Neonatale sepsis: Bloedvergiftiging bij baby's

Neonatale sepsis (sepsis neonatorum, neonatale septikemie) is een medische aandoening die baby’s treft. Hierbij ontstaat een bacteriële infectie in het bloed tijdens de eerste drie levensmaanden. Vroege sepsis verschijnt in de eerste week van het leven. Sepsis met een laat begin treedt op nadat de baby één week tot drie maanden oud is. Bekende symptomen omvatten onder andere ademhalingsproblemen, een opgezette buik, geelzucht en plasproblemen. Wanneer de diagnose van bloedvergiftiging bij de baby bevestigd is, volgt een medicamenteuze en ondersteunende behandeling. De prognose is bij een snelle diagnose en behandeling uitstekend. Dankzij enkele tips is het tot slot mogelijk om de bloedvergiftiging door bacteriën bij zuigelingen te voorkomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken van bacteriële infectie
• Soorten neonatale sepsis
• Vroege aanvang
• Late aanvang
• Risicofactoren van bloedvergiftiging bij baby
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Milde symptomen
• Ernstige symptomen
• Prognose bij zuigelingen met bloedvergiftiging
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven / omgaan met neonatale sepsis
• Informatie en educatie
• Goede hygiënepraktijken
• Ondersteuning en opvolging
• Misvattingen rond neonatale sepsis
• Neonatale sepsis komt alleen voor bij te vroeg geboren baby's
• Koorts is altijd het eerste teken van neonatale sepsis
• Bloedonderzoeken zijn altijd voldoende om de diagnose te stellen
• Antibiotica zijn altijd de oplossing voor neonatale sepsis
• Neonatale sepsis leidt altijd tot blijvende schade
• Een pasgeborene zonder duidelijke risicofactoren loopt geen gevaar

Epidemiologie

Neonatale sepsis is een van de belangrijkste oorzaken van neonatale sterfte wereldwijd, vooral in ontwikkelingslanden. Anno september 2024 is het sterftecijfer in ontwikkelde landen aanzienlijk gedaald dankzij verbeterde prenatale zorg en vroege opsporing. In ontwikkelingslanden blijft het echter een ernstige bedreiging voor de gezondheid van pasgeborenen. Ongeveer 1 tot 8 op de 1000 levendgeborenen ontwikkelt neonatale sepsis, afhankelijk van de toegang tot medische zorg en hygiënische omstandigheden tijdens de bevalling.

Oorzaken van bacteriële infectie

Neonatale sepsis resulteert uit een infectie met bacteriën. De baby komt tijdens de zwangerschap, de geboorte of na de geboorte in contact met bacteriën. Enkele bacteriën die mogelijk deze infectie veroorzaken, zijn Escherichia coli (E. coli), Listeria en sommige stammen van Streptococcus. Groep B-streptokokken is een belangrijke oorzaak van neonatale sepsis, al komt dit nu minder vaak voor omdat vrouwen tijdens de zwangerschap worden gescreend. Het herpes simplex-virus veroorzaakt soms ook een ernstige infectie bij een pasgeboren baby.

Soorten neonatale sepsis

Vroege aanvang

Vroege sepsis ontwikkelt zich in de eerste twee à drie dagen na de geboorte. Vroege sepsis is het gevolg van een infectie van de moeder. De infectie wordt dan tijdens de geboorte overgedragen naar de baby via de placenta of het geboortekanaal. Moeders met een hoog risico krijgen tijdens de bevalling daarom antibiotica toegediend. Dit voorkomt bij sommige zuigelingen een vroegtijdige bacteriële sepsis.

Late aanvang

Sepsis met een late aanvang treedt op nadat de baby één week tot drie maanden oud is. Dit wordt veroorzaakt door bacteriën die in het ziekenhuis aanwezig zijn.

Risicofactoren van bloedvergiftiging bij baby

Factoren die de kans op neonatale sepsis kunnen vergroten, zijn onder meer:

• de foetus heeft een stoelgang vóór de geboorte en de foetale ontlasting bevindt zich in de baarmoeder
• een voortijdige geboorte (meer dan drie weken voor de uitgerekende datum)
• een vroege arbeid (meer dan drie weken voor de uitgerekende datum)
• een zeer laag geboortegewicht
• foetale nood vóór de geboorte
• geslacht: jongens zijn vaker aangetast
• het vruchtwater rond de baby heeft een slechte geur of de baby stinkt direct na de geboorte

Zwangerschapsaandoeningen of gezondheidsproblemen van moeders die de kans van de baby op neonatale sepsis vergroten, zijn onder meer:

• arbeidscomplicaties die leiden tot traumatische of voortijdige bevalling
• de aanwezigheid van groep B streptokokkenbacteriën in vaginale of rectale gebieden
• een langdurige interne monitoring tijdens de arbeid en bevalling
• een lange tijd behoefte aan een katheter tijdens de zwangerschap
• koorts of andere infecties tijdens de bevalling
• veel kuren met prenatale steroïden
• water dat meer dan 18 uur vóór de bevalling brak

Symptomen

In de meeste gevallen van sepsis met vroege aanvang zijn de symptomen aanwezig binnen 24 uur na de geboorte. In bijna alle gevallen zijn de symptomen aanwezig binnen 48 uur na de geboorte. De baby ervaart dan één of meer van de volgende tekenen:

• ademhaling: ademhalingsproblemen, een snelle ademhaling (tachypneu), periodes van gestopte ademhaling (apneu)
• algemeen: moeite met het wakker maken van de baby of ongewone slaperigheid, verminderde bewegingen, koorts of frequente temperatuursveranderingen
• buik: een gezwollen buikgebied / een opgezette buik
• endocrien: een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• hart: een abnormaal trage hartslag (bradycardie) of snelle hartslag (tachycardie)
• hersenen en gedrag: epileptische aanvallen, zenuwachtigheid, prikkelbaarheid, hypotonie (lage spierspanning), tremoren (bevingen)
• huid: blauwe plekken of bloedingen, een gele huid en geel oogwit (geelzucht), een huiduitslag, een koele en klamme huid, een overdreven bleke huid, extreme roodheid rond de navel
• maag en darmen: diarree of een verminderde stoelgang, geelachtig materiaal braken, ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen), minder krachtig zuigen
• urine: minder plassen (oligurie) of geen urineproductie (anurie)
• voeding: borstvoedingsproblemen of voedingsproblemen met de fles

Alarmsymptomen

Enkele alarmsymptomen die onmiddellijk medisch ingrijpen vereisen, zijn:

• plotselinge veranderingen in ademhaling of hartslag
• onverklaarbare, langdurige koorts
• epileptische aanvallen
• ernstige prikkelbaarheid of lethargie
• blauwe of grijze verkleuring van de huid (cyanose)

Diagnose en onderzoeken

De ouders melden de symptomen en medische geschiedenis van de baby, waarna de arts een lichamelijk onderzoek bij de baby uitvoert. Hij bestelt nog een bloedonderzoek, wat nuttig is om de oorzaak van de infectie te achterhalen. Daarnaast is een lumbale punctie (ruggenprik) nodig om het hersenvocht te onderzoeken. Huidculturen, ontlastingsculturen en urineculturen detecteren het herpesvirus, vooral als de moeder een geschiedenis van een infectie heeft. Verder bestelt de arts röntgenfoto’s van de borstkas en/of buik van de baby wanneer ademhalingsproblemen aanwezig zijn.

Behandeling

De behandeling hangt af van de ernst van neonatale sepsis. Een ziekenhuisopname is altijd nodig (in afwachting van de resultaten).

Milde symptomen

Milde symptomen volgt de arts op zonder antibiotica toe te dienen. Indien de arts geen bacteriën vindt via de onderzoeken, dan mag de baby naar huis en moet hij terugkomen voor een controlebezoek.

Ernstige symptomen

De behandeling van bevestigde sepsis hangt af van de locatie van de infectie. De arts dient intraveneuze (via een ader) antibiotica toe en zeker bij baby’s jonger dan vier weken die tekenen van een infectie vertonen. Pasgeborenen van wie de moeder chorioamnionitis (ontsteking van vliezen rond de foetus) had of die om andere redenen een hoog risico lopen, krijgen in het begin ook intraveneus antibiotica toegediend, zelfs als ze geen symptomen hebben. De baby krijgt tot drie weken antibiotica als er bacteriën in het bloed of het ruggenmergvocht aanwezig zijn. Is de baby besmet met het herpesvirus, dan zet de arts een antiviraal medicijn in. Ook is soms een intraveneuze vochttoediening (vloeistoffen, glucose en elektrolyten) nodig zodat de baby ondersteund wordt totdat de infectie is verdwenen. De baby heeft mogelijk zuurstoftherapie nodig. In ernstigere gevallen is mechanische ventilatie nodig om de ademhaling te ondersteunen.

Prognose bij zuigelingen met bloedvergiftiging

Veel baby's met bacteriële infecties herstellen volledig en hebben geen andere problemen. Neonatale sepsis is echter een belangrijke oorzaak van kindersterfte. Hoe sneller een kind een behandeling krijgt, hoe beter de resultaten.

Complicaties

Complicaties van neonatale sepsis kunnen ernstig zijn en omvatten:

• hersenbeschadiging door meningitis
• longschade door pneumonie
• hartproblemen door myocarditis
• multi-orgaanfalen in ernstige gevallen
• ontwikkeling van chronische gezondheidsproblemen zoals long- of hartproblemen

Preventie

Om de kans op neonatale sepsis te verkleinen, zet de arts antibiotica in om gevaarlijke bacteriën bij de moeder te bestrijden. Dit voorkomt de verspreiding van bacteriën tijdens de zwangerschap of de geboorte van het kind. De arts adviseert het gebruik van antibiotica wanneer de biologische moeder eerder is bevallen van een baby met neonatale sepsis, wanneer de moeder lijdt aan chorioamnionitis of wanneer de moeder voor de uitgerekende datum een positieve bacteriële infectietest heeft gehad. Verder voorkomt borstvoeding sepsis bij sommige zuigelingen. De moeder moet voorts bevallen op een schone plaats. Tot slot moet een zwangere vrouw proberen om een vroegtijdige bevalling of voortijdige geboorte te voorkomen. Enkele tips zijn dan aanbevolen: prenatale zorg krijgen, drugs en alcohol vermijden en een gezonde, evenwichtige voeding eten. Daarnaast zijn hygiënemaatregelen in ziekenhuizen en vroedvrouwenpraktijken van cruciaal belang om besmetting te voorkomen. Vaccinaties tegen bepaalde virussen, zoals herpes simplex, kunnen ook het risico op neonatale sepsis verminderen.

Praktische tips voor het leven / omgaan met neonatale sepsis

Informatie en educatie

Het begrijpen van neonatale sepsis is essentieel voor ouders en verzorgers. Zorg ervoor dat je goed geïnformeerd bent over de aandoening, inclusief de symptomen en risicofactoren. Het bespreken van vragen met een kinderarts en het volgen van medische aanbevelingen kan helpen om onzekerheid te verminderen en bij te dragen aan een betere zorg voor de pasgeborene. Regelmatige controle van het welzijn van de baby en het bijhouden van veranderingen in gedrag of gezondheid is cruciaal om tijdig medische hulp in te schakelen.

Goede hygiënepraktijken

Hygiëne speelt een belangrijke rol bij het voorkomen van infecties die kunnen leiden tot neonatale sepsis. Zorg ervoor dat iedereen die in contact komt met de baby, waaronder familieleden en zorgverleners, hun handen grondig wast voordat ze de baby aanraken. Vermijd blootstelling van de pasgeborene aan zieke personen of drukke openbare ruimtes waar de kans op infecties groter is. Daarnaast is het belangrijk om de navelstreng schoon en droog te houden, omdat dit een mogelijke ingang voor infecties kan zijn.

Ondersteuning en opvolging

Na de diagnose en behandeling van neonatale sepsis is een goede opvolging van essentieel belang. Werk samen met de kinderarts om te zorgen voor regelmatige controles en evaluaties van de gezondheid van de baby. Het is belangrijk om te letten op mogelijke restverschijnselen of terugkerende infecties. Daarnaast kunnen ouders baat hebben bij ondersteuning van medische professionals of lotgenoten om met de emotionele impact van deze ervaring om te gaan.

Misvattingen rond neonatale sepsis

Neonatale sepsis is een ernstige infectie bij pasgeborenen die binnen de eerste levensweken optreedt. Deze infectie wordt veroorzaakt door bacteriën, virussen of schimmels en kan levensbedreigend zijn als ze niet snel wordt behandeld. Ondanks de ernst van deze aandoening bestaan er veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandeling.

Neonatale sepsis komt alleen voor bij te vroeg geboren baby's

Hoewel premature baby's door hun onrijpe immuunsysteem een verhoogd risico lopen op infecties, kan neonatale sepsis ook bij voldragen baby's voorkomen. Factoren zoals langdurig gebroken vliezen, een infectie bij de moeder tijdens de zwangerschap of complicaties tijdens de bevalling kunnen het risico op infectie verhogen.

Koorts is altijd het eerste teken van neonatale sepsis

Neonatale sepsis kan zich op verschillende manieren manifesteren en koorts is niet altijd een eerste symptoom. Soms vertonen pasgeborenen juist een verlaagde lichaamstemperatuur, verminderde eetlust, lusteloosheid of ademhalingsproblemen. Andere symptomen kunnen variëren van een versnelde hartslag tot problemen met de doorbloeding en een grauwe huid.

Bloedonderzoeken zijn altijd voldoende om de diagnose te stellen

Hoewel bloedonderzoeken helpen bij het opsporen van een infectie door verhoogde ontstekingswaarden, is neonatale sepsis niet altijd direct aantoonbaar in het bloed. Vaak worden andere diagnostische methoden zoals beeldvormende onderzoeken, urine- en ruggenmergpuncties gebruikt om de oorzaak van de infectie te achterhalen.

Antibiotica zijn altijd de oplossing voor neonatale sepsis

Hoewel bacteriële sepsis vaak met antibiotica wordt behandeld, is deze therapie niet altijd voldoende of geschikt. Bij virale of schimmelinfecties zijn andere behandelingen nodig, zoals antivirale medicatie of antischimmelmiddelen. Daarnaast kan een slechte doorbloeding of orgaanfalen extra medische ondersteuning vereisen.

Neonatale sepsis leidt altijd tot blijvende schade

Vroege herkenning en behandeling van neonatale sepsis kunnen ernstige complicaties zoals hersenschade, ontwikkelingsachterstand of schade aan de nieren helpen voorkomen. Toch kan een ernstige infectie in sommige gevallen leiden tot blijvende gevolgen, zoals gehoorverlies of neurologische problemen.

Een pasgeborene zonder duidelijke risicofactoren loopt geen gevaar

Hoewel bepaalde risicofactoren, zoals vroeggeboorte of een infectie bij de moeder, het risico verhogen, kan neonatale sepsis ook optreden bij baby's zonder duidelijke voorafgaande risicofactoren. Een infectie kan via de bloedbaan of de huid binnendringen, en sommige infecties, zoals groep B-streptokokken, kunnen zonder duidelijke tekenen worden overgedragen tijdens de geboorte.

Lees verder

• Sepsis (bloedvergiftiging): Levensbedreigende aandoening