Listeriose: Infectie bij zwangere, oudere & zwakke patiënten

Listeriose is een infectie die meestal wordt veroorzaakt door het eten van voedsel dat besmet is met de bacterie Listeria monocytogenes. Vooral zwangere vrouwen, ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem kunnen ernstige symptomen ervaren. Deze symptomen kunnen zowel het maagdarmkanaal als neurologische en algemene functies beïnvloeden. De behandeling gebeurt veelal met antibiotica om de bacteriën te doden. Ondanks een snelle behandeling kunnen er complicaties optreden, wat de levensverwachting of levenskwaliteit van de patiënt kan beïnvloeden. Door enkele preventieve maatregelen kan een Listeria-infectie worden voorkomen.

• Synoniemen listeriose
• Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën
• Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose is variabel
• Complicaties zijn soms ernstig
• Preventie Listeria-besmetting

Synoniemen listeriose

Listeriose is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• een listeria-infectie
• foetale listeriose
• granulomatosis infantisepticum

Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën

De bacterie Listeria monocytogenes is de veroorzaker van listeriose. Deze bacteriën komen algemeen voor in de omgeving, met name in de bodem, het oppervlaktewater, in vegetatie en in zowel wilde als huisdieren. Deze bacteriën kunnen verschillende dieren ziek maken, wat kan leiden tot miskramen en doodgeboorte bij huisdieren. De meeste mensen raken besmet door het eten van besmet voedsel. De bacterie groeit vooral bij lage temperaturen, verdraagt zout en overleeft in verwerkt, bewaard, gekoeld en bevroren voedsel. Voedingsmiddelen die vaak worden geassocieerd met de verspreiding van listeriose zijn onder andere verwerkt vlees en vis, vleeswaren en hotdogs, zuivelproducten zoals zachte kaas, boter en vooral ongepasteuriseerde melk, voorbereide salades, sandwiches en andere salades. Andere bronnen van infectie kunnen direct contact met dieren of hun omgeving zijn. Listeriose kan ook worden overgedragen van een zwangere vrouw op haar baby via de placenta.

Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten

De volgende groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van listeriose:

• zwangere vrouwen (risico ligt tien keer hoger dan bij de algemene bevolking)
• foetussen
• pasgeborenen en kinderen jonger dan vier jaar
• patiënten die bepaalde medicatie gebruiken tegen reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• patiënten die chemotherapie ondergaan
• patiënten die geneesmiddelen gebruiken om afstoting bij een orgaantransplantatie te voorkomen
• patiënten die hoge doses corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicijnen) gebruiken
• patiënten met alcoholisme
• patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte)
• patiënten met een auto-immuunaandoening
• patiënten met een leveraandoening
• patiënten met een nieraandoening of met nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• patiënten met een verzwakt immuunsysteem
• patiënten met hiv/aids
• patiënten met kanker
• patiënten ouder dan 65 jaar

Symptomen

De symptomen van listeriose beginnen meestal drie dagen tot in uitzonderlijke gevallen zeventig dagen na besmetting en kunnen dagen tot weken aanhouden. Gezonde personen ontwikkelen vaak geen symptomen, maar voor een foetus of pasgeboren baby kunnen de gevolgen ernstig zijn.

Bij zwangere vrouwen treedt vaak koorts op in combinatie met andere niet-specifieke symptomen, zoals vermoeidheid en pijn. Een infectie in het begin van de zwangerschap kan leiden tot een miskraam. Wanneer de bacteriën de placenta passeren, kunnen ze de ontwikkelende baby infecteren. Infecties later in de zwangerschap kunnen leiden tot een doodgeboorte of het overlijden van het kind binnen enkele uren na de geboorte. Ongeveer de helft van de baby's die tijdens of rond de geboorte besmet worden, overleeft niet.

Bij ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem kunnen daarnaast sepsis (bloedvergiftiging), encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) optreden. Gastro-intestinale symptomen kunnen ook voorkomen, hoewel sommige van deze patiënten mogelijk geen symptomen vertonen.

Koorts, spierpijn en gewrichtspijn zijn typische symptomen van listeriose bij andere patiënten, soms voorafgegaan door gastro-intestinale klachten zoals braken, buikpijn, diarree, misselijkheid en/of een maagdarminfectie (gastro-enteritis). Vaak bevindt de infectie zich niet alleen in het maagdarmkanaal. Andere symptomen kunnen variëren en omvatten:

• ademhalingsproblemen
• conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)
• een abces
• een baarmoederslijmvliesontsteking (medische term: endometritis)
• een huiduitslag/huidletsel
• longontsteking (pneumonie)
• een middenoorontsteking (otitis media)
• een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis)
• een schok
• een verlies van eetlust
• geelzucht (icterus)
• slaperigheid

Wanneer de infectie zich uitbreidt naar het zenuwstelsel, kunnen de volgende symptomen optreden: hoofdpijn, een stijve nek, verwardheid, verlies van evenwicht en convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) in combinatie met koorts en spierpijn.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Om listeriose te diagnosticeren kan de arts diverse onderzoeken uitvoeren. De bacteriën kunnen worden aangetoond in vruchtwater, bloed, feces en urine. Een bloedonderzoek is in de meeste gevallen het meest effectieve onderzoek om de diagnose van listeriose te bevestigen. Verder kan de arts een punctie van ruggenmergvocht (cerebrospinaal vocht) uitvoeren tussen de doornuitsteeksels van de derde en vierde lumbale wervel (lendenwervel).

Behandeling

Bij patiënten met milde symptomen is meestal geen behandeling nodig. Antibiotica worden voorgeschreven om de bacteriën die listeriose veroorzaken te doden. Bij een snelle behandeling tijdens de zwangerschap kan de schade aan de foetus soms nog worden beperkt.

Prognose is variabel

Zelfs met een snelle behandeling kunnen sommige patiënten met listeriose overlijden. Dit komt vooral voor bij ouderen en bij patiënten met andere ernstige medische aandoeningen. Wanneer listeriose een foetus of een pasgeboren kind treft, is dit vaak fataal. Als de hersenen of het ruggenmerg zijn geïnfecteerd, is de levensverwachting bovendien slechter. Gezonde oudere kinderen en volwassenen hebben een hogere overlevingskans. De ziekte is minder ernstig wanneer alleen het maagdarmkanaal is aangetast.

Complicaties zijn soms ernstig

Zuigelingen die listeriose overleven, ervaren vaak op lange termijn neurologische schade en kunnen bovendien een vertraagde ontwikkeling ondervinden.

Preventie Listeria-besmetting

Het is belangrijk om voedsel goed te koken, aangezien de Listeria-bacterie ook bij koele en bevroren temperaturen kan overleven. Rauwe groenten moeten worden gereinigd met een (plantaardige) borstel en flink stromend water. Daarnaast is een goede handhygiëne (met warm water en zeep de handen grondig wassen) cruciaal voor en na het aanraken van huisdieren en boerderijdieren, bij het werken met dierlijke uitwerpselen, en bij het bereiden van voedsel.

Lees verder

• Gastro-intestinale perforatie: Gat in maag of darm