Autosomaal dominante polycystische nierziekte (ADPKD)

Autosomaal dominante polycystische nierziekte (ADPKD) is een erfelijke aandoening waarbij in de nieren met vloeistof gevulde blaasjes (cysten) groeien. Hierdoor treden problemen op met de werking van de nieren. De symptomen van deze ziekte komen meestal in het volwassen leven tot uiting. Vaak voorkomende tekenen zijn lendenpijn, bloed in de urine, een verhoogde bloeddruk en nierstenen. Soms komen hierbij nog afwijkingen aan de lever, het hart, de hersenen en/of andere organen voor. Een genezing is niet voorhanden voor deze aandoening, maar een gezonde levensstijl en een ondersteunende behandeling vertragen de progressie van de ziekte en verminderen het risico op het ontwikkelen van complicaties. Vele complicaties zijn mogelijk bij deze progressieve aandoening. Uiteindelijk ontwikkelt de patiënt nierfalen waardoor hij dialyse of een niertransplantatie nodig heeft.

• Epidemiologie ADPKD
• Oorzaken autosomaal dominante polycystische nierziekte
• Symptomen: Bloed in de urine, hoge bloeddruk en nierfalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties aandoening
• Prognose van cysten in nieren

Epidemiologie ADPKD

ADPKD is veruit de meest voorkomende erfelijke nefropathie (nieraandoening), met een prevalentie die varieert van 1:400 tot 1:1000 bij mensen. De aandoening, die onderdeel is van een polycystische nierziekte, vertegenwoordigt 3-10% van alle patiënten die regelmatig dialyse krijgen in de westerse wereld. Wereldwijd treft de ziekte vier tot zeven miljoen personen. Mannen zijn doorgaans ernstiger dan vrouwen getroffen door autosomaal dominante polycystische nierziekte.

Oorzaken autosomaal dominante polycystische nierziekte

Genmutatie

In ongeveer 85% van de patiënten zijn mutaties (veranderingen) in het PKD1-gen (gelokaliseerd op chromosoom 16) verantwoordelijk. Een tweede gen, PKD2, die in kaart is gebracht op chromosoom 4, is verantwoordelijk voor de meeste andere gevallen. Deze genetische afwijkingen verschillen van de autosomaal recessieve vorm van de polycystische nierziekte, die vaak dodelijk is op jonge leeftijd. Patiënten met ADPKD ervaren progressief nierfalen tegen een variabele snelheid die te wijten is aan verschil in de groei en de omvang van de aanwezige cysten (abnormaal gevormde holten in lichaam). Bij patiënten met een snelle groei van de cysten (op te sporen via een MRI-scan), gaat de nierfunctie sneller achteruit.

Erfelijkheid

Bij ADPKD heeft de patiënt slechts één verkeerd gen nodig om de ziekte te krijgen. Als één van de ouders de ziekte heeft, heeft elk kind een kans van 50% om ADPKD te krijgen. De patiënt krijgt mogelijk ook ADPKD zonder dat de ouders symptomen hebben van de ziekte. Dit gebeurt wanneer spontaan een foutje ontstaat in één van de PKD-genen. Deze spontane mutatie gebeurt echter zelden bij ADPKD.

Symptomen: Bloed in de urine, hoge bloeddruk en nierfalen

De klinische presentatie van autosomaal dominante polcystische nierziekte start mogelijk op elke leeftijd van het tweede decennium. In de nieren ontwikkelen zich diverse goedaardige cysten van variabele grootte, die de nierfunctie aantasten. Veelal gaat de progressieve nierinsufficiëntie gepaard met acute episoden van lendenpijn en hematurie (bloed in de urine), vaak geassocieerd met de ontwikkeling van hypertensie. De snelheid van de progressie tot nierfalen is variabel. Bij de PKD2-genmutatie, ontwikkelen de niercysten zich langzamer en treedt nierfalen tien tot vijftien jaar later op dan in de PKD1-genmutatie. Het geslacht heeft eveneens invloed op de prognose van nierfalen. Mannen met ADPKD bereiken het stadium van nierfalen vijf tot zes jaar eerder dan vrouwen. De leeftijd waarop nierfalen optreedt is variabel, zelfs tussen eeneiige tweelingen.

De meest gekende symptomen van ADPKD zijn:

• acute lendenpijn en/of bloed in de urine (hematurie) als gevolg van bloedingen in een cyste
• een nierontsteking (nefritis)
• een ontsteking van een cyste of steenvorming in de urinewegen (nierstenen)
• een urineweginfectie
• een zwelling van de buik indien de cysten groeien
• hypertensie (een hoge bloeddruk)
• lenden- of buikpijn door de toenemende grootte van de nieren
• roodheid van de huid (zelden)

Bij het optreden van nierfalen zijn volgende symptomen mogelijk:

• een onregelmatige menstruatie
• erectiestoornissen
• frequent plassen (pollakisurie)
• gezwollen enkels, voeten en gezwollen handen
• kortademigheid
• misselijkheid
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek onthult vaak grote, onregelmatige nieren en eventueel een vergroting van de lever (hepatomegalie).

Diagnostisch onderzoek

De definitieve diagnose van autosomaal dominante polycystische nierziekte gebeurt aan de hand van een echografie. Deze nierbeelden geven echter mogelijk dubbelzinnige resultaten, vooral bij patiënten jonger dan twintig jaar. De patiënt krijgt voorts eveneens een urineonderzoek en een bloedonderzoek. Het urineonderzoek toont hematurie (bloed in de urine) en proteïnurie (eiwit in de urine). Het bloedonderzoek onthult symptomen van uremie (verhoogd ureumgehalte in het bloed) en/of anemie geassocieerd met chronisch nierfalen.

Differentiële diagnose

De ziekte van von Hippel-Lindau geeft een gelijkaardig klinisch beeld; al ontstaan hierbij vaker tumoren in de nieren dan echte cysten.

Behandeling

Zelfzorg

Een behandeling is niet beschikbaar voor ADPKD. De schade van de ziekte valt te vertragen door het hanteren van een gezonde levensstijl. De bloeddruk blijft hierbij het best op peil. Maar ook een zoutarme, gezonde en evenwichtige voeding met veel fruit, groenten en volle granen, voldoende lichaamsbeweging, veel water drinken en stoppen met roken zijn nodig.

Professionele medische zorg

Verder krijgt de patiënt een ondersteunende vorm in de vorm van bloeddrukverlagende geneesmiddelen, antibiotica (voor de behandeling van urineweginfecties) en pijnstillers. Nierdialyse, een niertransplantatie en het verwijderen van nierstenen zijn andere mogelijke behandelingen.

Opvolging

Kinderen en broers en zussen van patiënten met ADPKD krijgen regelmatig een screeningsonderzoek waarbij de arts de bloeddruk meet. Indien deze mensen hiertoe bereid zijn, krijgen ze ook een genetisch onderzoek. Een echografische screening voert de arts niet uit voor twintigjarige leeftijd omdat de symptomen niet voor deze leeftijd verschijnen en hypertensie ongebruikelijk is voor deze leeftijd. Zelfs op de leeftijd van twintig jaar geeft een nierechografie soms een vals-negatieve uitslag.

Complicaties aandoening

Diverticulose

Bij diverticulose ontstaan zakjes of blaasjes in de wand van de dikke darm (divertikels).

Hypertensie

Hypertensie is een vroeg en zeer vaak voorkomend kenmerk van ADPKD. Een verhoging van de bloeddruk, nog steeds binnen het normale bereik, is vooral detecteerbaar bij jong aangetaste mensen en gaat gepaard met een toename van een vergroting van het linkerventrikel. Door de vergroting van het linkerventrikel ontstaat geen veel te hoge bloeddruk zoals bij andere nieraandoeningen of zoals bij essentiële hypertensie. ACE-remmers zijn bijgevolg de goede eerstelijnsbehandeling voor dit type hoge bloeddruk. Een vroege controle van de bloeddruk is wel essentieel om cardiovasculaire complicaties te voorkomen, want deze vormen een belangrijke doodsoorzaak bij patiënten met ADPKD.

Intracraniële aneurysmavorming
Ongeveer 10% van de ADPKD-patiënten heeft een symptomatisch intracranieel aneurysma (een uitstulping in een bloedvat van de hersenen) en de prevalentie is dubbel zo hoog in de subgroep van patiënten met een familiegeschiedenis van dergelijk aneurysma of met een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen). Dergelijke bloedingen gaan bij 20% tot 40% van de patiënten gepaard met voorafgaande symptomen zoals hoofdpijn die een paar uur tot twee weken voor het begin van een subarachnoïdale bloeding optreedt. Hoofdpijn van plotselinge of ongebruikelijke ernstige aard vereist bij een patiënt met ADPKD steeds verder onderzoek via een contrastversterkte spiraal-CT of MR-angiografie. Patiënten tussen de leeftijd van achttien tot veertig jaar die een positieve familiegeschiedenis hebben, krijgen daarom regelmatig een screeningsonderzoek naar een intracranieel aneurysma.

Levercysten

Ongeveer 30% van de patiënten ontwikkelt hepatische cysten (levercysten) en in een minderheid van de patiënten is de lever vergroot als gevolg van de polycystische lever. Pijn, een infectie van cysten en soms een compressie (samendrukking) van de galwegen, de poortader of leverinsufficiëntie zijn mogelijke symptomen. Zelden is een percutane drainage van pijnlijke cysten, een laparoscopische ingreep of zelfs een gedeeltelijke hepatectomie (chirurgische verwijdering van de lever) nodig. Wel moet de arts de geïnfecteerde cysten draineren (afvoeren). Cysten in het pancreas (alvleesklier) komen eveneens voor.

Mitralisklepprolaps

Een uitzakking van de mitralisklep (klep tussen linkerboezem en linkerkamer in het hart) komt voor bij 20% van de patiënten met ADPKD. Het bloed stroomt hierbij terug naar de linkerboezem. Aortaregurgitatie is een ander verschijnsel van de nierziekte wat soms tot uiting komt.

Nierstenen

Nierstenen zijn bij ongeveer 10-20% van de patiënten met ADPKD aanwezig. Vaak ze zijn samengesteld uit urinezuur en radiolucente. De behandeling van nierstenen gebeurt net hetzelfde als bij andere patiënten met nierstenen, namelijk door percutane steenverwijdering en extracorporale lithotripsie.

Ontsteking van een cyste

De respons op standaard antibacteriële therapie is vaak slecht. Lipofiele antibiotica actief tegen gramnegatieve bacteriën dringen beter door in de cysten. Dankzij de juiste antibiotica, komt een ontsteking van een cyste zelden voor..

Pijn

Een minderheid van patiënten heeft chronische nierpijn die resistent is tegen veel pijnstillers, vermoedelijk vanwege het drukeffect van grote cysten. Een chirurgische decompressie van dergelijke cysten is biedt een verlichting van de symptomen bij ongeveer tweederde van de patiënten. Een laparoscopische ingreep voor het verwijderen van de cysten is een andere minimaal invasieve techniek.

Progressief nierfalen

Dit is de meest ernstige complicatie van ADPKD. Ongeveer 30% van de patiënten zijn nog in leven zonder dialyse of niertransplantatie op zeventigjarige leeftijd. De overlevingspercentages van geregelde hemodialyse en na een niertransplantatie bij ADPKD zijn beter dan die van patiënten met andere primaire nierziekten.

Zwangerschap
De meeste zwangere vrouwen hebben een goede zwangerschap bij de polycystische nierziekte, maar soms ontstaan wel levensbedreigende complicaties zoals pre-eclampsie (ernstige zwangerschapscomplicatie met eiwit in urine en hoge bloeddruk). Vrouwen die reeds een hoge bloeddruk hadden voor de zwangerschap, lopen meer kans op het ontwikkelen van deze zwangerschapscomplicatie.

Prognose van cysten in nieren

De niercysten groeien vaak erg langzaam, en ze groeien trager als de bloeddruk op peil blijft en de patiënt een gezonde levensstijl hanteert. Wel beschadigen ze na verloop van tijd de nieren waardoor sommige patiënten nierdialyse of een niertransplantatie nodig hebben. De snelheid van de progressie van de ziekte is onvoorspelbaar en hangt af van onder andere de levensstijl van de patiënt, de ernst van de symptomen en de soort genetische mutatie. Patiënten met een defect in het PKD1-gen hebben vaak reeds te maken met nierfalen voordat patiënten met de PKD2-genmutatie symptomen ontwikkelen.

Lees verder

• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie
• Polycystische nierziekte: Veel cysten in nieren (niercysten)
• Cyste: Abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam
• Nierpijn: Oorzaken van pijn aan nier of pijnlijke nieren