Gramnegatieve bacterien: Oorzaak van bacteriële infecties

Gramnegatieve bacteriën zijn een specifieke groep van bacteriën die gekenmerkt worden door hun unieke eigenschappen en celwandstructuur. Deze bacteriën kunnen infecties veroorzaken in diverse delen van het lichaam, waaronder de longen, urinewegen, bloedbaan, zenuwstelsel, zachte weefsels en chirurgische wonden. Veel van deze infecties ontstaan vaak in gezondheidszorginstellingen, zoals ziekenhuizen. Bovendien komt antibioticaresistentie bij gramnegatieve bacteriën steeds vaker voor, waardoor de behandeling van deze infecties complexer is. Het nemen van preventieve maatregelen kan helpen om het risico op het oplopen van gramnegatieve bacteriële infecties te verkleinen.

• Wat is een gramnegatieve bacterie?
• Veel voorkomende gramnegatieve bacteriën
• Oorzaken van bacteriële infectie
• Onbalans van bacteriën
• Overdracht
• Risicofactoren
• Gramnegatieve bacteriën in ziekenhuizen en zorginstellingen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met antibiotica
• Antibioticaresistentie bij gramnegatieve bacteriën
• Behandeling van antibioticaresistente gramnegatieve infecties
• Prognose
• Complicaties van gramnegatieve bacteriële infecties
• Preventie van infecties door gramnegatieve bacteriën
• Praktische tips voor het omgaan met gramnegatieve bacteriën
• Zorg goed voor hygiëne
• Maak regelmatig schoon in je omgeving
• Draag beschermende kleding indien nodig
• Let op symptomen van infectie
• Volg antibiotica-instructies nauwkeurig op
• Voorkom antibioticaresistentie
• Eet een gezond en evenwichtig voedingspatroon
• Houd je omgeving goed geventileerd
• Kijk uit voor gedeelde voorwerpen
• Raadpleeg altijd een arts bij twijfel
• Misvattingen rond gramnegatieve bacteriën
• Gramnegatieve bacteriën zijn altijd gevaarlijk
• Alle gramnegatieve bacteriën zijn resistent tegen antibiotica
• Gramnegatieve bacteriën veroorzaken alleen ernstige infecties
• Gramnegatieve bacteriën komen alleen voor in ziekenhuizen
• De behandeling van infecties door gramnegatieve bacteriën is altijd moeilijk
• Gramnegatieve bacteriën kunnen niet worden voorkomen

Wat is een gramnegatieve bacterie?

In de late 19e eeuw ontwikkelde de Deense arts Hans Christian Gram (1853–1938) de gramkleuring, een methode om bacteriën te classificeren op basis van hun celwandstructuur. Dit proces omvat het aanbrengen van anilinekleurstof op een bacteriële monster, gevolgd door een joodkaliumoplossing en een ontkleuringsstap met alcohol. Onder de microscoop blijkt dat grampositieve bacteriën de paars gekleurde vlek behouden, terwijl gramnegatieve bacteriën roze of rood kleuren door het verlies van de kleurstof. Dit verschil is te wijten aan de dunne peptidoglycaanlaag en de extra lipopolysacharide-laag in de celwand van gramnegatieve bacteriën.

Veel voorkomende gramnegatieve bacteriën

Gramnegatieve bacteriën kunnen een breed scala aan infecties veroorzaken en worden op verschillende manieren overgedragen. Veel voorkomende gramnegatieve bacteriën en de infecties die ze veroorzaken, zijn onder meer:

• Acinetobacter: kan leiden tot primaire bacteriëmie en sepsis, vaak bij patiënten met verwondingen of in kritieke toestand.
• Bartonella henselae: veroorzaakt kattenkrabziekte, gekenmerkt door huidletsels en gezwollen lymfeklieren.
• Bordetella pertussis: verantwoordelijk voor kinkhoest, met symptomen zoals ernstige hoestbuien en ademnood.
• Brucella: veroorzaakt brucellose, met griepachtige symptomen en mogelijk gewrichtspijn.
• Campylobacter: veroorzaakt Campylobacter-infectie, met symptomen zoals buikkrampen, koorts en diarree.
• Chlamydia trachomatis: verantwoordelijk voor chlamydia, een seksueel overdraagbare aandoening met symptomen aan de genitaliën.
• Enterobacteriaceae: een familie van bacteriën die urineweginfecties, longinfecties en voedselvergiftiging kunnen veroorzaken. Sommige soorten, zoals carbapenem-resistente Enterobacteriaceae, zijn extreem resistent tegen antibiotica.
• Escherichia coli (E. coli): kan voedselvergiftiging, urineweginfecties, gastro-enteritis en neonatale meningitis veroorzaken.
• Francisella tularensis: veroorzaakt tularemie, vaak door contact met besmette wilde dieren.
• Haemophilus: kan leiden tot meningitis, longontsteking, epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje) en andere luchtweginfecties.
• Klebsiella: kan infecties veroorzaken van de luchtwegen, urinewegen, lever, binnenoor, hersenvliezen en mogelijk sepsis.
• Legionella pneumophila: verantwoordelijk voor veteranenziekte, een ernstige vorm van longontsteking (legionellose).
• Mobiluncus: een anaerobe gramnegatieve staafvormige bacterie, vaak aanwezig bij bacteriële vaginose, met symptomen zoals stinkende vaginale afscheiding.
• Moraxella: kan meningitis, dacryocystitis (traanzakontsteking) en andere infecties veroorzaken.
• Neisseria gonorrhoeae: verantwoordelijk voor gonorroe, een seksueel overdraagbare aandoening.
• Proteus: een groep van gramnegatieve bacteriën die in de darm voorkomen en pathogeen kunnen worden, met infecties zoals blaasontsteking, nierbekkenontsteking, abcessen en middenoorontsteking.
• Pseudomonas: kan long- en urineweginfecties veroorzaken.
• Salmonella: verantwoordelijk voor salmonellose, gastro-enteritis, voedselvergiftiging, en tyfus.
• Serratia: kan enteritis, urineweginfecties en soms longinfecties veroorzaken.
• Shigella: veroorzaakt shigellose, gekenmerkt door diarree.
• Vibrio cholerae: verantwoordelijk voor cholera, met symptomen zoals braken en diarree.
• Yersinia pestis: veroorzaker van de pest, overgedragen door de beet van geïnfecteerde insecten of door contact met geïnfecteerde dieren.

Oorzaken van bacteriële infectie

Onbalans van bacteriën

Bacteriën bevinden zich normaal gesproken op verschillende plekken in het lichaam, zoals op de huid en in de darmen. Een verstoring van deze balans of het binnendringen van bacteriën in gebieden waar ze normaal niet voorkomen, kan leiden tot een bacteriële infectie. Dit gebeurt wanneer de bacteriën zich in grote aantallen vermenigvuldigen, bijzonder agressief zijn, of wanneer het immuunsysteem verzwakt is.

Overdracht

Gramnegatieve bacteriën kunnen op verschillende manieren worden overgedragen, waaronder:

• contact met een persoon die is blootgesteld aan gramnegatieve bacteriën
• het gebruik van medische hulpmiddelen zoals intraveneuze katheters of urinekatheters
• het hebben van open wonden

Risicofactoren

Factoren die het risico op een infectie met gramnegatieve bacteriën verhogen, zijn onder andere:

• dialyse voor nierziekte, vooral bij gebruik van intraveneuze lijnen of katheters
• recente chirurgie
• een verzwakt immuunsysteem
• langdurige ziekenhuisopname, waarbij het risico toeneemt met de duur van het verblijf
• het gebruik van urinekatheters of mechanische ventilatoren
• oorlogswonden of andere traumatische verwondingen

Gramnegatieve bacteriën in ziekenhuizen en zorginstellingen

In ziekenhuizen en zorginstellingen is het risico op gramnegatieve bacteriële infecties verhoogd. Belangrijke aandachtspunten zijn:

• Hoge prevalentie bij intensieve zorg: Ziekenhuispatiënten zijn vaak kwetsbaarder voor infecties door gramnegatieve bacteriën door invasieve procedures en verzwakte immuniteit.
• Verspreiding door medische apparatuur: Katheters, beademingsapparatuur en andere medische hulpmiddelen kunnen de overdracht van bacteriën bevorderen.
• Contactisolatie voor geïnfecteerde patiënten: Patiënten met gramnegatieve infecties kunnen isolatie nodig hebben om de verspreiding van de bacteriën naar andere patiënten te voorkomen.

Symptomen

De symptomen van een gramnegatieve bacteriële infectie variëren afhankelijk van de locatie van de infectie. Koorts is een veelvoorkomend symptoom bij gramnegatieve infecties, maar andere symptomen kunnen specifiek zijn voor de getroffen lichaamslocatie.

Diagnose en onderzoeken

Om een gramnegatieve bacteriële infectie te diagnosticeren, zal de arts de symptomen en medische geschiedenis van de patiënt beoordelen, gevolgd door een lichamelijk onderzoek. Mogelijke aanvullende onderzoeken omvatten:

• bloedonderzoek en bloedcultuur
• cultuur van abcessen, huidletsels, zachte weefsels, wonden of andere verdachte gebieden
• lumbale punctie om het hersenvocht te testen
• ontlastingsonderzoek
• sputumonderzoek (onderzoek van slijm)
• urineonderzoek en urinecultuur

Behandeling met antibiotica

De behandeling van gramnegatieve bacteriële infecties begint vaak met breedspectrumantibiotica zoals bètalactamantibiotica, gevolgd door carbapenems indien nodig. Het kan enige tijd duren om de resultaten van laboratoriumtests te ontvangen, omdat bacteriën in het laboratorium moeten groeien. Gramnegatieve bacteriën hebben vaak sterke celwanden die het moeilijk maken voor veel antibiotica om binnen te dringen. Daarnaast kunnen gramnegatieve bacteriën extra afweermiddelen ontwikkelen, zoals:

• extended spectrum betalactamase (ESBL), een enzym dat de effectiviteit van bepaalde antibiotica vermindert
• genetisch materiaal dat door andere bacteriën is verkregen om weerstand tegen antibiotica te bieden

Omdat gramnegatieve bacteriën de mogelijkheid hebben om resistentie tegen antibiotica te ontwikkelen, kunnen sommige infecties beter reageren op oudere antibiotica die tegenwoordig minder vaak worden gebruikt. Deze oudere antibiotica kunnen echter meer bijwerkingen hebben en zijn vaak giftiger dan de moderne behandelingen.

Antibioticaresistentie bij gramnegatieve bacteriën

Een groeiend probleem bij de behandeling van gramnegatieve bacteriële infecties is antibioticaresistentie. Bacteriën kunnen op verschillende manieren resistentie ontwikkelen:

• Productie van beta-lactamase: Enzymen die de werking van antibiotica zoals penicilline en cefalosporines neutraliseren.
• Genetische uitwisseling: Gramnegatieve bacteriën kunnen genetisch materiaal delen, wat leidt tot de verspreiding van resistente eigenschappen.
• Mutaties in bacteriële cellen: Veranderingen in het DNA van bacteriën kunnen hen in staat stellen om zich aan te passen aan antibiotica en deze te overleven.

Behandeling van antibioticaresistente gramnegatieve infecties

De behandeling van resistente gramnegatieve bacteriële infecties vereist een zorgvuldige aanpak en kan bestaan uit:

• Gebruik van reserve-antibiotica: Oudere, vaak meer toxische, antibiotica worden ingezet bij ernstige infecties.
• Fosfomycine en tigecycline: Specifieke antibiotica die effectief kunnen zijn tegen resistente gramnegatieve bacteriën.
• Combinatietherapie: Het gebruik van meerdere antibiotica tegelijk om de effectiviteit te vergroten en resistentie tegen te gaan.

Prognose

Zonder behandeling kunnen infecties door gramnegatieve bacteriën leiden tot ernstige complicaties en zelfs de dood. Tijdige diagnose en behandeling zijn cruciaal om de prognose te verbeteren en ernstige gevolgen te voorkomen.

Complicaties van gramnegatieve bacteriële infecties

Gramnegatieve bacteriële infecties kunnen leiden tot verschillende ernstige complicaties als ze niet tijdig behandeld worden. Dit omvat:

• Sepsis: een levensbedreigende reactie van het lichaam op infecties, waarbij het immuunsysteem het eigen weefsel aanvalt.
• Longontsteking: een ontsteking van de longen, vaak veroorzaakt door bacteriën zoals Pseudomonas en Klebsiella, kan leiden tot ademhalingsproblemen en orgaanfalen.
• Nierfalen: infecties zoals die door Escherichia coli kunnen de nieren ernstig beschadigen, wat leidt tot nierfalen.

Preventie van infecties door gramnegatieve bacteriën

De verspreiding van gramnegatieve bacteriën vindt vaak plaats via hand-tot-hand contact in medische instellingen. Om de kans op infecties te verminderen, nemen zorgverleners de volgende maatregelen:

• handen regelmatig wassen en goede handhygiëne toepassen
• handschoenen dragen indien nodig
• incisies en wonden bedekt houden
• medische apparatuur zoals katheters of ventilatoren goed beschermen en gebruik of duur beperken

Tijdens een ziekenhuisopname kunnen patiënten ook bijdragen aan het verminderen van infectierisico’s door:

• antibiotica alleen te gebruiken wanneer medisch noodzakelijk en volgens de voorschriften van de arts
• te vragen naar de noodzaak en duur van invasieve apparatuur zoals katheters of intubatie
• handen regelmatig te wassen en te vragen aan bezoekers en zorgverleners om hetzelfde te doen
• niet toe te staan dat anderen de incisies of medische apparatuur aanraken

Voor de meeste ziekenhuisinfecties veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën zijn anno augustus 2024 geen vaccins beschikbaar.

Praktische tips voor het omgaan met gramnegatieve bacteriën

Gramnegatieve bacteriën zijn een groep bacteriën die bekendstaan om hun resistentie tegen bepaalde antibiotica, doordat hun celwand anders is opgebouwd dan die van grampositieve bacteriën. Ze kunnen verschillende infecties veroorzaken, zoals longontsteking, urineweginfecties en bloedvergiftiging. Het is belangrijk om te weten hoe je deze bacteriën kunt identificeren en ermee om kunt gaan. Hieronder volgen uitgebreide tips voor het omgaan met gramnegatieve bacteriën.

Zorg goed voor hygiëne

Een van de belangrijkste manieren om gramnegatieve bacteriën te bestrijden is door goede hygiënepraktijken. Was je handen regelmatig met water en zeep, vooral na gebruik van het toilet of het aanraken van oppervlakken die mogelijk besmet zijn. Het is belangrijk dat je je handen minstens 20 seconden wast om alle bacteriën effectief te verwijderen. Gebruik een desinfecterende handgel als er geen water en zeep beschikbaar zijn.

Zorg er ook voor dat je vaak contactoppervlakken, zoals deurklinken, leuningen en telefoons, reinigt. Gebruik hiervoor een schoonmaakmiddel of ontsmettingsmiddel. Vergeet niet je handen goed te drogen na het wassen, aangezien bacteriën zich gemakkelijker verspreiden als je handen nat zijn.

Maak regelmatig schoon in je omgeving

Gramnegatieve bacteriën kunnen zich snel verspreiden in omgevingen waar veel mensen samenkomen, zoals werkplekken, scholen en ziekenhuizen. Het is daarom belangrijk om regelmatig schoon te maken, vooral in gemeenschappelijke ruimtes. Maak bureaus, toetsenborden, muizen en andere contactoppervlakken schoon met een desinfecterende doek of spray.

Je kunt ook overwegen om luchtverfrissers of luchtzuiveraars met UV-technologie te gebruiken, die helpen bij het doden van bacteriën in de lucht.

Draag beschermende kleding indien nodig

Als je in een zorginstelling werkt of in een andere omgeving waar je in contact komt met mogelijk besmette oppervlakken, is het belangrijk om beschermende kleding te dragen. Dit kan onder meer een schort, handschoenen en een masker zijn, afhankelijk van het type werk dat je doet en het risico op besmetting.

Na het verwijderen van beschermende kleding, zorg ervoor dat je je handen goed wast en eventuele gebruikte kleding in een afgesloten zak gooit om verdere verspreiding van bacteriën te voorkomen.

Let op symptomen van infectie

Gramnegatieve bacteriën kunnen verschillende infecties veroorzaken, waarvan sommige ernstig kunnen zijn. Het is belangrijk om alert te zijn op symptomen zoals koorts, koude rillingen, hoesten, ademhalingsmoeilijkheden of pijn bij het urineren. Als je een van deze symptomen ervaart, is het belangrijk om meteen medische hulp in te schakelen voor een diagnose en behandeling.

Als je al bekend bent met een gramnegatieve infectie, volg dan nauwkeurig de instructies van je arts voor behandeling en opvolging.

Volg antibiotica-instructies nauwkeurig op

Wanneer je antibiotica krijgt voorgeschreven voor een gramnegatieve infectie, volg de voorgeschreven dosis en tijdstippen nauwkeurig op. Zelfs als je je beter voelt, is het cruciaal om de behandeling af te maken om ervoor te zorgen dat alle bacteriën worden gedood en om de ontwikkeling van resistentie te voorkomen.

Als je bijwerkingen ervaart of denkt dat de antibiotica niet effectief zijn, neem dan contact op met je arts voordat je stopt met de medicatie.

Voorkom antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie is een groeiend probleem, vooral bij gramnegatieve bacteriën. Om resistentie te voorkomen, is het belangrijk om antibiotica alleen te gebruiken wanneer ze echt nodig zijn en om de volledige voorgeschreven kuur af te maken. Vermijd het gebruik van antibiotica zonder voorschrift en neem nooit antibiotica die voor een ander is voorgeschreven.

Spreek altijd met je arts als je denkt dat je een infectie hebt, zodat hij of zij de juiste behandeling kan aanbevelen.

Eet een gezond en evenwichtig voedingspatroon

Een sterk immuunsysteem is essentieel om infecties te bestrijden. Zorg ervoor dat je een gezond, evenwichtig voedingspatroon hebt dat rijk is aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten. Probeer ook voldoende vitamine C en zink binnen te krijgen, omdat deze voedingsstoffen het immuunsysteem ondersteunen.

Vermijd overmatig gebruik van suiker, want dit kan de groei van schadelijke bacteriën bevorderen en het herstel van een infectie vertragen.

Houd je omgeving goed geventileerd

Om de kans op infectie door gramnegatieve bacteriën te verminderen, is het belangrijk om een goede luchtcirculatie in je leefruimte te handhaven. Zorg voor voldoende ventilatie, vooral in de slaapkamers en keukens, waar bacteriën zich kunnen ophopen.

Gebruik een luchtbevochtiger als de lucht in je omgeving erg droog is, omdat een droge omgeving het risico op infecties kan verhogen.

Kijk uit voor gedeelde voorwerpen

Gramnegatieve bacteriën kunnen zich gemakkelijk verspreiden via gedeelde voorwerpen, zoals handdoeken, bestek, en andere persoonlijke items. Probeer contact met deze voorwerpen te vermijden in openbare ruimtes of zorg ervoor dat je ze vaak wast.

Als je op een openbare plek bent, zoals een sportschool of zwembad, zorg er dan voor dat je persoonlijke items zoals waterflessen, handdoeken en telefoons niet met anderen deelt.

Raadpleeg altijd een arts bij twijfel

Als je twijfelt over je gezondheidstoestand of als je denkt dat je mogelijk besmet bent met gramnegatieve bacteriën, neem dan altijd contact op met een arts voor advies. Vroege diagnose en behandeling zijn essentieel voor het voorkomen van complicaties en het snel herstellen van een infectie.

Misvattingen rond gramnegatieve bacteriën

Gramnegatieve bacteriën zijn een groep bacteriën die een specifieke celwandstructuur bezitten, waardoor ze resistent zijn tegen bepaalde antibiotica en moeilijker te behandelen kunnen zijn. Er bestaan echter veel misvattingen over gramnegatieve bacteriën en hun rol in infecties.

Gramnegatieve bacteriën zijn altijd gevaarlijk

Dit is een misvatting. Niet alle gramnegatieve bacteriën zijn gevaarlijk. Sommige van deze bacteriën maken deel uit van de normale flora van het lichaam en zijn onschadelijk. Pas wanneer deze bacteriën in een ongebruikelijke omgeving, zoals de bloedbaan of de urinewegen, terechtkomen, kunnen ze infecties veroorzaken. Gramnegatieve bacteriën zoals Escherichia coli kunnen bijvoorbeeld aanwezig zijn in de darmen zonder schade aan te richten, maar kunnen een infectie veroorzaken als ze in andere delen van het lichaam komen.

Alle gramnegatieve bacteriën zijn resistent tegen antibiotica

Hoewel veel gramnegatieve bacteriën resistent kunnen zijn tegen bepaalde soorten antibiotica, zijn niet alle gramnegatieve bacteriën resistent tegen alle antibiotica. De mate van resistentie kan variëren afhankelijk van de soort bacterie en het type antibioticum. Dit maakt het belangrijk om specifiek te testen welke antibiotica effectief zijn tegen de infectie. Er zijn verschillende behandelingsopties voor infecties veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën, waaronder sterkere antibiotica of combinaties van medicijnen.

Gramnegatieve bacteriën veroorzaken alleen ernstige infecties

Gramnegatieve bacteriën kunnen inderdaad ernstige infecties veroorzaken, zoals sepsis, urineweginfecties en longontsteking. Echter, niet alle infecties die door gramnegatieve bacteriën worden veroorzaakt, zijn ernstig. Sommige infecties, zoals een blaasontsteking, kunnen mild zijn en goed reageren op behandeling met de juiste antibiotica. Het hangt af van de bacterie en de gezondheidstoestand van de patiënt hoe ernstig de infectie zal zijn.

Gramnegatieve bacteriën komen alleen voor in ziekenhuizen

Hoewel gramnegatieve bacteriën vaak in ziekenhuizen worden aangetroffen, kunnen ze ook buiten ziekenhuizen in de gemeenschap aanwezig zijn. Ze kunnen via voedsel, water of contact met besmette oppervlakken worden overgedragen. In ziekenhuizen komen ze echter vaker voor vanwege het gebruik van invasieve medische procedures, het gebruik van breed-spectrum antibiotica en de zwakkere afweer van sommige patiënten. Dit verhoogt het risico op besmetting met resistente gramnegatieve bacteriën.

De behandeling van infecties door gramnegatieve bacteriën is altijd moeilijk

De behandeling van infecties veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën kan moeilijker zijn vanwege hun cellulaire structuur, die hen beschermt tegen veel antibiotica. Echter, met de juiste diagnose en antibiotica, kan de behandeling succesvol zijn. Er zijn veel verschillende antibiotica en behandelingsopties beschikbaar, en door een goede afstemming van het antibioticabeleid kan de kans op succesvolle genezing worden vergroot.

Gramnegatieve bacteriën kunnen niet worden voorkomen

Dit is onjuist. Hoewel gramnegatieve bacteriën moeilijk te vermijden kunnen zijn, zijn er preventieve maatregelen die het risico op infecties kunnen verminderen. Het handhaven van goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen, het goed koken van voedsel en het vermijden van onveilige medische praktijken, kan helpen om infecties door gramnegatieve bacteriën te voorkomen. Bij risicopatiënten kunnen artsen ook maatregelen nemen om infecties te voorkomen, zoals het voorschrijven van profylactische antibiotica voor chirurgische ingrepen.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica
• Vibrio-infectie: Bacteriële infectie op huid, in buik of oor