Maagdarminfecties (gastro-enteritis, buikgriep): Oorzaken

Gastro-intestinale infecties (maagdarminfecties, gastro-enteritis) zijn aandoeningen die gepaard gaan met onder andere diarree, buikkrampen, misselijkheid, braken en vele andere vervelende symptomen. Vooral virussen maar ook bacteriën en parasieten leiden mogelijk tot maagdarminfecties. De behandeling van een maagdarminfectie bestaat meestal uit zelfzorgmaatregelen en huismiddeltjes, zoals het innemen van voldoende vocht en veel rusten, maar soms zijn ook nog andere maatregelen of professionele medische behandelingen nodig. Een professionele medische behandeling is vooral nodig voor patiënten met een verzwakt immuunsysteem zoals baby's, ouderen en patiënten met een chronische ziekte. Dankzij enkele tips is het tot slot mogelijk om het risico op buikgriep zo veel mogelijk te verkleinen. Een goede hand- en voedselhygiëne is daarbij essentieel.

• Bacteriële maagdarminfectie
• Campylobacter
• Clostridium difficile
• Clostridium perfringens
• Escherichia coli
• Escherichia coli O157:H7
• Helicobacter pylori
• Listeria
• Salmonella
• Shigella
• Staphylococcus aureus
• Yersinia enterocolitica
• Parasitaire maagdarminfectie
• Cryptosporidiose
• Giardiasis
• Virale maagdarminfectie (buikgriep)
• Adenovirus
• Astrovirus
• Norovirus
• Rotavirus
• Symptomen: Vaak diarree en buikkrampen
• Alarmsymptomen bij buikgriep
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van maagdarminfecties
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van gastro-intestinale infectie
• Preventie van gastro-enteritis

Bacteriële maagdarminfectie

Bacteriële gastro-intestinale infecties (bacteriële gastro-enteritis) zijn door voedsel overgedragen infecties en voedselvergiftiging.

De besmetting van bacteriën geldt vooral voor:

• niet gaar of rauw vlees, eieren of gevogelte
• ongepasteuriseerde zuivel en sappen
• ongewassen of rauwe groenten en fruit
• slecht gekoeld voedsel, met name vlees- en eiproducten
• vervuild water
• vleeswaren

Wanneer patiënten met bacteriële gastro-intestinale infecties voedsel aanraken, verspreiden de bacteriën zich naar dat voedsel. Wanneer anderen dit voedsel consumeren, worden deze patiënten geïnfecteerd.

Campylobacter

Campylobacter is wereldwijd één van de meest voorkomende bacteriële oorzaken van gastro-enteritis en komt veel voor bij kinderen jonger dan twee jaar. De bacteriële infectie veroorzaakt mogelijk diarree (soms bloederig), buikkrampen, braken en koorts. De overdracht gebeurt meestal door voedsel met name door rauw of onvoldoende verhit vlees (vooral gevogelte) of door besmette melk.

Clostridium difficile

Een Clostridium difficile-infectie is verantwoordelijk voor tot 25% van de gevallen van antibiotica-gerelateerde diarree die het vaakst voorkomt in ziekenhuizen of zorginstellingen. Ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen het meeste risico. De opkomst van zeer toxische (giftige) en resistente C. difficile-stammen heeft geleid tot meer frequente en ernstige uitbraken, een verhoogde morbiditeit en mortaliteit.

Clostridium perfringens

Clostridium perfringens is een grampositieve bacterie die altijd aanwezig is in de natuur en een normaal onderdeel is van rottende vegetatie, het darmkanaal van mensen en andere gewervelde dieren, insecten en de bodem. Bekende symptomen van deze infectie zijn onder meer buikkrampen, diarree, braken en koorts.

Escherichia coli

Escherichia coli (E. coli) is de belangrijkste oorzaak van reizigersdiarree (acute diarree en koorts bij reizigers) en een belangrijke oorzaak van diarree in ontwikkelingslanden, vooral bij kinderen. Patiënten krijgen meestal E. coli door inname van water dat besmet is met uitwerpselen van mensen of dieren.

Escherichia coli O157:H7

Escherichia coli O157:H7 is een Shiga-toxine producerende vorm van E. coli-bacteriën, die gastro-intestinale infecties veroorzaakt met symptomen zoals bloederige diarree en braken. Hoewel de maagdarminfectie meestal na een paar dagen verdwijnt, leidt dit soms (5-10% van de infecties) tot het hemolytisch uremisch syndroom (HUS), wat onbehandeld resulteert in nierfalen.

Helicobacter pylori

Helicobacter pylori (H. pylori) is een oorzaak van gastritis die geassocieerd is met de ontwikkeling van maagzweren en darmzweren. De infectie veroorzaakt maagpijn of misselijkheid, maar in veel gevallen zijn er geen symptomen aanwezig. Geïnfecteerde patiënten hebben een levenslang 10-20% risico op het ontwikkelen van maagzweren en een 1 tot 2% risico op het krijgen van maagkanker.

Listeria

Listeria is te vinden in de bodem, wat kan leiden tot een besmetting van groenten. Dieren kunnen drager zijn. Listeria is aanwezig in ongekookt vlees, ongekookte groenten, fruit zoals meloen en appels, gepasteuriseerde of ongepasteuriseerde melk, voedsel gemaakt van melk en verwerkt voedsel. Listeria is verantwoordelijk voor listeriose, een zeldzame maar mogelijk dodelijke door voedsel overgedragen ziekte. Braken, buikpijn, diarree, misselijkheid, vermoeidheid, pijn, een verlies van eetlust en spierpijn zijn slechts enkele mogelijke tekenen die mogelijk optreden bij listeriose.

Salmonella

Salmonella is een gastro-intestinale infectie die door voedsel wordt overgedragen. Salmonella komt veel voor en is aanwezig in rauw vlees, gevogelte, zeevruchten en eieren, evenals melk en zuivelproducten. Acute symptomen zijn misselijkheid, braken, buikkrampen, diarree, koorts en hoofdpijn.

Shigella

Shigella is een door voedsel overgedragen maagdarminfectie. De bacterie is vaak aanwezig in water dat vervuild is met menselijke ontlasting. Symptomen van shigellose (bacillaire dysenterie) zijn onder meer buikpijn, krampen, diarree, koorts, braken en bloed, pus of slijm in de ontlasting.

Staphylococcus aureus

Staphylococcus aureus (stafylokokkeninfectie) is de meest voorkomende oorzaak van voedselvergiftiging, gekenmerkt door een abrupt begin van tekenen waaronder ernstige misselijkheid, krampen, braken en diarree gedurende één à twee dagen. Deze opportunistische ziekteverwekker is te vinden op mensen (huid, geïnfecteerde snijwonden, neus en keel) en is in verband gebracht met een breed scala aan voedingsmiddelen, waaronder vlees en vleesproducten, gevogelte- en eiproducten, salades, bakkerijproducten en zuivelproducten.

Yersinia enterocolitica

Yersinia enterocolitica (Y. enterocolitica) is een relatief zeldzame oorzaak van diarree en buikpijn. Patiënten krijgen deze infectie door het eten van besmet voedsel, vooral rauw of niet gaar varkensvlees, evenals ijs en melk. Veel voorkomende symptomen zijn koorts, buikpijn en (bloederige) diarree.

Parasitaire maagdarminfectie

Darmwormen en protozoaire parasieten veroorzaken parasitaire maagdarminfecties (parasitaire gastro-enteritis). De twee meest voorkomende parasitaire infecties zijn giardiasis en cryptosporidiose. De verspreiding van de parasieten gebeurt door middel van contact met menselijke ontlasting in de bodem. Ook door het drinken van of zwemmen in besmet water lopen patiënten dit type van een gastro-intestinale infectie op. Sommige parasitaire infecties verspreiden zich van dieren naar patiënten. Deze omvatten toxoplasmose (infectie met symptomen aan hersenen en ogen), waarmee patiënten in contact kunnen komen met kattenuitwerpselen.

Cryptosporidiose

Cryptosporidium is een parasiet die cryptosporidiose veroorzaakt. De ontlasting van geïnfecteerde patiënten of dieren bevat Cryptosporidium-parasieten. Patiënten krijgen te maken met deze vorm van gastro-enteritis wanneer ze iets aanraken met ontlasting erop en de hand vervolgens in de mond steken of iets eten of drinken waarin zich besmette ontlasting bevindt. De meest voorkomende symptomen zijn diarree, misselijkheid, koorts, maagkrampen en braken. Bij patiënten met een zwakke afweer veroorzaakt de infectie overvloedige, waterige diarree die tot drie weken kan aanhouden daardoor soms leidt tot levensbedreigende ondervoeding.

Giardiasis

Giardiasis is een darmziekte veroorzaakt door infectie met de parasiet Giardia lamblia, die in vervuild water leeft. Door het drinken of eten van voedsel dat is gewassen in besmet water of het aanraken van besmette ontlasting (in voorwerpen) of direct contact met een geïnfecteerde patiënt of een besmet dier zonder nadien de handen grondig te wassen (goede handhygiëne) komt de infectie mogelijk tot stand.

Bekende symptomen omvatten:

• buikkrampen
• drijvende ontlasting of ongewoon stinkende ontlasting
• een opgeblazen gevoel
• een verlies van eetlust
• gas
• gewichtsverlies
• milde koorts
• misselijkheid met of zonder braken
• waterige diarree

Virale maagdarminfectie (buikgriep)

Virale gastro-intestinale infecties (virale gastro-enteritis) komen veel voor; dit staat in de volksmond bekend als ‘buikgriep’. Het norovirus, astrovirus, adenovirus en rotavirus zijn enkele bekende virussen die leiden tot virale gastro-enteritis.

Adenovirus

Het adenovirus leidt mogelijk tot diarree, koorts, conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), een blaasontsteking en een huiduitslag, maar het meest voorkomende symptoom is een luchtwegaandoening. Na een rotavirusinfectie is een adenovirusinfectie is de meest voorkomende oorzaak van diarree bij kinderen.

Astrovirus

Astrovirussen zijn een type virus dat diarree veroorzaakt. Baby’s en jonge kinderen hebben de meeste kans op diarree veroorzaakt door astrovirussen, maar de infectie komt ook voor bij ouderen en patiënten met een aangetast immuunsysteem. De diarree is bij een astrovirusinfectie over het algemeen veel minder ernstig dan de diarree die veroorzaakt is door het rotavirus of norovirus. Misselijkheid, braken, maagpijn, een verlies van eetlust, lichaamspijn en koorts zijn andere mogelijke symptomen. Dit type gastro-intestinale infectie vereist bovendien zelden een medische behandeling.

Norovirus

Het norovirus is een zeer besmettelijk virus dat ontstekingen in de maag en darmen veroorzaakt. Deze ontsteking leidt tot symptomen zoals buikkrampen, braken en waterige diarree.

Rotavirus

Rotavirus is de meest voorkomende oorzaak van diarree bij jonge kinderen en baby’s en is verantwoordelijk voor de ernstigste gevallen. Er is een vaccin voor het rotavirus.

Symptomen: Vaak diarree en buikkrampen

De meeste gastro-intestinale infecties hebben vergelijkbare symptomen, hoewel ze mogelijk in ernst variëren.

Bekende symptomen van buikgriep zijn onder meer:

• braken
• buikkrampen
• diarree
• drijvende ontlasting
• een verlies van eetlust
• elektrolytenstoornissen
• gas en opgeblazen gevoel
• hoofdpijn
• koorts
• misselijkheid
• onbedoeld gewichtsverlies
• slijm in de ontlasting of bloed in de ontlasting
• spierpijn
• uitdroging

De meeste virale gastro-intestinale ziekten beginnen plotseling en duren minder dan een week, hoewel ze soms langer aanhouden.

De klinische presentatie van bacteriële infecties is gelijkaardig aan deze van virale infecties, maar sommige patiënten hebben meer kans op hoge koorts of bloederige diarree.

Parasitaire gastro-intestinale infecties veroorzaken vaak bloed of slijm bij de diarree en houden aan totdat een behandeling volgt.

Alarmsymptomen bij buikgriep

De meeste patiënten hoeven geen arts te raadplegen als ze symptomen van een maagdarminfectie hebben.

Wanneer één of meer van volgende tekenen verschijnen, is het belangrijk om direct een arts te raadplegen:

• diarree die langer dan twee dagen aanhoudt
• een zwarte of teerachtige ontlasting
• ernstige buikpijn
• hoge koorts
• veel braken
• veranderingen in de mentale toestand
• zes of meer losse ontlastingen per dag

Volwassenen moeten ook een arts raadplegen voor gastro-enteritis als ze geen vocht kunnen binnenhouden of tekenen van uitdroging vertonen, waaronder:

• donkere urine, troebele urine
• duizeligheid
• een droge mond
• extreme dorst
• huid die niet plat wordt nadat er in geknepen wordt
• ingevallen wangen en ingevallen ogen

Sommige patiënten moeten altijd een arts raadplegen wanneer ze lijden aan een maagdarminfectie, omdat ze een groter risico lopen op complicaties, waaronder baby’s en jonge kinderen, ouderen, patiënten met een verzwakt immuunsysteem en zwangere vrouwen.

Diagnose en onderzoeken

Wanneer de symptomen wijzen op een mogelijke gastro-intestinale infectie, bevestigt de arts dit door laboratoriumtesten die worden gebruikt voor kweek- of antigeendetectie van ontlastingsstalen. In bepaalde gevallen (zoals bij E. coli, Salmonella, C. difficile ...), gebruikt de arts antibiotische gevoeligheidstesten om, indien van toepassing, de microbiële resistentie tegen antibiotica te bepalen. Vooral in ziekenhuizen biedt een snelle diagnose belangrijke informatie voor het toepassen van maatregelen ter bestrijding van infecties.

Behandeling van maagdarminfecties

Zelfzorg

Patiënten met een gastro-intestinale infectie kunnen de ziekte thuis behandelen door vrij verkrijgbare medicijnen te nemen, regelmatig slokjes water te nemen, te rusten en zacht eten te eten dat gemakkelijk te verteren is.

Professionele medische zorg

Parasitaire infecties vereisen een behandeling met voorgeschreven medicijnen. In ernstige gevallen heeft een patiënt ondersteunende zorgen nodig, bijvoorbeeld een intraveneuze (via een ader) vochttoediening. Antibiotica zijn meestal niet aanbevolen, omdat ze geen effect hebben op virale infecties, bijwerkingen kunnen veroorzaken en overmatig gebruik het risico op het ontwikkelen van resistente bacteriën (antibioticaresistentie) verhoogt. Antibiotica zijn af en toe inzetbaar bij bijzonder ernstige infecties van gastro-enteritis of als een specifieke bacterie als oorzaak is geïdentificeerd.

Prognose van gastro-intestinale infectie

In de meeste gevallen verdwijnen de symptomen van een maagdarminfectie zonder medische behandeling na een paar dagen. In de gezondheidszorg (zoals in ziekenhuizen) en bij specifieke populaties (pasgeborenen / zuigelingen, verzwakte patiënten of ouderen) zijn ze echter potentieel ernstig. Een snelle diagnose, passende behandeling en maatregelen om de infectie onder controle te krijgen, zijn daarom in dit verband erg belangrijk.

Preventie van gastro-enteritis

Veel maagdarminfecties zijn zeer besmettelijk. Volgende tips helpen virale infecties te voorkomen:

• de handen goed met water en zeep wassen
• de voedselhygiëne hanteren, inclusief het wassen van fruit en groenten en het koken van vlees
• handwasmiddel op alcoholbasis niet vervangen
• kleding of linnengoed zorgvuldig wassen
• niet voor een andere patiënt koken of voedsel bereiden bij ziekte
• vervuilde / harde oppervlakken met bleekmiddel desinfecteren

Om een bacteriële gastro-intestinale infectie te voorkomen, zijn volgende adviezen nuttig:

• handen en oppervlakken wassen voor, tijdens en na het bereiden van voedsel
• rauw vlees, zeevruchten, gevogelte en eieren scheiden van bereid voedsel
• voedsel koelen onder 4 °C binnen 2 uur na het koken
• voedsel op een veilige interne temperatuur bereiden en niet gaar voedsel vermijden

Patiënten met een hoger risico op gastro-intestinale infecties en hun complicaties moeten ook niet-gaar of rauw voedsel van dieren, ongepasteuriseerde zuivelproducten en sappen en rauwe spruiten vermijden.

Om een parasitaire maagdarminfectie te voorkomen, moet een patiënt:

• besmet voedsel en water vermijden
• een goede hygiëne beoefenen, inclusief de handen wassen
• voorzichtig zijn bij het reizen naar gebieden waar parasitaire infecties vaker voorkomen
• voorzorgsmaatregelen nemen om toxoplasmose te voorkomen, inclusief het vermijden van de kattenbak tijdens de zwangerschap

Lees verder

• Virale gastro-enteritis: Buikgriep veroorzaakt door virus
• Bacteriële gastro-enteritis: Buikgriep door bacteriën
• Voedselvergiftiging: Diarree door inname van besmet voedsel
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Cryptosporidiose: Waterige diarree en braken door parasiet