdroging door onvoldoende voeding, diarree of braken lopen een verhoogd risico. Patiënten met infecties zoals meningitis of andere ernstige ziekten die het centrale zenuwstelsel aantasten, hebben ook een groter risico. Andere risicofactoren zijn premature geboorte, waarbij de fontanellen vaak groter blijven, en een lage geboortegewicht, die de kwetsbaarheid voor uitdroging verhoogt.

Risicogroepen

De risicogroepen voor een ingezonken fontanel omvatten pasgeborenen en jonge baby's, vooral degenen die te maken hebben met uitdroging door inadequate voeding of diarree. Ouderen, hoewel ze minder vaak worden getroffen door een ingezonken fontanel, kunnen mogelijk betrokken raken bij uitdrogingsgerelateerde gezondheidsproblemen als gevolg van verzwakte immuniteit of andere comorbiditeiten. Baby's die besmet zijn met infecties zoals meningitis of encefalitis, lopen eveneens risico. Medische voorbehandeling kan helpen het risico op complicaties door verstoorde elektrolytenbalans te verlagen.

Geassocieerde symptomen

Een ingezonken fontanel wordt vaak geassocieerd met andere symptomen van uitdroging of infectie. Veel voorkomende geassocieerde symptomen zijn onder andere een droge mond, een verminderde urineproductie, een verhoogde hartslag, lethargie, koorts, of in ernstige gevallen stuiptrekkingen. In gevallen van infectie kunnen symptomen zoals een stijve nek, braken, en irritabiliteit optreden. Het herkennen van deze symptomen is belangrijk voor de tijdige diagnose en behandeling van de onderliggende aandoening.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die wijzen op een ernstige aandoening die gepaard gaat met een ingezonken fontanel omvatten snel verslechterende symptomen van uitdroging, zoals extreme slaperigheid, moeilijkheden met ademhalen, bleke huid, en de onmogelijkheid om een baby te voeden. Als een baby ook koorts, een stijve nek of tekenen van pijn vertoont, kan dit wijzen op een infectie zoals meningitis, wat onmiddellijke medische aandacht vereist. Het is van cruciaal belang om onmiddellijk medische hulp in te roepen bij de aanwezigheid van deze symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Een ingezonken fontanel kan een medisch noodgeval zijn, waardoor een arts het kind onmiddellijk moet onderzoeken. De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en stelt vragen over de symptomen en medische geschiedenis van het kind, zoals:

• Heeft de baby dorst?
• Hoe ernstig zijn de symptomen?
• Is de baby alert?
• Heeft de baby recent gebroken, diarree gehad of veel gezweet?
• Is de mond van de baby vochtig?
• Wanneer begonnen de fontanellen ingezonken te raken?
• Welke fontanellen zijn getroffen?
• Welke andere symptomen zijn aanwezig?
• Zijn de ogen van de baby droog (droge ogen)?

Lichamelijk onderzoek
Tijdens een lichamelijk onderzoek inspecteert de arts de fontanel visueel en tast deze zachtjes af om te controleren op abnormale structuren. Een afwijkende structuur kan wijzen op een onderliggend probleem. De arts controleert ook op tekenen van uitdroging of ondervoeding door de hartslag en ademhaling van de baby te controleren en de huid te voelen op tekenen van droogte en verminderde elasticiteit.

Diagnostisch onderzoek
De arts zal een bloedonderzoek en urineonderzoek uitvoeren. Verder wordt de voedingsstatus van de baby getest om een volledig beeld van de gezondheidstoestand te krijgen.

Behandeling van een ingezonken fontanel

Ondervoeding

Als ondervoeding de oorzaak is van de ingezonken fontanel, hangt de behandeling af van de specifieke oorzaak. Meestal moet de calorie-inname van de baby worden verhoogd of moet een specifieke voedingsstof worden aangevuld. In ernstige gevallen kan het nodig zijn om voedingsstoffen via een infuus of een sonde toe te dienen aan de baby.

Uitdroging

Wanneer uitdroging de oorzaak is, zal de baby orale (via de mond) of intraveneuze (via een ader) vloeistoffen krijgen. Deze behandeling wordt voortgezet totdat de vochtbalans weer op een acceptabel niveau is. Milde gevallen van uitdroging kunnen vaak thuis worden behandeld door de baby extra te laten drinken of borstvoeding te geven. Het is echter belangrijk dat een arts eerst bevestigt dat het veilig is om uitdroging thuis te behandelen.

Prognose

De prognose voor een baby met een ingezonken fontanel hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de tijdigheid van de behandeling. Bij snelle en adequate behandeling van uitdroging of infecties is de prognose meestal goed, met volledige herstel van de fontanel en het voorkomen van blijvende schade. Zonder tijdige behandeling kunnen echter ernstige complicaties optreden, zoals hersenschade of de dood.

Complicaties van ondervoeding en uitdroging

Het is meestal mogelijk om uitdrogingsverschijnselen snel en effectief te behandelen. Ondervoeding kan echter moeilijker te behandelen zijn, afhankelijk van de oorzaak. Langdurige ondervoeding kan leiden tot ernstige ontwikkelingsachterstanden en invaliditeit, terwijl langdurige uitdroging kan resulteren in hersenschade en zelfs de dood. Het is van cruciaal belang om tijdig in te grijpen om deze ernstige complicaties te voorkomen.

Preventie en adviezen

Preventie van uitdroging

Om uitdroging te voorkomen, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat baby's en jonge kinderen voldoende vocht binnenkrijgen, vooral tijdens ziekten waarbij braken of diarree optreedt. Zorg ervoor dat de baby regelmatig drinkt en houd de vochtinname bij tijdens ziekteperiodes.

Preventie van ondervoeding

Voorkom ondervoeding door een evenwichtig voedingspatroon te waarborgen, dat alle noodzakelijke voedingsstoffen bevat. Raadpleeg een kinderarts voor advies over voedingssupplementen of speciale diëten indien nodig, vooral als er sprake is van een onderliggende aandoening die de opname van voedingsstoffen beïnvloedt.

Door deze maatregelen te nemen, kunnen veel van de ernstige complicaties die voortkomen uit ondervoeding en uitdroging worden voorkomen.

Lees verder

• Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen
• Dehydratie (uitdroging): Tekort aan vocht in de weefsels