Listeriose: Infectie bij zwangere, oudere & zwakke patiënten

Listeriose is een infectie die meestal wordt veroorzaakt door het eten van voedsel dat besmet is met de bacterie Listeria monocytogenes. Vooral zwangere vrouwen, ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem kunnen ernstige symptomen ervaren. Deze symptomen kunnen zowel het maagdarmkanaal als neurologische en algemene functies beïnvloeden. De behandeling gebeurt veelal met antibiotica om de bacteriën te doden. Ondanks een snelle behandeling kunnen er complicaties optreden, wat de levensverwachting of levenskwaliteit van de patiënt kan beïnvloeden. Door enkele preventieve maatregelen kan een Listeria-infectie worden voorkomen.

• Synoniemen listeriose
• Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën
• Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose is variabel
• Complicaties zijn soms ernstig
• Preventie Listeria-besmetting
• Tips voor het leven / omgaan met listeriose: Infectie bij zwangere, oudere & zwakke patiënten
• Voedselveiligheid en voorzorgsmaatregelen
• Medische behandeling en monitoring
• Tips voor het leven / omgaan met ascariasis: Worminfectie met buikpijn en piepende ademhaling
• Behandeling met antiparasitaire medicijnen
• Preventie door goede hygiëne
• Misvattingen rond listeriose
• Listeriose is een onschuldige voedselinfectie die vanzelf overgaat
• Alleen zwangeren moeten zich zorgen maken over listeriose
• Listeriose komt alleen voor bij rauwe dierlijke producten
• Het wassen van voedsel verwijdert alle listeriabacteriën
• Listeriose is zeldzaam, dus je hoeft je geen zorgen te maken
• Listeriose kan niet van persoon op persoon worden overgedragen
• Antibiotica zijn niet nodig bij listeriose

Synoniemen listeriose

Listeriose is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• een listeria-infectie
• foetale listeriose
• granulomatosis infantisepticum

Oorzaak: infectie is gevolg van bacteriën

De bacterie Listeria monocytogenes is de veroorzaker van listeriose. Deze bacteriën komen algemeen voor in de omgeving, met name in de bodem, het oppervlaktewater, in vegetatie en in zowel wilde als huisdieren. Deze bacteriën kunnen verschillende dieren ziek maken, wat kan leiden tot miskramen en doodgeboorte bij huisdieren. De meeste mensen raken besmet door het eten van besmet voedsel. De bacterie groeit vooral bij lage temperaturen, verdraagt zout en overleeft in verwerkt, bewaard, gekoeld en bevroren voedsel. Voedingsmiddelen die vaak worden geassocieerd met de verspreiding van listeriose zijn onder andere verwerkt vlees en vis, vleeswaren en hotdogs, zuivelproducten zoals zachte kaas, boter en vooral ongepasteuriseerde melk, voorbereide salades, sandwiches en andere salades. Andere bronnen van infectie kunnen direct contact met dieren of hun omgeving zijn. Listeriose kan ook worden overgedragen van een zwangere vrouw op haar baby via de placenta.

Risicofactoren: Zwangere, oudere en zwakke patiënten

De volgende groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van listeriose:

• zwangere vrouwen (risico ligt tien keer hoger dan bij de algemene bevolking)
• foetussen
• pasgeborenen en kinderen jonger dan vier jaar
• patiënten die bepaalde medicatie gebruiken tegen reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• patiënten die chemotherapie ondergaan
• patiënten die geneesmiddelen gebruiken om afstoting bij een orgaantransplantatie te voorkomen
• patiënten die hoge doses corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicijnen) gebruiken
• patiënten met alcoholisme
• patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte)
• patiënten met een auto-immuunaandoening
• patiënten met een leveraandoening
• patiënten met een nieraandoening of met nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• patiënten met een verzwakt immuunsysteem
• patiënten met hiv/aids
• patiënten met kanker
• patiënten ouder dan 65 jaar

Symptomen

De symptomen van listeriose beginnen meestal drie dagen tot in uitzonderlijke gevallen zeventig dagen na besmetting en kunnen dagen tot weken aanhouden. Gezonde personen ontwikkelen vaak geen symptomen, maar voor een foetus of pasgeboren baby kunnen de gevolgen ernstig zijn.

Bij zwangere vrouwen treedt vaak koorts op in combinatie met andere niet-specifieke symptomen, zoals vermoeidheid en pijn. Een infectie in het begin van de zwangerschap kan leiden tot een miskraam. Wanneer de bacteriën de placenta passeren, kunnen ze de ontwikkelende baby infecteren. Infecties later in de zwangerschap kunnen leiden tot een doodgeboorte of het overlijden van het kind binnen enkele uren na de geboorte. Ongeveer de helft van de baby's die tijdens of rond de geboorte besmet worden, overleeft niet.

Bij ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem kunnen daarnaast sepsis (bloedvergiftiging), encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) optreden. Gastro-intestinale symptomen kunnen ook voorkomen, hoewel sommige van deze patiënten mogelijk geen symptomen vertonen.

Koorts, spierpijn en gewrichtspijn zijn typische symptomen van listeriose bij andere patiënten, soms voorafgegaan door gastro-intestinale klachten zoals braken, buikpijn, diarree, misselijkheid en/of een maagdarminfectie (gastro-enteritis). Vaak bevindt de infectie zich niet alleen in het maagdarmkanaal. Andere symptomen kunnen variëren en omvatten:

• ademhalingsproblemen
• conjunctivitis (oogbindvliesontsteking)
• een abces
• een baarmoederslijmvliesontsteking (medische term: endometritis)
• een huiduitslag/huidletsel
• longontsteking (pneumonie)
• een middenoorontsteking (otitis media)
• een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis)
• een schok
• een verlies van eetlust
• geelzucht (icterus)
• slaperigheid

Wanneer de infectie zich uitbreidt naar het zenuwstelsel, kunnen de volgende symptomen optreden: hoofdpijn, een stijve nek, verwardheid, verlies van evenwicht en convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) in combinatie met koorts en spierpijn.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Om listeriose te diagnosticeren kan de arts diverse onderzoeken uitvoeren. De bacteriën kunnen worden aangetoond in vruchtwater, bloed, feces en urine. Een bloedonderzoek is in de meeste gevallen het meest effectieve onderzoek om de diagnose van listeriose te bevestigen. Verder kan de arts een punctie van ruggenmergvocht (cerebrospinaal vocht) uitvoeren tussen de doornuitsteeksels van de derde en vierde lumbale wervel (lendenwervel).

Behandeling

Bij patiënten met milde symptomen is meestal geen behandeling nodig. Antibiotica worden voorgeschreven om de bacteriën die listeriose veroorzaken te doden. Bij een snelle behandeling tijdens de zwangerschap kan de schade aan de foetus soms nog worden beperkt.

Prognose is variabel

Zelfs met een snelle behandeling kunnen sommige patiënten met listeriose overlijden. Dit komt vooral voor bij ouderen en bij patiënten met andere ernstige medische aandoeningen. Wanneer listeriose een foetus of een pasgeboren kind treft, is dit vaak fataal. Als de hersenen of het ruggenmerg zijn geïnfecteerd, is de levensverwachting bovendien slechter. Gezonde oudere kinderen en volwassenen hebben een hogere overlevingskans. De ziekte is minder ernstig wanneer alleen het maagdarmkanaal is aangetast.

Complicaties zijn soms ernstig

Zuigelingen die listeriose overleven, ervaren vaak op lange termijn neurologische schade en kunnen bovendien een vertraagde ontwikkeling ondervinden.

Preventie Listeria-besmetting

Het is belangrijk om voedsel goed te koken, aangezien de Listeria-bacterie ook bij koele en bevroren temperaturen kan overleven. Rauwe groenten moeten worden gereinigd met een (plantaardige) borstel en flink stromend water. Daarnaast is een goede handhygiëne (met warm water en zeep de handen grondig wassen) cruciaal voor en na het aanraken van huisdieren en boerderijdieren, bij het werken met dierlijke uitwerpselen, en bij het bereiden van voedsel.

Tips voor het leven / omgaan met listeriose: Infectie bij zwangere, oudere & zwakke patiënten

Listeriose is een infectie veroorzaakt door de bacterie Listeria, die vooral gevaarlijk is voor zwangere vrouwen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Voedselveiligheid en voorzorgsmaatregelen

Vermijd onbewerkte voedingsmiddelen zoals rauwe melk, ongepasteuriseerde kazen en rauw vlees, omdat deze vaak Listeria kunnen bevatten. Het grondig koken van voedsel en het handhaven van goede hygiëne kunnen het risico op infectie verminderen.

Medische behandeling en monitoring

Listeriose wordt behandeld met antibiotica, en het is belangrijk om bij symptomen zoals koorts, spierpijn of gastro-intestinale klachten snel medische hulp te zoeken.

Tips voor het leven / omgaan met ascariasis: Worminfectie met buikpijn en piepende ademhaling

Ascariasis is een infectie door de ronde worm Ascaris lumbricoides, die meestal de darmen aantast maar ook via de longen kan migreren.

Behandeling met antiparasitaire medicijnen

Ascariasis wordt meestal behandeld met antiparasitaire geneesmiddelen zoals albendazol of mebendazol. Het is belangrijk om de voorgeschreven kuur volledig af te maken om herinfectie te voorkomen.

Preventie door goede hygiëne

Om infecties te voorkomen, is het essentieel om handen goed te wassen na contact met aarde, en het koken van voedsel en drinken van schoon water te bevorderen.

Misvattingen rond listeriose

Listeriose is een bacteriële infectie veroorzaakt door Listeria monocytogenes. Hoewel het een zeldzame aandoening is, kan het ernstige gevolgen hebben, vooral voor kwetsbare groepen zoals zwangeren, ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Er bestaan veel misvattingen over deze infectie, wat kan leiden tot onnodige angst of juist onderschatting van de risico’s. Hieronder worden enkele veelvoorkomende misverstanden uitgebreid besproken.

Listeriose is een onschuldige voedselinfectie die vanzelf overgaat

Veel patiënten denken dat listeriose niet gevaarlijker is dan een gewone voedselinfectie, zoals een maag-darminfectie. Hoewel sommige patiënten inderdaad milde symptomen ervaren, zoals misselijkheid en diarree, kan de infectie bij risicogroepen ernstige gevolgen hebben. De bacterie kan de bloedbaan binnendringen en hersenen aantasten, wat kan leiden tot hersenvliesontsteking of bloedvergiftiging. Bij zwangeren vormt listeriose een groot gevaar voor het ongeboren kind, met risico’s op vroeggeboorte, doodgeboorte of ernstige complicaties na de geboorte. Een tijdige diagnose en behandeling zijn daarom cruciaal.

Alleen zwangeren moeten zich zorgen maken over listeriose

Hoewel zwangeren inderdaad een verhoogd risico lopen, is listeriose niet uitsluitend een zorg voor hen. Ouderen en patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door kanker of medicatie die de afweer onderdrukt, lopen eveneens een verhoogd risico. Bij deze groepen kan de infectie zich verspreiden naar de *hart*kleppen of het zenuwstelsel, wat levensbedreigend kan zijn. Gezonde volwassenen kunnen ook besmet raken, al verloopt de infectie bij hen meestal milder. Toch blijft voorzichtigheid geboden, vooral bij voedingsmiddelen die een hoger risico op besmetting vormen.

Listeriose komt alleen voor bij rauwe dierlijke producten

Veel patiënten denken dat listeriose alleen kan worden opgelopen via rauw vlees of ongepasteuriseerde zuivelproducten. Hoewel deze producten risicovol kunnen zijn, kan Listeria monocytogenes ook worden aangetroffen in plantaardige producten zoals rauwkost en voorverpakte salades. De bacterie kan zelfs overleven en zich vermenigvuldigen in gekoelde omgevingen, waardoor besmetting mogelijk is via kant-en-klare voedingsmiddelen zoals gerookte zalm of zachte kazen. Goede hygiëne en het vermijden van risicoproducten zijn daarom essentieel om besmetting te voorkomen.

Het wassen van voedsel verwijdert alle listeriabacteriën

Hoewel grondig wassen van groenten en fruit het risico op listeriose kan verminderen, doodt dit de bacterie niet volledig. Listeria monocytogenes is bijzonder resistent en kan zich hechten aan oppervlakken van voedsel en keukengerei. De bacterie kan zich ook vermeerderen bij koelkasttemperaturen, waardoor besmette producten zelfs na langere tijd gevaarlijk kunnen blijven. Alleen verhitting tot minstens 75°C vernietigt de bacterie volledig. Daarom is het voor risicogroepen belangrijk om voedsel goed te verhitten en rauwe producten zorgvuldig te hanteren.

Listeriose is zeldzaam, dus je hoeft je geen zorgen te maken

Hoewel listeriose minder vaak voorkomt dan andere voedselinfecties, betekent dit niet dat het risico te verwaarlozen is. Door de hoge sterftecijfers bij kwetsbare patiënten is het een ernstige infectie die niet onderschat mag worden. Jaarlijks worden er wereldwijd duizenden gevallen gerapporteerd, en door de wijdverspreide aanwezigheid van de bacterie in de voedselketen blijft waakzaamheid noodzakelijk. Patiënten met een verhoogd risico moeten vooral voorzichtig zijn met risicoproducten en de juiste preventieve maatregelen nemen.

Listeriose kan niet van persoon op persoon worden overgedragen

Hoewel listeriose meestal wordt opgelopen via besmet voedsel, kan de bacterie in sommige gevallen ook van persoon op persoon worden overgedragen. Dit geldt met name voor zwangeren, bij wie de infectie via de placenta kan worden doorgegeven aan het ongeboren kind. Hierdoor kunnen ernstige complicaties ontstaan, zoals aangeboren afwijkingen of een levensbedreigende infectie bij de pasgeborene. Dit maakt listeriose een unieke en gevaarlijke infectie, waarbij preventie niet alleen op voedselveiligheid gericht moet zijn, maar ook op bescherming van kwetsbare groepen.

Antibiotica zijn niet nodig bij listeriose

Sommige patiënten denken dat listeriose vanzelf overgaat en dat antibiotica niet nodig zijn. Dit is een gevaarlijke misvatting, vooral bij risicogroepen. Omdat de bacterie ernstige complicaties kan veroorzaken, zoals infecties in de spieren of het zenuwstelsel, is een snelle behandeling met antibiotica essentieel. Zonder behandeling kan de infectie zich verspreiden en levensbedreigend worden. Bij zwangeren kan vroege antibioticatherapie de kans op complicaties bij het kind aanzienlijk verkleinen. Daarom is het belangrijk om bij vermoeden van listeriose tijdig medische hulp te zoeken.

Lees verder

• Gastro-intestinale perforatie: Gat in maag of darm