Analgeticanefropathie: Nierschade door gebruik pijnstillers

Analgeticanefropathie is een aandoening waarbij schade ontstaat aan één of beide nieren. Deze schade is het gevolg van blootstelling aan mengsels van vrij verkrijgbare pijnstillers, die in medische termen gekend zijn als “analgetica”. Analgeticanefropathie is een subtiele maar belangrijke oorzaak van nierschade en zelfs nierfalen. Enkele symptomen die hiermee gepaard gaan zijn bijvoorbeeld een verminderde urineproductie en andere urineafwijkingen, maar ook zwakte en een zwelling van het lichaam. Het is belangrijk om de inname van vrij verkrijgbare pijnstillers zo snel mogelijk te stoppen om verdere schade te voorkomen. Daarnaast zijn voedingsadviezen en nog enkele andere medische behandelingen beschikbaar om de nierschade te behandelen. De vooruitzichten zijn hierbij variabel en afhankelijk van de ernst van de nierschade.

• Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?
• Oorzaken analgeticanefropathie
• Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van langdurig gebruik analgetica
• Prognose
• Complicaties: Blijvende nierschade
• Preventie nieraandoening

Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?

Vrij verkrijgbare pijnstillers zijn geneesmiddelen die zonder voorschrift van een arts verkrijgbaar zijn. Deze omvatten aspirine, paracetamol, ibuprofen, naproxen natrium en anderen.

Oorzaken analgeticanefropathie

Bij analgeticanefropathie ontstaat schade in de interne structuren van de nier, wat veroorzaakt is door langdurig analgetica (pijnstillers) te nemen, en dan vooral vrij verkrijgbare geneesmiddelen die fenacetine of paracetamol bevatten. Ook bij het langdurig gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals aspirine en ibuprofen, ontstaat bij een aantal patiënten analgeticanefropathie. Analgetica zijn veel gebruikte geneesmiddelen die patiënten met chronische pijn innemen. De aandoening komt bijgevolg vaak bij deze doelgroep voor.

Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie

Risicofactoren voor analgeticanefropathie zijn onder meer enkele aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen brengen vaker analgeticanefropathie met zich mee:

• chronische hoofdpijn
• een pijnlijke menstruatie
• rugpijn
• musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen)
• een chronische nierziekte
• emotionele wijzigingen of gedragsveranderingen
• systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening)

Omgevingsfactoren
Bovendien zijn enkele omgevingsfactoren bekend waardoor de nierstoornis vaker tot uiting komt:

• alcoholmisbruik
• een oudere leeftijd
• het gebruik van vrij verkrijgbare analgetica die meer dan één werkzame stof bevatten
• het nemen van zes of meer pillen per dag gedurende drie jaar of langer
• overmatig gebruik van kalmerende middelen
• roken

Symptomen

In het begin van de ziekte treden vaak geen symptomen op, of bemerkt de patiënt niet dat hij aan deze ziekte lijdt. Maar wanneer de nier meer en meer schade oploopt, treden klachten op zoals:

• een aanhoudende hik
• een verminderd gevoel of gevoelloosheid (vooral in de benen)
• een verminderde alertheid waaronder slaperigheid, verwardheid en lethargie
• flankpijn of pijn in de rug
• gemakkelijk blauwe plekken of bloedingen
• kortademigheid
• misselijkheid en braken
• plasproblemen: bloed in de urine (hematurie), dringend plassen, een verminderde urinelozing oligurie, vaker plassen (pollakisurie), uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid
• zwakte
• zwelling van het hele lichaam

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bemerkt tijdens een lichamelijk onderzoek dat de bloeddruk te hoog is (hypertensie). Verder voert hij een auscultatie uit. Hiervoor gebruikt hij zijn stethoscoop en beluistert hij de geluiden van het hart (hartgeluiden) en de longen (longgeluiden). Deze geluiden zijn bij analgeticanefropathie afwijkend. Verder bemerkt de arts een vochtophoping (oedeem), vooral in de onderbenen, waardoor deze een gezwollen uiterlijk vertonen. De huid vertoont voorts een vroegtijdige veroudering en is daarnaast soms bleek van kleur (pallor) als gevolg van een tekort aan rode bloedcellen (anemie).

Diagnostisch onderzoek
Ook zijn enkele beeldvormende en andere diagnostische onderzoeken nodig om zeker te zijn van de diagnose “analgeticanefropathie”:

• een CT-scan van de nieren: De nieren zijn gekrompen.
• een intraveneuze pyelografie (IVP): De arts injecteert een kleurstof in de bloedvaten. Hij krijgt hierdoor een beeld van de nierstructuur. Het onderzoek onthult een vernietiging van de papillen (papilnecrose).
• een nierechografie: Echografie (onderzoek met behulp van geluidsgolven) van de nier
• een toxicologisch onderzoek van de urine (onderzoek naar gifstoffen): Dit onderzoek toont de aanwezigheid van salicylaten.
• een urineonderzoek: Hierbij bemerkt de arts de aanwezigheid van rode en witte bloedcellen.
• een volledig bloedonderzoek: Een verlaagd hemoglobine (anemie) is hierdoor te zien.

Behandeling van langdurig gebruik analgetica

Het behandelen van deze ziekte is zeker nodig om nierfalen te voorkomen. Om verdere nierschade te voorkomen, moet de patiënt stoppen met het nemen van verdachte pijnstillers. Hij bekijkt samen met de arts alle gebruikte medicijnen, en dan vooral ook de vrij verkrijgbare geneesmiddelen, omdat deze meestal de oorzaak zijn van analgeticanefropathie. Heeft de patiënt toch nierfalen ontwikkeld, dan is een aangepaste voedingsstijl nodig waarbij de patiënt weinig vocht mag innemen. Een medische behandeling voor nierfalen bestaat uit dialyse of een niertransplantatie. Verder zijn ook reguliere alsook alternatieve therapieën mogelijk om de chronische pijn te bestrijden; dit bespreekt de patiënt ook steevast met de arts.

Prognose

De nierschade kent diverse mogelijke vooruitzichten, gaande van acuut en tijdelijk tot chronisch. In 2008 verschenen verder resultaten van een wetenschappelijk onderzoek in het tijdschrift “Clinical Journal of American Society of Nephrology”. Hieruit bleek dat patiënten met analgeticanefropathie doorgaans vaker lijden aan andere ziektes en daarnaast slechter reageren op de nierfunctievervangende therapie. Dit geldt vooral voor jongere patiënten.

Complicaties: Blijvende nierschade

Diverse complicaties vloeien mogelijk voort uit analgeticanefropathie waaronder:

• acuut nierfalen
• anemie
• chronisch nierfalen
• een hoge bloeddruk
• interstitiële nefritis (nierontsteking)
• papilnecrose (dood weefsel in de nieren)
• transitioneel celcarcinoom van de nier of urineleider
• urineweginfecties, chronisch of terugkerend

Preventie nieraandoening

Het is belangrijk om, zeker bij een chronische aandoening, advies in te winnen bij de arts bij het gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen. Het is hierbij essentieel om niet meer medicatie dan de aanbevolen dosis in te nemen. Bij bloed in de urine, een verminderde urineproductie of andere urineafwijkingen is het raadzaam om een arts te raadplegen voor verder onderzoek.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie