Hypernatriëmie: Te veel natrium in het bloed

Hypernatriëmie verwijst naar een verhoogd natriumgehalte in het bloed, meestal veroorzaakt door een tekort aan water, een verlies van water of een overmatige inname van natrium. Bij een milde verhoging van het natriumgehalte kunnen algemene symptomen zoals vermoeidheid, misselijkheid, koorts en zwakte optreden. Bij ernstige hypernatriëmie kunnen ernstigere complicaties zoals convulsies en coma optreden. Het is cruciaal om hypernatriëmie tijdig te diagnosticeren en te behandelen om ernstige hart- en hersenproblemen te voorkomen, die mogelijk fataal kunnen zijn.

• Anatomie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van hypernatriëmie
• Overmatige toediening van natrium
• Tekort aan water
• Verlies van water
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hypernatriëmie
• Prognose van hypernatriëmie
• Complicaties van verhoogd natriumgehalte in het bloed
• Preventie

Anatomie

De anatomie die relevant is voor hypernatriëmie betreft vooral het lichaamssysteem dat verantwoordelijk is voor de regulatie van elektrolyten en vochtbalans, met name de nieren en het endocriene systeem.

Nieren
De nieren zijn cruciale organen voor het handhaven van de homeostase van elektrolyten in het lichaam. Ze reguleren de concentratie van natrium en andere elektrolyten in het bloed door middel van filtratie, reabsorptie en uitscheiding. De nieren kunnen natrium terugabsorberen in de proximale tubuli en de lis van Henle, en hun functie kan beïnvloed worden door hormonen zoals aldosteron. Bij hypernatriëmie kan er een verminderde capaciteit zijn om natrium te excretie, wat leidt tot een ophoping van natrium in het bloed.

Endocriene systeem
Het endocriene systeem, inclusief de hypofyse en de bijnieren, speelt een sleutelrol in de regulatie van de vochtbalans. Hormonen zoals antidiuretisch hormoon (ADH) en aldosteron zijn essentieel voor het behoud van water en natrium in het lichaam. ADH reguleert de waterretentie door de nieren en helpt zo om de natriumconcentratie in het bloed te verlagen. Een disfunctie in dit systeem kan bijdragen aan het ontstaan van hypernatriëmie door onvoldoende waterretentie of natriumretentie.

Hersenen
De hypothalamus, een deel van de hersenen, is betrokken bij de regulatie van het dorstgevoel en de homeostase van water. Schade aan de hypothalamus kan leiden tot een verminderde dorstrespons, waardoor de inname van water afneemt en hypernatriëmie kan optreden.

Epidemiologie

Hypernatriëmie is een relatief zeldzame aandoening, maar de prevalentie kan variëren afhankelijk van de populatie en de onderliggende oorzaken.

Algemene prevalentie
De prevalentie van hypernatriëmie in de algemene bevolking is geschat op minder dan 1%. Het komt vaker voor bij patiënten die in ziekenhuizen worden opgenomen, met een incidentie die kan oplopen tot 5-10% in bepaalde risicogroepen, zoals ouderen of patiënten met ernstige dehydratie.

Risicogroepen
Ouderen zijn een kwetsbare populatie, vooral diegenen met een verminderde mobiliteit of mentale status, wat leidt tot een verhoogd risico op onvoldoende waterinname. Daarnaast zijn patiënten met chronische nierziekten, diabetes insipidus, of die bepaalde medicijnen gebruiken (bijvoorbeeld diuretica) ook meer vatbaar voor hypernatriëmie.

Seizoensgebonden trends
Hypernatriëmie kan ook seizoensgebonden trends vertonen, met een verhoogde incidentie in de zomermaanden wanneer de temperatuur stijgt en er een groter risico op dehydratie is door verhoogd zweten.

Ziekenhuisopname
Patiënten die zijn opgenomen in het ziekenhuis hebben een verhoogd risico op hypernatriëmie, vooral bij intensive care patiënten, waar dehydratie en elektrolytstoornissen veel voorkomen door een combinatie van factoren, zoals infusies, diuretica en onvoldoende orale inname van vloeistoffen.

Mechanisme

Het mechanisme achter hypernatriëmie omvat de complexe interacties tussen de nieren, hormonen, en vochtbalans in het lichaam.

Natriumretentie
Hypernatriëmie treedt op wanneer er een overmaat aan natrium in het lichaam is. Dit kan ontstaan door verhoogde natriumretentie door de nieren, vaak veroorzaakt door hormonale veranderingen of medicatie.

Waterverlies
Een andere belangrijke factor is het verlies van water uit het lichaam zonder een gelijke inname van vloeistoffen. Dit kan gebeuren door overmatig zweten, braken, of diarree, wat resulteert in een hogere natriumconcentratie in het bloed.

Hormonale regulatie
De afgifte van hormonen zoals aldosteron en ADH is cruciaal in de regulatie van natrium en water. Een verhoogde productie van aldosteron kan leiden tot een grotere natriumretentie, terwijl onvoldoende ADH-activiteit kan resulteren in een verminderde waterretentie.

CZS-implicaties
Veranderingen in het centrale zenuwstelsel kunnen ook bijdragen aan hypernatriëmie door het verminderen van de dorstprikkel, wat leidt tot onvoldoende vochtinname en dus een verhoging van de natriumconcentratie.

Oorzaken van hypernatriëmie

Hypernatriëmie is veel minder frequent dan hyponatriëmie (een tekort aan natrium in het bloed). De belangrijkste oorzaken van hypernatriëmie zijn:

1. Overmatige toediening van natrium
2. Tekort aan water
3. Verlies van water

Overmatige toediening van natrium

Een overmatige inname van natrium kan bijdragen aan het ontstaan van hypernatriëmie. Hoewel hypernatriëmie doorgaans voortkomt uit waterverlies, kan het ook veroorzaakt worden door het consumeren van zout zonder adequate waterinname of door de toediening van hypertonische natriumoplossingen. Tevens kan het gebruik van geneesmiddelen met een hoog natriumgehalte, zoals piperacilline, hypernatriëmie veroorzaken. Het gebruik van 8,4% natriumbicarbonaat, bijvoorbeeld tijdens de behandeling van een hartstilstand, kan ook leiden tot een verhoogd natriumgehalte in het bloed.

Tekort aan water

Hypernatriëmie ontstaat vaak door een tekort aan water in het lichaam. Dit kan gebeuren wanneer vochtverlies niet wordt aangevuld omdat water niet beschikbaar is, wanneer de patiënt onvoldoende drinkt, of wanneer de patiënt niet in staat is om water te verkrijgen, bijvoorbeeld door een verminderd bewustzijn. Bij aandoeningen zoals dementie en schade aan de hypothalamus in de hersenen, kan het dorstgevoel ontbreken, wat leidt tot onvoldoende vochtinname. Hypernatriëmie door watertekort staat ook bekend als ‘uitdroging’.

Verlies van water

Abnormale waterverliezen, zoals die bij diabetes insipidus, kunnen snel leiden tot hypernatriëmie. Andere oorzaken van waterverlies zijn onder andere brandwonden, overmatig zweten (bijvoorbeeld bij marathonlopers in warme omstandigheden), ernstige diarree, of langdurig braken. Chronische nierziekten, verhoogde urineproductie (polyurie), en sommige diuretica (plaspillen) kunnen ook bijdragen aan waterverlies. Hoewel hypernatriëmie zeldzaam is bij grote waterverliezen, komt het voor als het dorstgevoel intact is, water beschikbaar is, en de patiënt in staat is om water te drinken. Het Netherton-syndroom, gekenmerkt door huid-, haar- en immuunsysteemproblemen, kan ook leiden tot waterverlies via de huid, wat bijdraagt aan hypernatriëmie.

Risicofactoren

Risicofactoren voor hypernatriëmie zijn variabelen die de kans vergroten dat een patiënt deze aandoening ontwikkelt. Deze factoren kunnen zowel medisch als levensstijlgerelateerd zijn.

Medicijnen
Bepaalde medicijnen, zoals diuretica, corticosteroïden, en bepaalde antihypertensiva, kunnen de natriumretentie beïnvloeden en de kans op hypernatriëmie verhogen. Diuretica kunnen bijvoorbeeld leiden tot een verhoogde uitscheiding van water, waardoor de concentratie natrium in het bloed kan toenemen.

Verminderde vochtinname
Een onvoldoende vochtinname, vaak veroorzaakt door een verminderd dorstgevoel, kan bijdragen aan het ontstaan van hypernatriëmie. Dit komt vaak voor bij ouderen, mensen met dementie, of patiënten die beperkt zijn in hun mobiliteit.

Chronische ziekten
Ziekten zoals diabetes insipidus en nierziekten kunnen de nieren beïnvloeden, waardoor ze minder effectief natrium en water kunnen reguleren. Dit verhoogt het risico op hypernatriëmie.

Dehydratie
Dehydratie door onvoldoende hydratatie, overmatig zweten, of diarree kan leiden tot een verhoogde natriumconcentratie in het bloed, wat hypernatriëmie kan veroorzaken.

Endocriene aandoeningen
Aandoeningen zoals hyperaldosteronisme of syndroom van Cushing kunnen de regulatie van natrium en water beïnvloeden, wat leidt tot een verhoogd risico op hypernatriëmie.

Risicogroepen

Bepaalde bevolkingsgroepen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van hypernatriëmie, vooral degenen die al kwetsbaar zijn door onderliggende gezondheidsproblemen.

Ouderen
Ouderen hebben vaak een verminderde dorstrespons en kunnen beperkt zijn in hun vloeistofinname. Dit verhoogt het risico op dehydratie en hypernatriëmie.

Ziekenhuispatiënten
Patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen, met name op de intensive care, lopen een verhoogd risico op hypernatriëmie door factoren zoals infusies, diuretica, en onvoldoende inname van vloeistoffen.

Patiënten met chronische aandoeningen
Mensen met chronische aandoeningen zoals diabetes mellitus, nierziekten of hartfalen hebben vaak een verhoogd risico op elektrolytstoornissen, waaronder hypernatriëmie.

Mensen met een verminderde mobiliteit
Patiënten die minder mobiel zijn, zoals diegenen in verpleeghuizen of bedlegerige patiënten, hebben vaak moeilijkheden met het verkrijgen van voldoende vloeistoffen, wat het risico op hypernatriëmie vergroot.

Kinderen
Kinderen, vooral zuigelingen, zijn kwetsbaar voor dehydratie door hoge koorts, diarree of onvoldoende vloeistofinname. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op hypernatriëmie.

Mensen met psychische aandoeningen
Patiënten met psychische aandoeningen zoals schizofrenie kunnen ook een verhoogd risico lopen, vooral als ze niet in staat zijn om goed voor zichzelf te zorgen of een normaal dorstgevoel hebben.

Symptomen

De symptomen van hypernatriëmie zijn niet altijd specifiek en kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening. Mogelijke symptomen zijn onder andere:

Milde symptomen

• Misselijkheid
• Braken
• Koorts
• Slaapzucht
• Vermoeidheid

Ernstige symptomen

• Verwardheid
• Convulsies (stuipen: oncontroleerbare bewegingen en veranderingen in bewustzijn)
• Coma

Alarmsymptomen

Hypernatriëmie kan leiden tot verschillende alarmsymptomen die wijzen op de ernst van de aandoening en de noodzaak van onmiddellijke medische aandacht. Deze symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de mate van hypernatriëmie en de snelheid van ontwikkeling.

Acute neurologische symptomen
Een van de belangrijkste alarmsymptomen zijn acute neurologische veranderingen. Patiënten kunnen last hebben van verwarring, prikkelbaarheid, of desoriëntatie. Deze symptomen zijn te wijten aan de impact van verhoogde natriumconcentraties op de hersenfunctie. Ernstigere gevallen kunnen leiden tot stupor of coma.

Verlies van bewustzijn
Verlies van bewustzijn is een ernstig alarmsymptoom en kan wijzen op een levensbedreigende toestand. Dit kan optreden als gevolg van een snelle stijging van de natriumconcentratie, wat leidt tot ernstige hersenbeschadiging.

Bloeddrukveranderingen
Hypernatriëmie kan ook gepaard gaan met significante schommelingen in de bloeddruk. Patiënten kunnen hoge bloeddruk ervaren door een verhoogd volume van bloedplasma, wat de hartbelasting verhoogt en leidt tot mogelijke cardiovasculaire complicaties.

Spierzwakte en -krampen
Spierzwakte en krampen kunnen ook optreden als alarmsymptomen. De verstoring van elektrolytenbalansen door hypernatriëmie beïnvloedt de spierfunctie en kan leiden tot spierspasmen of zelfs paralyse.

Dehydratieverschijnselen
Patiënten kunnen tekenen van ernstige dehydratie vertonen, zoals een droge mond, verminderde urineproductie, en extreme dorst. Deze symptomen kunnen wijzen op een acute onbalans in de vochtinname en -afgifte.

Koorts en algemene malaise
Sommige patiënten kunnen koorts en een algemeen gevoel van malaise ervaren. Dit kan wijzen op een onderliggende infectie of een reactie op de veranderingen in elektrolytenbalans.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostische criteria
Hypernatriëmie wordt gediagnosticeerd wanneer de serumnatriumconcentratie hoger is dan 145 mEq/L.

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Tijdens het medische consult zal de arts vragen stellen over symptomen zoals langdurige polyurie (grote hoeveelheden plassen), polydipsie (excessief drinken) en dorst, wat kan wijzen op diabetes insipidus. De arts zal ook onderzoeken of er aanwijzingen zijn voor een onderliggende hersenaandoening, vooral in de hypofyse. Een medicijngeschiedenis kan helpen om nefrotoxische geneesmiddelen (medicijnen die schadelijk zijn voor de nieren) te identificeren. Een grondig lichamelijk onderzoek en een beoordeling van de mentale status van de patiënt zijn ook noodzakelijk.

Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn essentieel om de diagnose hypernatriëmie te bevestigen en om de oorzaak vast te stellen.

Behandeling van hypernatriëmie

De behandeling van hypernatriëmie richt zich eerst op het aanpakken van de onderliggende oorzaak van de verhoogde natriumconcentratie. Behandeling kan omvatten:

• Toediening van water: Water kan via de mond of via een infuus worden toegediend om het natriumgehalte te verlagen. Bij minder ernstige hypernatriëmie (bijvoorbeeld natriumconcentraties > 150 mmol/L) kan de arts de patiënt behandelen met dextroseoplossingen. Bij ernstige gevallen (> 170 mmol/L) wordt glucose toegediend om het natriumgehalte te verlagen.
• Langzame correctie: Bij chronische hypernatriëmie moet de serumnatriumconcentratie langzaam worden verlaagd, idealiter over een periode van 48 uur. Een te snelle daling kan leiden tot hersenzwelling (cerebraal oedeem). Bij acute, symptomatische hypernatriëmie dient de correctie echter binnen 24 uur te worden uitgevoerd.

Prognose van hypernatriëmie

De prognose van hypernatriëmie hangt af van de ernst van de aandoening en de onderliggende oorzaak. Bij ernstige gevallen kunnen er ernstige complicaties optreden, zoals een hersenbloeding, hersenoedeem, of permanente hersenschade. Hoewel sommige patiënten overlijden aan de gevolgen van hypernatriëmie, is het vaak moeilijk om te bepalen of het overlijden direct door het verhoogde natriumgehalte of door de onderliggende oorzaak wordt veroorzaakt. Bij ouderen met ernstige hypernatriëmie kan de sterftegraad oplopen tot 40-70%.

Complicaties van verhoogd natriumgehalte in het bloed

Overmatig veel natrium in het bloed resulteert in een verminderd bloedvolume. Het hart moet bijgevolg harder werken (pompen) zodat alle organen voldoende zuurstof krijgen. Een hersenbloeding, hersenoedeem of permanente hersenschade zijn andere mogelijke complicaties van hypernatriëmie. Af en toe komen patiënten hieraan te overlijden maar de prognose hangt af van de ernst van hypernatriëmie en de onderliggende oorzaak. Ernstige hypernatriëmie heeft een sterftecijfer van ongeveer 40-70% bij ouderen, maar vaak is het wel moeilijk om in te schatten of het overlijden het gevolg is van het onderliggend probleem of van het verhoogd natrium in het bloed zelf.

Preventie

Preventie van hypernatriëmie omvat maatregelen zoals:

• Voldoende vochtinname: Zorg ervoor dat voldoende water wordt ingenomen, vooral in situaties waarbij verhoogd risico op waterverlies bestaat, zoals bij overmatig zweten of bij ziekte.
• Monitoring van zoutinname: Beperk de inname van natriumrijke voeding en controleer bij gebruik van natriumbevattende medicijnen.
• Behandelen van onderliggende aandoeningen: Behandel aandoeningen die bijdragen aan waterverlies of natriumretentie, zoals diabetes insipidus of nierziekten.