Analgeticanefropathie: Nierschade door gebruik pijnstillers

Analgeticanefropathie is een aandoening waarbij schade ontstaat aan één of beide nieren. Deze schade is het gevolg van langdurige blootstelling aan mengsels van vrij verkrijgbare pijnstillers, die in medische termen bekend staan als "analgetica". Analgeticanefropathie is een subtiele maar belangrijke oorzaak van nierschade en zelfs nierfalen. Symptomen die hiermee gepaard gaan zijn bijvoorbeeld een verminderde urineproductie en andere urineafwijkingen, maar ook zwakte en zwelling van het lichaam. Het is belangrijk om de inname van vrij verkrijgbare pijnstillers zo snel mogelijk te stoppen om verdere schade te voorkomen. Daarnaast zijn voedingsadviezen en enkele andere medische behandelingen beschikbaar om de nierschade te behandelen. De vooruitzichten zijn hierbij variabel en afhankelijk van de ernst van de nierschade.

• Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?
• Oorzaken analgeticanefropathie
• Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van langdurig gebruik analgetica
• Prognose
• Complicaties: Blijvende nierschade
• Preventie nieraandoening
• Praktische tips voor het omgaan met analgeticanefropathie
• Beperk het gebruik van pijnstillers
• Houd je nierfunctie in de gaten
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Hydrateer jezelf voldoende
• Overweeg alternatieve pijnbestrijding
• Stop met roken
• Beperk alcoholgebruik
• Ken de symptomen van nierproblemen
• Volg een gecontroleerd medicatieplan
• Plan regelmatige medische opvolging
• Zoek ondersteuning
• Bescherm je nieren tegen infecties
• Misvattingen rond analgeticanefropathie
• Alle pijnstillers zijn even schadelijk voor de nieren
• Analgeticanefropathie komt alleen voor bij ouderen
• Een gezonde levensstijl voorkomt analgeticanefropathie volledig
• Analgeticanefropathie geeft altijd duidelijke symptomen
• Bloedonderzoeken kunnen nierproblemen altijd vroeg opsporen
• Schade door analgeticanefropathie is omkeerbaar
• Alleen mensen met bestaande nierproblemen moeten oppassen met pijnstillers

Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?

Vrij verkrijgbare pijnstillers zijn geneesmiddelen die zonder voorschrift van een arts verkrijgbaar zijn. Deze omvatten aspirine, paracetamol, ibuprofen, naproxen natrium en anderen.

Oorzaken analgeticanefropathie

Bij analgeticanefropathie ontstaat schade in de interne structuren van de nier, wat veroorzaakt is door langdurig gebruik van analgetica (pijnstillers), en dan vooral vrij verkrijgbare geneesmiddelen die fenacetine of paracetamol bevatten. Ook bij het langdurig gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals aspirine en ibuprofen, kan analgeticanefropathie ontstaan. Analgetica zijn veel gebruikte geneesmiddelen voor patiënten met chronische pijn. De aandoening komt bijgevolg vaak bij deze doelgroep voor.

Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie

Risicofactoren voor analgeticanefropathie zijn onder meer enkele aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen verhogen het risico op analgeticanefropathie:

• chronische hoofdpijn
• een pijnlijke menstruatie
• rugpijn
• musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen)
• een chronische nierziekte
• emotionele wijzigingen of gedragsveranderingen
• systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening)

Omgevingsfactoren
Daarnaast zijn enkele omgevingsfactoren bekend die de nierstoornis kunnen verergeren:

• alcoholmisbruik
• een oudere leeftijd
• het gebruik van vrij verkrijgbare analgetica die meer dan één werkzame stof bevatten
• het nemen van zes of meer pillen per dag gedurende drie jaar of langer
• overmatig gebruik van kalmerende middelen
• roken

Symptomen

In het begin van de ziekte treden vaak geen symptomen op, of bemerkt de patiënt niet dat hij aan deze ziekte lijdt. Maar naarmate de nierschade vordert, kunnen de volgende klachten optreden:

• een aanhoudende hik
• een verminderd gevoel of gevoelloosheid (vooral in de benen)
• een verminderde alertheid waaronder slaperigheid, verwardheid en lethargie
• flankpijn of pijn in de rug
• gemakkelijk blauwe plekken of bloedingen
• kortademigheid
• misselijkheid en braken
• plasproblemen: bloed in de urine (hematurie), dringend plassen, een verminderde urinelozing oligurie, vaker plassen (pollakisurie), uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid
• zwakte
• zwelling van het hele lichaam

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Tijdens een lichamelijk onderzoek kan de arts merken dat de bloeddruk te hoog is (hypertensie). Verder voert hij een auscultatie uit. Hierbij gebruikt hij een stethoscoop om de geluiden van het hart (hartgeluiden) en de longen (longgeluiden) te beluisteren. Deze geluiden kunnen bij analgeticanefropathie afwijkend zijn. De arts kan ook een vochtophoping (oedeem) opmerken, vooral in de onderbenen, wat kan leiden tot een gezwollen uiterlijk. De huid kan een vroegtijdige veroudering vertonen en soms bleek zijn door een tekort aan rode bloedcellen (anemie).

Diagnostisch onderzoek

Om de diagnose “analgeticanefropathie” te bevestigen, zijn enkele beeldvormende en andere diagnostische onderzoeken nodig:

• een CT-scan van de nieren: De nieren kunnen gekrompen zijn.
• een intraveneuze pyelografie (IVP): Bij dit onderzoek injecteert de arts een kleurstof in de bloedvaten om de nierstructuur in beeld te brengen. Dit onderzoek kan een vernietiging van de papillen (papilnecrose) onthullen.
• een nierechografie: Echografie (onderzoek met behulp van geluidsgolven) van de nieren.
• een toxicologisch onderzoek van de urine (onderzoek naar gifstoffen): Dit kan de aanwezigheid van salicylaten aantonen.
• een urineonderzoek: Dit kan de aanwezigheid van rode en witte bloedcellen tonen.
• een volledig bloedonderzoek: Een verlaagd hemoglobine (anemie) kan hiermee zichtbaar worden.

Behandeling van langdurig gebruik analgetica

Het is cruciaal om analgeticanefropathie te behandelen om nierfalen te voorkomen. De eerste stap is het stoppen met het gebruik van verdachte pijnstillers. De patiënt moet samen met de arts alle gebruikte medicijnen, en vooral de vrij verkrijgbare geneesmiddelen, beoordelen, omdat deze vaak de oorzaak zijn van analgeticanefropathie. Indien nierfalen is ontstaan, kan een aangepaste voedingsstijl noodzakelijk zijn, waarbij de patiënt beperkt vocht mag innemen. De medische behandeling voor nierfalen kan bestaan uit dialyse of een niertransplantatie. Daarnaast zijn er reguliere en alternatieve therapieën beschikbaar om chronische pijn te bestrijden; dit moet de patiënt met de arts bespreken.

Prognose

De vooruitzichten voor nierschade variëren van acuut en tijdelijk tot chronisch. In augustus 2024 werden resultaten gepubliceerd in het tijdschrift “Clinical Journal of American Society of Nephrology” waarin werd aangetoond dat patiënten met analgeticanefropathie doorgaans vaker andere ziekten hebben en slechter reageren op nierfunctievervangende therapieën. Dit geldt vooral voor jongere patiënten.

Complicaties: Blijvende nierschade

Analgeticanefropathie kan leiden tot diverse complicaties, waaronder:

• acuut nierfalen
• anemie
• chronisch nierfalen
• hoge bloeddruk
• interstitiële nefritis (nierontsteking)
• papilnecrose (dood weefsel in de nieren)
• transitioneel celcarcinoom van de nier of urineleider
• urineweginfecties, chronisch of terugkerend

Preventie nieraandoening

Het is belangrijk om bij een chronische aandoening advies in te winnen bij de arts over het gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen. Het is essentieel om de aanbevolen dosis niet te overschrijden. Bij symptomen zoals bloed in de urine, een verminderde urineproductie of andere urineafwijkingen is het raadzaam om een arts te raadplegen voor verder onderzoek.

Praktische tips voor het omgaan met analgeticanefropathie

Beperk het gebruik van pijnstillers

Een van de belangrijkste stappen bij analgeticanefropathie is om het gebruik van pijnstillers, met name niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), te verminderen of volledig te stoppen. Overleg met je arts om een geschikt plan te maken voor pijnbestrijding dat je nieren beschermt.

Houd je nierfunctie in de gaten

Regelmatige controle van je nierfunctie is essentieel. Laat bloed- en urineonderzoek doen om te zien hoe goed je nieren werken. Bespreek de resultaten met je arts en vraag naar aanpassingen in je behandeling als dat nodig is.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon kan de belasting op je nieren verminderen. Verminder de inname van zout en eiwitten, en overleg met een diëtist over een voedingsplan dat je niergezondheid ondersteunt.

Hydrateer jezelf voldoende

Drink voldoende water om je nieren te helpen bij het filteren van afvalstoffen. Vermijd echter overmatige vochtinname als je arts dit niet aanraadt, bijvoorbeeld bij bepaalde nierproblemen.

Overweeg alternatieve pijnbestrijding

Als pijnstilling noodzakelijk is, bespreek dan alternatieve opties zoals paracetamol, dat minder schadelijk is voor de nieren. Vraag je arts ook naar niet-medicamenteuze behandelingen, zoals fysiotherapie of mindfulness.

Stop met roken

Roken kan de doorbloeding van je nieren verminderen en bijwerkingen van medicijnen verergeren. Hulp bij het stoppen met roken, zoals therapie of nicotinevervangende middelen, kan effectief zijn.

Beperk alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik kan je nieren extra belasten. Drink met mate en bespreek eventuele aanpassingen in je levensstijl met een arts.

Ken de symptomen van nierproblemen

Leer de waarschuwingssignalen van nierproblemen kennen, zoals vermoeidheid, gezwollen benen of gezicht, en veranderingen in de urineproductie. Raadpleeg direct een arts als je deze symptomen ervaart.

Volg een gecontroleerd medicatieplan

Werk samen met je arts om een medicatieplan op te stellen dat rekening houdt met je niergezondheid. Vermijd zelfmedicatie en bespreek elk nieuw medicijn dat je overweegt te gebruiken.

Plan regelmatige medische opvolging

Het opvolgen van je niergezondheid is cruciaal. Maak afspraken voor regelmatige controles bij een nefroloog en houd je aan de aanbevolen onderzoeken. Dit helpt complicaties te voorkomen.

Zoek ondersteuning

Praat met een zorgverlener of sluit je aan bij een steungroep voor mensen met nierproblemen. Het delen van ervaringen kan je helpen om beter met je aandoening om te gaan en nuttige tips te krijgen.

Bescherm je nieren tegen infecties

Neem voorzorgsmaatregelen om infecties te voorkomen, zoals goede hygiëne en het vermijden van blootstelling aan ziekten. Raadpleeg je arts bij de eerste tekenen van een infectie.

Misvattingen rond analgeticanefropathie

Analgeticanefropathie is een vorm van chronische nierschade die ontstaat door langdurig en overmatig gebruik van pijnstillers. Dit kan leiden tot ernstige nierproblemen en uiteindelijk nierfalen. Ondanks de ernst van deze aandoening bestaan er veel misverstanden over de oorzaken, symptomen en gevolgen.

Alle pijnstillers zijn even schadelijk voor de nieren

Niet alle pijnstillers hebben hetzelfde effect op de nieren. Vooral combinaties van bepaalde pijnstillers, zoals fenacetine, ibuprofen en andere NSAID’s, verhogen het risico op nierschade. Paracetamol heeft in normale doseringen een minder nefrotoxisch effect, maar kan in hoge hoeveelheden nog steeds schade veroorzaken.

Analgeticanefropathie komt alleen voor bij ouderen

Hoewel het risico op nierschade met de leeftijd toeneemt, kan analgeticanefropathie zich bij iedereen ontwikkelen die langdurig en overmatig pijnstillers gebruikt. Ook jongere mensen met chronische pijnklachten lopen risico, vooral als zij zonder medisch toezicht pijnstillers slikken.

Een gezonde levensstijl voorkomt analgeticanefropathie volledig

Hoewel een evenwichtig voedingspatroon en een gezonde levensstijl bijdragen aan een betere niergezondheid, kunnen ze de schadelijke effecten van overmatig pijnstillergebruik niet volledig tegengaan. Het vermijden van onnodig medicijngebruik blijft de belangrijkste preventieve maatregel.

Analgeticanefropathie geeft altijd duidelijke symptomen

In de beginfase veroorzaakt analgeticanefropathie vaak geen merkbare klachten. Veel patiënten ontdekken de schade pas wanneer hun nierfunctie al aanzienlijk is verminderd. Symptomen zoals vermoeidheid, misselijkheid en een verhoogde bloeddruk treden vaak pas op in een later stadium.

Bloedonderzoeken kunnen nierproblemen altijd vroeg opsporen

Hoewel bepaalde bloedonderzoeken veranderingen in de nierfunctie kunnen aantonen, worden vroege stadia van analgeticanefropathie niet altijd direct opgemerkt. Vaak is aanvullend onderzoek, zoals een urineanalyse of beeldvormende technieken, nodig om de diagnose te bevestigen.

Schade door analgeticanefropathie is omkeerbaar

Als nierschade eenmaal is opgetreden, is deze vaak blijvend. Stoppen met pijnstillers kan verdere achteruitgang vertragen, maar de reeds ontstane schade herstelt zich meestal niet. In ernstige gevallen kan nierdialyse of zelfs een niertransplantatie nodig zijn.

Alleen mensen met bestaande nierproblemen moeten oppassen met pijnstillers

Iedereen die regelmatig pijnstillers gebruikt, loopt een potentieel risico op nierschade. Zelfs mensen met een normale nierfunctie kunnen bij langdurig of overmatig gebruik van bepaalde geneesmiddelen nierschade ontwikkelen. Daarom is het belangrijk om pijnstillers altijd volgens voorschrift te gebruiken en indien nodig medisch advies in te winnen.

Een beter begrip van analgeticanefropathie kan helpen om onnodige nierschade te voorkomen. Het verantwoord gebruik van pijnstillers en regelmatige medische controles spelen hierin een cruciale rol.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie