Lupus nefritis: Ontsteking van nieren door auto-immuunziekte

Lupus nefritis is een nierontsteking, veroorzaakt door de auto-immuunziekte systemische lupus erythematosus (SLE of lupus). Enkele symptomen zijn een hoge bloeddruk, schuimende urine, oedeem, hoofdpijn en duizeligheid. Een biopsie, een echografie en een urine- en bloedonderzoek zijn nodig voor het stellen van de diagnose van deze complicatie van SLE. De behandeling van lupus nefritis bestaat uit diverse geneesmiddelen, nierdialyse en soms een niertransplantatie. Zelfs met een behandeling is het onvoorspelbaar hoe het verloop van de ziekte evolueert. Sommige patiënten lijden bijvoorbeeld aan nierfalen terwijl de symptomen bij anderen verdwijnen en later weer opflakkeren.

• Werking van de nieren
• Epidemiologie lupus nefritis
• Oorzaken complicatie van auto-immuunziekte
• Symptomen: Schuimige urine, oedeem
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicijnen
• Prognose van ontsteking van nieren is variabel
• Complicaties van lupus nefritis door systemische lupus erythematosus (SLE)

Werking van de nieren

De nieren zijn twee boonvormige organen die elk ongeveer een vuist groot zijn. Ze bevinden zich net onder de ribbenkast, één aan elke zijde van de ruggengraat. Elke dag filteren twee nieren 120 tot 150 liter bloed om ongeveer 1-2 liter urine (bestaande uit afvalstoffen en extra vocht) te produceren. De urine stroomt van de nieren naar de blaas door buizen. De blaas bewaart urine totdat deze vrijkomt via de urine.

Epidemiologie lupus nefritis

Lupus nefritis, een vorm van nefritis (nierontsteking), manifesteert zich bij ongeveer 60% van de patiënten met systemische lupus erythematosus. De meeste patiënten met SLE ontwikkelen lupus nefritis vroeg in het ziekteverloop van lupus. SLE komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De ziekte treedt meestal op bij patiënten tussen de twintig en veertig jaar. Emedicine meldt dat kinderen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van lupus nefritis dan volwassenen, en bovendien is de schade bij kinderen ernstiger. Afro-Afrikanen en Aziaten zijn vaker getroffen door lupus nefritis dan andere etnische groepen.

Oorzaken complicatie van auto-immuunziekte

Bij lupus nefritis ontwikkelt een patiënt een nierontsteking als complicatie van systemische lupus erythematosus (SLE), een auto-immuunziekte. Bij patiënten met deze auto-immuunaandoening bemerkt het lichaam het verschil niet tussen schadelijke en gezonde stoffen waardoor het immuunsysteem ook gezonde cellen en weefsels aanvalt, waaronder de nieren. Hierdoor ontstaan mogelijk diverse aandoeningen zoals interstitiële nefritis, het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in urine), membraneuze glomerulonefritis (nierfilterontsteking: ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors, vorm van een nierontsteking) en uiteindelijk nierfalen.

Symptomen: Schuimige urine, oedeem

De symptomen van lupus nefritis zijn onder meer:

• ’s nachts moeten urineren
• bloed in de urine (hematurie)
• donkere urine
• duizeligheid
• een gewichtstoename
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een rode huiduitslag, vaak op het gezicht, die tevens gekend is als “vlinderuitslag” vanwege de vorm
• een schuimige verschijning van de urine
• gewrichtspijn
• hoofdpijn
• oedeem (een zwelling van vochtophoping) in elk gebied van het lichaam, vooral van de voeten, enkels en benen en dit is vaak progressief gedurende de dag
• spierpijn
• tekenen van cardiale decompensatie
• visuele stoornissen

Niet alle urine- of nierproblemen bij patiënten met lupus zijn te wijten aan lupus nefritis. Patiënten met lupus zijn soms gevoelig voor urineweginfecties. Deze veroorzaken een branderig gevoel bij het plassen (dysurie) en vereisen een behandeling met antibiotica. Bepaalde lupusmedicijnen tasten mogelijk eveneens de nieren aan en veroorzaken een zwelling van de nieren, wat doet denken aan de symptomen van lupus nefritis maar het niet is. De symptomen verdwijnen veelal wanneer de patiënt stopt met de medicatie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek toont oedeemvorming (vochtophoping in het lichaam), wat een teken is van een verminderde nierfunctie. De bloeddruk is soms hoog (hypertensie). Verder hoort de arts tijdens de auscultatie (beluistering van de lichaamsgeluiden) diverse abnormale ademgeluiden en hartslagen.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een uitgebreid bloedonderzoek uit, wat toont dat zich in het bloed nog veel afvalstoffen bevinden, omdat de nieren niet meer in staat zijn om deze te verwijderen uit het lichaam. Ook een urineonderzoek is noodzakelijk. Daarnaast voert de arts een nierbiopsie uit. Hierbij verwijdert hij een stukje weefsel van de nier dat hij dan door de patholoog microscopisch laat onderzoeken. De biopsie is nodig om de juiste behandeling te bepalen. Bovendien is een echografie een nuttig diagnostisch instrument omdat de arts zo een idee krijgt over de grootte en vorm van de nieren.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen bootsen de symptomen na van lupus nefritis:

• chronische glomerulonefritis
• diffuse proliferatieve glomerulonefritis
• glomerulosclerose
• granulomatose met polyangiitis (Wegener granulomatosis)
• membraneuze glomerulonefritis
• mesangiale glomerulonefritis
• polyarteriiis nodosa (symptomen aan vele organen en weefsels)
• snel ontwikkelende glomerulonefritis

Behandeling via medicijnen

Geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken (immunosuppressiva) verbeteren de nierfunctie en vertragen de progressie van nierfalen. Een ander soort medicijn dat de arts voorschrijft zijn corticosteroïden, die de ontsteking van de nier verminderen. De arts volgt de patiënt wel nauwgezet op want bijwerkingen zijn mogelijk. Hij vermindert bijgevolg de dosis van corticosteroïden van zodra de symptomen van lupus nefritis verbeteren. Eventueel zet hij geneesmiddelen in om de bloeddruk te verlagen of medicijnen om bloedstolsels te voorkomen. Daarnaast is nierdialyse (tijdelijk) nodig, want zelfs met een behandeling, is de aandoening soms progressief. Een niertransplantatie is bij de meeste patiënten bij lupus nefritis aanbevolen. Het dialysetoestel zuivert het bloed en verwijdert afvalstoffen uit het lichaam. Patiënten met actieve symptomen van lupus krijgen geen transplantatie omdat de aandoening dan mogelijk optreedt in de getransplanteerde nier.

Prognose van ontsteking van nieren is variabel

De symptomen van lupus nefritis zijn bij elke patiënt weer anders. Sommige patiënten krijgen opflakkeringen van symptomen terwijl anderen tijdelijk geen symptomen ervaren. Een aantal patiënten met deze aandoening ontwikkelt chronisch nierfalen. Af en toe flakkert lupus nefritis terug op in een getransplanteerde nier. Dit veroorzaakt echter zelden (opnieuw) nierfalen.

Complicaties van lupus nefritis door systemische lupus erythematosus (SLE)

Complicaties die voortvloeien uit lupus nefritis zijn onder andere acuut en chronisch nierfalen wat voorkomt bij 10 tot 30% van de patiënten met lupus nefritis. Wetenschappers zijn niet in staat om te voorspellen wie al dan niet reageert op de behandeling en uiteindelijk nierfalen ontwikkelt.

Lees verder

• Systemische lupus erythematosus (SLE): Auto-immuunaandoening
• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Auto-immuunaandoening: Lichaam tast eigen immuunsysteem aan