Analgeticanefropathie: Nierschade door gebruik pijnstillers

Analgeticanefropathie is een aandoening waarbij schade ontstaat aan één of beide nieren. Deze schade is het gevolg van langdurige blootstelling aan mengsels van vrij verkrijgbare pijnstillers, die in medische termen bekend staan als "analgetica". Analgeticanefropathie is een subtiele maar belangrijke oorzaak van nierschade en zelfs nierfalen. Symptomen die hiermee gepaard gaan zijn bijvoorbeeld een verminderde urineproductie en andere urineafwijkingen, maar ook zwakte en zwelling van het lichaam. Het is belangrijk om de inname van vrij verkrijgbare pijnstillers zo snel mogelijk te stoppen om verdere schade te voorkomen. Daarnaast zijn voedingsadviezen en enkele andere medische behandelingen beschikbaar om de nierschade te behandelen. De vooruitzichten zijn hierbij variabel en afhankelijk van de ernst van de nierschade.

• Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?
• Oorzaken analgeticanefropathie
• Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van langdurig gebruik analgetica
• Prognose
• Complicaties: Blijvende nierschade
• Preventie nieraandoening

Wat zijn vrij verkrijgbare pijnstillers?

Vrij verkrijgbare pijnstillers zijn geneesmiddelen die zonder voorschrift van een arts verkrijgbaar zijn. Deze omvatten aspirine, paracetamol, ibuprofen, naproxen natrium en anderen.

Oorzaken analgeticanefropathie

Bij analgeticanefropathie ontstaat schade in de interne structuren van de nier, wat veroorzaakt is door langdurig gebruik van analgetica (pijnstillers), en dan vooral vrij verkrijgbare geneesmiddelen die fenacetine of paracetamol bevatten. Ook bij het langdurig gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals aspirine en ibuprofen, kan analgeticanefropathie ontstaan. Analgetica zijn veel gebruikte geneesmiddelen voor patiënten met chronische pijn. De aandoening komt bijgevolg vaak bij deze doelgroep voor.

Risicofactoren: Door vrij verkrijgbare medicatie

Risicofactoren voor analgeticanefropathie zijn onder meer enkele aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen verhogen het risico op analgeticanefropathie:

• chronische hoofdpijn
• een pijnlijke menstruatie
• rugpijn
• musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen)
• een chronische nierziekte
• emotionele wijzigingen of gedragsveranderingen
• systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening)

Omgevingsfactoren
Daarnaast zijn enkele omgevingsfactoren bekend die de nierstoornis kunnen verergeren:

• alcoholmisbruik
• een oudere leeftijd
• het gebruik van vrij verkrijgbare analgetica die meer dan één werkzame stof bevatten
• het nemen van zes of meer pillen per dag gedurende drie jaar of langer
• overmatig gebruik van kalmerende middelen
• roken

Symptomen

In het begin van de ziekte treden vaak geen symptomen op, of bemerkt de patiënt niet dat hij aan deze ziekte lijdt. Maar naarmate de nierschade vordert, kunnen de volgende klachten optreden:

• een aanhoudende hik
• een verminderd gevoel of gevoelloosheid (vooral in de benen)
• een verminderde alertheid waaronder slaperigheid, verwardheid en lethargie
• flankpijn of pijn in de rug
• gemakkelijk blauwe plekken of bloedingen
• kortademigheid
• misselijkheid en braken
• plasproblemen: bloed in de urine (hematurie), dringend plassen, een verminderde urinelozing oligurie, vaker plassen (pollakisurie), uitdroging (dehydratie)
• vermoeidheid
• zwakte
• zwelling van het hele lichaam

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Tijdens een lichamelijk onderzoek kan de arts merken dat de bloeddruk te hoog is (hypertensie). Verder voert hij een auscultatie uit. Hierbij gebruikt hij een stethoscoop om de geluiden van het hart (hartgeluiden) en de longen (longgeluiden) te beluisteren. Deze geluiden kunnen bij analgeticanefropathie afwijkend zijn. De arts kan ook een vochtophoping (oedeem) opmerken, vooral in de onderbenen, wat kan leiden tot een gezwollen uiterlijk. De huid kan een vroegtijdige veroudering vertonen en soms bleek zijn door een tekort aan rode bloedcellen (anemie).

Diagnostisch onderzoek

Om de diagnose “analgeticanefropathie” te bevestigen, zijn enkele beeldvormende en andere diagnostische onderzoeken nodig:

• een CT-scan van de nieren: De nieren kunnen gekrompen zijn.
• een intraveneuze pyelografie (IVP): Bij dit onderzoek injecteert de arts een kleurstof in de bloedvaten om de nierstructuur in beeld te brengen. Dit onderzoek kan een vernietiging van de papillen (papilnecrose) onthullen.
• een nierechografie: Echografie (onderzoek met behulp van geluidsgolven) van de nieren.
• een toxicologisch onderzoek van de urine (onderzoek naar gifstoffen): Dit kan de aanwezigheid van salicylaten aantonen.
• een urineonderzoek: Dit kan de aanwezigheid van rode en witte bloedcellen tonen.
• een volledig bloedonderzoek: Een verlaagd hemoglobine (anemie) kan hiermee zichtbaar worden.

Behandeling van langdurig gebruik analgetica

Het is cruciaal om analgeticanefropathie te behandelen om nierfalen te voorkomen. De eerste stap is het stoppen met het gebruik van verdachte pijnstillers. De patiënt moet samen met de arts alle gebruikte medicijnen, en vooral de vrij verkrijgbare geneesmiddelen, beoordelen, omdat deze vaak de oorzaak zijn van analgeticanefropathie. Indien nierfalen is ontstaan, kan een aangepaste voedingsstijl noodzakelijk zijn, waarbij de patiënt beperkt vocht mag innemen. De medische behandeling voor nierfalen kan bestaan uit dialyse of een niertransplantatie. Daarnaast zijn er reguliere en alternatieve therapieën beschikbaar om chronische pijn te bestrijden; dit moet de patiënt met de arts bespreken.

Prognose

De vooruitzichten voor nierschade variëren van acuut en tijdelijk tot chronisch. In augustus 2024 werden resultaten gepubliceerd in het tijdschrift “Clinical Journal of American Society of Nephrology” waarin werd aangetoond dat patiënten met analgeticanefropathie doorgaans vaker andere ziekten hebben en slechter reageren op nierfunctievervangende therapieën. Dit geldt vooral voor jongere patiënten.

Complicaties: Blijvende nierschade

Analgeticanefropathie kan leiden tot diverse complicaties, waaronder:

• acuut nierfalen
• anemie
• chronisch nierfalen
• hoge bloeddruk
• interstitiële nefritis (nierontsteking)
• papilnecrose (dood weefsel in de nieren)
• transitioneel celcarcinoom van de nier of urineleider
• urineweginfecties, chronisch of terugkerend

Preventie nieraandoening

Het is belangrijk om bij een chronische aandoening advies in te winnen bij de arts over het gebruik van vrij verkrijgbare geneesmiddelen. Het is essentieel om de aanbevolen dosis niet te overschrijden. Bij symptomen zoals bloed in de urine, een verminderde urineproductie of andere urineafwijkingen is het raadzaam om een arts te raadplegen voor verder onderzoek.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie