Hypernatriëmie: Te veel natrium in het bloed

Door een tekort aan water, een verlies van water of een overmatige toediening van natrium, krijgt een patiënt hypernatriëmie. Bij een mild verhoogd natriumgehalte in het bloed ontstaan algemene klachten zoals vermoeidheid, misselijkheid, koorts en zwakte. Wanneer echter een ernstig verhoogd natriumgehalte in het bloed aanwezig is, komen convulsies en een coma tot stand. De behandeling van te veel natrium in het bloed gebeurt door middel van de toediening van water en een zoutoplossing. Daarnaast behandelt hij het onderliggend probleem dat de te hoge concentratie van natrium met zich meebrengt. Het is belangrijk om hypernatriëmie te diagnosticeren en behandelen, omdat anders mogelijk ernstige hart- en hersenproblemen tot uiting komen, mogelijk met de dood als gevolg.

• Oorzaken van overmatig veel natrium in het bloed
• Overmatige toediening natrium
• Tekort aan water
• Verlies van water
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling hypernatriëmie
• Complicaties van verhoogd natriumgehalte in het bloed

Oorzaken van overmatig veel natrium in het bloed

Hypernatriëmie is veel zeldzamer dan hyponatriëmie (tekort aan natrium in het bloed). Veelal is hypernatriëmie te wijten aan:

1. een overmatige toediening van natrium of
2. een tekort aan water of
3. een verlies van water.

Overmatige toediening natrium

Verder draagt een overmatige toediening van natrium bij aan hypernatriëmie. Hoewel hypernatriëmie meestal het gevolg is van waterverlies, komt dit mogelijk eveneens tot stand door de inname van zout zonder water of de toediening van hypertonische natriumoplossingen. Ook de toediening van geneesmiddelen met een hoog natriumgehalte (bijvoorbeeld piperacilline) is geassocieerd met hypernatriëmie. Tot slot vormt het gebruik van 8,4% natriumbicarbonaat, wat de arts mogelijk geeft na een hartstilstand, tot hypernatriëmie.

Tekort aan water

In de meeste gevallen vloeit hypernatriëmie voort uit een tekort aan water in het lichaam. Dit gebeurt wanneer het vochtverlies niet wordt vervangen omdat water niet beschikbaar is, wanneer de patiënt minder drinkt of omdat patiënten zelf niet in staat zijn om water te gaan halen, bijvoorbeeld door een verminderd bewustzijn. Bij dementie en schade aan de hypothalamus in de hersenen, heeft een patiënt geen dorstgevoel meer, hetgeen eveneens leidt tot te weinig vochtinname. Hypernatriëmie als gevolg van wateruitputting is gekend als ‘uitdroging’.

Verlies van water

Abnormale grote waterverliezen, bijvoorbeeld als gevolg van diabetes insipidus, leiden tot een snelle aanvang van hypernatriëmie. Ander verlies van water gebeurt bijvoorbeeld via brandwonden, overmatig zweten (bijvoorbeeld door marathonlopers in de hitte), ernstige diarree of langdurig braken. Een chronische nierziekte, grotere hoeveelheden plassen (polyurie), en sommige plaspillen (diuretica) veroorzaken tevens een verlies van water. Hypernatriëmie is evenwel zeldzaam, want bij grote waterverliezen komt een verlaagd natriumgehalte in het bloed niet tot stand als het dorstgevoel intact is, wanneer water beschikbaar is en wanneer de patiënt in staat is om water tot zich te nemen. Voorts leidt het Netherton-syndroom (symptomen aan huid, haar en immuunsysteem) voor een verlies van water via de huid, waardoor hypernatriëmie ontstaat.

Symptomen

De symptomen van hypernatriëmie zijn niet specifiek. Misselijkheid, braken, koorts, slaapzucht, vermoeidheid, verwardheid en zwakte zijn mogelijke klachten. Convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) en een coma komen tot uiting bij patiënten met bij ernstige hypernatriëmie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
Van hypernatremie is sprake wanneer de serumnatriumconcentratie > 145 mEq / L bedraagt.

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Een geschiedenis van langdurige polyurie (grote hoeveelheden plassen), polydipsie (veel drinken) en dorst suggereert diabetes insipidus. Soms heeft de arts aanwijzingen voor een oorzaak die te vinden is in de hersenen, meer bepaald de hypofyse. Een medicijngeschiedenis onthult de inname van nefrotoxische geneesmiddelen (medicijnen die giftig zijn voor de nieren). De arts voert een grondig standaard lichamelijk onderzoek uit. Verder moet de arts de mentale status van de patiënt beoordelen.

Diagnostisch onderzoek
Bij de patiënt gebeurt zowel een bloedonderzoek als urineonderzoek waaruit blijkt dat de patiënt lijdt aan hypernatriëmie.

Behandeling hypernatriëmie

De arts behandelt de onderliggende oorzaak van de overmatige hoeveelheid van natrium in het bloed. De patiënt krijgt via de mond of via een infuus water toegediend. Bij minder ernstige hypernatriëmie (bijvoorbeeld > 150 mmol / L) behandelt de arts de patiënt met dextrose. Bij ernstige hypernatriëmie (> 170 mmol / L) dient de arts eerst glucose toe om het natriumgehalte omlaag te brengen. De arts mag bij chronische hypernatriëmie de serumnatriumconcentratie niet te snel doen dalen. De correctie van het natriumgehalte gebeurt best over een tijdspanne van 48 uur, omdat een te snelle correctie mogelijk leidt tot een hersenzwelling (cerebraal oedeem). Bij acute symptomatische hypernatriëmie moet dit wel binnen de 24u plaatsvinden.

Complicaties van verhoogd natriumgehalte in het bloed

Overmatig veel natrium in het bloed resulteert in een verminderd bloedvolume. Het hart moet bijgevolg harder werken (pompen) zodat alle organen voldoende zuurstof krijgen. Een hersenbloeding, hersenoedeem of permanente hersenschade zijn andere mogelijke complicaties van hypernatriëmie. Af en toe komen patiënten hieraan te overlijden maar de prognose hangt af van de ernst van hypernatriëmie en de onderliggende oorzaak. Ernstige hypernatriëmie heeft een sterftecijfer van ongeveer 40-70% bij ouderen, maar vaak is het wel moeilijk om in te schatten of het overlijden het gevolg is van het onderliggend probleem of van het verhoogd natrium in het bloed zelf.