Acinetobacter-infectie: Ziekenhuisinfectie door bacterie

Acinetobacter is een wereldwijd voorkomende bacterie die vooral in ziekenhuizen infecties veroorzaakt, met name bij zeer zieke patiënten of patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Deze bacterie kan leiden tot diverse infecties, zoals beademingsgerelateerde longontsteking en urineweginfecties door langdurig kathetergebruik. Soms presenteert de patiënt zich echter zonder symptomen. In februari 2017 meldde de Wereldgezondheidsorganisatie dat deze bacterie de hoogste prioriteit had voor het opzetten van nieuwe wetenschappelijke onderzoeken en de ontwikkeling van nieuwe medicatie, vanwege de moeilijkheid om deze bacterie met antibiotica te behandelen. Omdat deze infectie meestal voorkomt bij al ernstig zieke patiënten, overlijdt de patiënt vaak. Sommige artsen vergelijken het verloop van een Acinetobacter-infectie met dat van MRSA, een andere antibioticaresistente bacterie.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van Acinetobacter-infecties: Door bacteriën
• Risicofactoren ziekenhuisinfectie
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van Acinetobacter-infectie: Resistent tegen antibiotica
• Prognose vaak slecht
• Complicaties
• Preventie bacteriële infectie

Epidemiologie

Acinetobacter is een geslacht van bacteriën die vaak geassocieerd worden met nosocomiale infecties (ziekenhuisinfecties), vooral in intensievezorginstellingen. Deze bacteriën zijn bekende veroorzakers van diverse infecties, zoals bloedbaaninfecties, luchtweginfecties, urineweginfecties en wondinfecties. De epidemiologie van Acinetobacter-infecties wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder ziekenhuisomgevingen, antibioticagebruik en patiëntspecifieke risicofactoren.

Prevalentie van Acinetobacter-infecties

De prevalentie van Acinetobacter-infecties varieert sterk tussen verschillende geografische regio's. In ontwikkelde landen zijn Acinetobacter-bacteriën vaak verantwoordelijk voor een significant aantal ziekenhuisgerelateerde infecties. De prevalentie is ook gestegen door de toename van multiresistente stammen, wat de behandeling bemoeilijkt. In sommige ziekenhuisafdelingen, zoals de intensive care en neonatale eenheden, komt Acinetobacter vaker voor. Dit komt doordat deze omgevingen een verhoogd risico bieden voor infecties door invasieve procedures en zwakke immuunsystemen van patiënten.

Verhouding tussen multiresistentie en infecties

De stijging van multiresistente stammen van Acinetobacter heeft de epidemiologie van deze infecties drastisch veranderd. Multiresistente Acinetobacter-infecties worden steeds vaker gezien in ziekenhuizen, waardoor de behandeling met standaardantibiotica moeilijker wordt. Vooral in landen met hogere prevalentie van ziekenhuisinfecties wordt Acinetobacter vaak aangetroffen in de vorm van resistente stammen die moeilijk te behandelen zijn.

Seizoensgebonden variaties

Acinetobacter-infecties vertonen soms seizoensgebonden variaties, met een hogere incidentie in de wintermaanden. Dit kan deels te maken hebben met de toename van ziekenhuisopnames in de winter, wanneer virale infecties en andere aandoeningen vaker voorkomen. Daarnaast kunnen veranderende weersomstandigheden, zoals koudere temperaturen, invloed hebben op de verspreiding van deze bacteriën.

Mechanisme

Acinetobacter is een opportunistische pathogeen dat zich voornamelijk manifesteert in verzwakte gastheercellen. Deze bacterie heeft verschillende mechanismen waarmee hij infecties kan veroorzaken, waaronder de productie van virulentiefactoren die de gastheer kunnen binnendringen en zich kunnen vermenigvuldigen in het lichaam. De infectie kan optreden in verschillende orgaansystemen, afhankelijk van de ernst van de ziekte en het immuunsysteem van de patiënt.

Adhesie aan gastheercellen

Acinetobacter heeft adhesiemoleculen die hem in staat stellen zich te hechten aan de cellen van de gastheer, zoals epitheelcellen van de luchtwegen en de huid. Deze adhesie is een essentieel onderdeel van het infectieproces, aangezien de bacterie zich eerst moet hechten voordat deze kan binnendringen en zich kan vermenigvuldigen in de gastheer. Na de hechting beginnen de bacteriën zich te vermeerderen, wat leidt tot ontstekingen en schade aan de weefsels.

Resistentie tegen antibiotica

Acinetobacter is van nature resistent tegen veel veelgebruikte antibiotica, en sommige stammen ontwikkelen multiresistentie, wat de behandeling bemoeilijkt. Deze bacteriën beschikken over mechanismen zoals enzymen die antibiotica afbreken (bijvoorbeeld bètalactamase) en actieve effluxpompen die geneesmiddelen uit de cellen verwijderen. Multiresistente Acinetobacter-stammen, zoals de carbapenem-resistente vormen, zijn bijzonder problematisch omdat ze niet gemakkelijk te behandelen zijn met de beschikbare antibiotica.

Immuunonderdrukking en infectieontwikkeling

Acinetobacter-infecties komen vaker voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met diabetes, kanker, hiv/aids of na orgaantransplantaties. Het immuunsysteem van deze patiënten is minder in staat om infecties te bestrijden, waardoor Acinetobacter de kans krijgt om te koloniseren en infecties te veroorzaken. Ook het gebruik van invasieve apparatuur zoals beademingsmachines of intraveneuze katheters verhoogt het risico op infecties.

Invasie van weefsels

Eenmaal in het lichaam kan Acinetobacter zich verspreiden naar verschillende weefsels en organen, wat leidt tot infecties zoals sepsis, longontsteking of urineweginfecties. De bacterie kan de barrières van de gastheer doorbreken door virulentiefactoren te produceren die de integriteit van de weefsels verzwakken. Dit resulteert in ontstekingsreacties die de symptomen van infectie veroorzaken.

Oorzaken van Acinetobacter-infecties: Door bacteriën

Bacterie

Acinetobacter is een bacteriegeslacht van de familie Neisseriaceae. Dit is een staafvormige, gramnegatieve bacterie die primaire bacteriëmie (aanwezigheid van bacteriën in het bloed) en sepsis (bloedvergiftiging) kan veroorzaken. Ongeveer 80% van de patiënten is geïnfecteerd met de bacterie Acinetobacter baumannii. Andere relevante soorten die infecties bij mensen kunnen veroorzaken zijn Acinetobacter nosocomialis en Acinetobacter pittii.

Overdracht

De bacteriën bevinden zich van nature in de bodem en in water. Sommige soorten zijn ook commensalen (goede bacteriën) van de huid, keel en afscheidingen van gezonde mensen. Deze bacteriën komen eveneens voor bij ziekenhuispatiënten. De verspreiding van de infectie gebeurt via contact van persoon tot persoon of via contact met besmette oppervlakken.

Risicofactoren ziekenhuisinfectie

Gezonde mensen worden zelden aangetast door de bacterie. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, een orgaantransplantatie, een chronische longziekte of diabetes mellitus (suikerziekte) zijn vatbaarder voor infecties, waaronder Acinetobacter. Een Acinetobacter-infectie is een ziekenhuisinfectie die vooral zeer zieke patiënten treft die:

• beademing krijgen via een machine (mechanische ventilatie)
• brandwonden hebben
• een aantal invasieve procedures of een grote operatie hebben ondergaan
• een eerdere ziekenhuisopname hebben gehad
• een groot trauma hebben
• een verblijfskatheter hebben (intravasculair katheter, urinekatheter en drainagekatheter)
• eerder al antimicrobiële therapie hebben gekregen
• langdurig in het ziekenhuis verblijven
• open wonden hebben
• prematuur zijn geboren (vroeggeboorte)

De infectie komt dus vooral voor op intensieve ziekenhuisafdelingen bij zeer zieke patiënten. Ze zijn zelden te vinden buiten ziekenhuizen en kunnen iedereen treffen, ongeacht geslacht, ras of leeftijd. Er worden meer infecties gemeld in de zomer dan in andere seizoenen.

Risicogroepen

Acinetobacter-infecties komen voor bij verschillende risicogroepen, met name bij patiënten die worden behandeld in ziekenhuisomgevingen. Deze risicogroepen worden gekarakteriseerd door factoren die de kans op infectie vergroten, zoals onderliggende ziekten, medische behandelingen en de omgeving waarin de patiënten zich bevinden.

Ziekenhuispatiënten

De grootste risicogroep voor Acinetobacter-infecties bestaat uit ziekenhuispatiënten, vooral die op intensivecare-afdelingen of in andere eenheden waar invasieve procedures worden uitgevoerd. Het gebruik van beademingsapparatuur, katheters en andere invasieve instrumenten verhoogt het risico op besmetting. Deze patiënten hebben vaak een verzwakt immuunsysteem, waardoor ze vatbaarder zijn voor infecties.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op Acinetobacter-infecties, vooral als ze onderliggende chronische aandoeningen hebben, zoals diabetes, hartziekten of hormonale aandoeningen. Het verouderende immuunsysteem van ouderen kan het moeilijk maken om infecties effectief te bestrijden, waardoor ze vatbaarder zijn voor hospital-acquired infections (HAI's), inclusief infecties door Acinetobacter.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem

Patiënten met immunosuppressieve behandelingen, zoals chemotherapie, orgaantransplantatie of hiv/aids, lopen een verhoogd risico op infecties met Acinetobacter. Deze patiënten hebben vaak een verzwakt immuunsysteem, waardoor hun lichaam moeilijker in staat is om bacteriën te bestrijden. Dit vergroot de kans op ernstige infecties en complicaties door Acinetobacter.

Patiënten die langdurig antibiotica gebruiken

Patiënten die langdurig antibiotica gebruiken, vooral de bredere spectrum-antibiotica zoals carbapenems, kunnen een verhoogd risico lopen op infecties door multiresistente stammen van Acinetobacter. Het langdurig gebruik van antibiotica kan de normale flora verstoren en de groei van resistente bacteriën bevorderen.

Symptomen

De infectieziekte lijkt soms op een MRSA-infectie, een bacteriële infectie die resistent is tegen antibiotica.

Asymptomatisch

Niet altijd presenteert een patiënt zich met symptomen, ook al is de bacterie soms wel aanwezig, bijvoorbeeld bij een tracheostomie (het maken van een nieuwe blijvende uitmonding van de luchtpijp) of in een open wond. De patiënt is dan echter wel drager van de bacterie en kan Acinetobacter verspreiden. Hoe lang de patiënt de bacterie kan verspreiden, is anno oktober 2020 onduidelijk; een brochure van het Albert Schweitzer ziekenhuis uit oktober 2016 meldt dat sommige patiënten tot één jaar drager kunnen zijn. Bij een nieuwe ziekenhuisopname wordt meestal een grondige screening gedaan om te controleren of de patiënt de bacterie nog bij zich draagt.

Wel symptomen

Diverse ziekten kunnen het gevolg zijn van de bacterie, zoals een longontsteking (pneumonie), een bloedinfectie (bacteriëmie, sepsis), een wondinfectie of een urineweginfectie. De bacteriën kunnen elk orgaan aantasten, waardoor de symptomen afhankelijk zijn van het soort ziekte waaraan de patiënt lijdt.

Alarmsymptomen

De symptomen van een Acinetobacter-infectie kunnen variëren afhankelijk van de locatie van de infectie en de ernst van de aandoening. Het herkennen van alarmsymptomen is cruciaal voor tijdige diagnose en behandeling, aangezien Acinetobacter-infecties snel kunnen verergeren, vooral bij kwetsbare patiënten.

Koorts en algemene malaise

Koorts is een veelvoorkomend alarmsymptoom bij Acinetobacter-infecties, vooral wanneer de infectie zich verspreidt naar de bloedbaan (sepsis). Patiënten kunnen ook last hebben van algemene malaise, vermoeidheid en een gevoel van ziekte, wat kan wijzen op een systemische infectie. Dit kan een signaal zijn dat de infectie ernstig is en onmiddellijke medische interventie vereist.

Longsymptomen

Bij longontsteking veroorzaakt door Acinetobacter kunnen patiënten hoesten, kortademigheid, pijn op de borst en een verhoogde ademhalingsfrequentie ervaren. Dit kan verergeren bij patiënten die beademd worden, omdat de bacterie zich gemakkelijk via beademingsapparatuur kan verspreiden. Longinfecties door Acinetobacter kunnen snel levensbedreigend worden, vooral bij patiënten met onderliggende aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem.

Urineweginfecties

Acinetobacter kan ook urineweginfecties veroorzaken, wat leidt tot symptomen zoals pijn bij het urineren, frequent urineren en troebele urine. In ernstige gevallen kan het leiden tot sepsis, wat gepaard gaat met koorts, verwardheid en lage bloeddruk. Het herkennen van symptomen van een urineweginfectie bij risicopatiënten is essentieel voor tijdige behandeling.

Wondinfecties

Acinetobacter kan infecties veroorzaken bij open wonden, zoals chirurgische incisieplaatsen. De symptomen omvatten roodheid, zwelling, pusvorming en pijn op de plaats van de wond. In ernstige gevallen kan de infectie zich uitbreiden naar dieper gelegen weefsels, wat leidt tot weefselbeschadiging en mogelijk sepsis.

Diagnose en onderzoeken

Een kweek of een weefselmonster van een aangetast lichaamsdeel kan de aanwezigheid van de bacterie onthullen. Het kan soms nuttig zijn om een röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan van de borstkas te nemen om de omvang van de eventuele longontsteking te bepalen.

Behandeling van Acinetobacter-infectie: Resistent tegen antibiotica

De opkomst van resistente bacteriën zoals Acinetobacter baumannii vormt een groeiend probleem voor de gezondheidszorg wereldwijd. De behandeling wordt bemoeilijkt door de beperkte beschikbaarheid van effectieve antibiotica.

Dragers

Patiënten die niet ziek zijn maar wel de bacterie met zich meedragen, krijgen geen antibiotica. Dit heeft diverse redenen:

• de bacterie verdwijnt vanzelf
• de bacteriën worden juist ongevoeliger voor antibiotica door het gebruik ervan
• antibiotica doden ook goede bacteriën, wat onder andere diarree kan veroorzaken
• de bacterie kan na verloop van tijd weer gevoelig worden voor meer antibiotica

Deze patiënten verblijven echter wel in een isolatiekamer waarbij verpleging, bezoekers en de patiënt zelf zich aan strikte veiligheids- en beschermingsvoorwaarden moeten houden.

Symptomatische patiënten

Het organisme is resistent tegen bijna alle soorten antibiotica, zelfs tegen de krachtigere varianten. De arts bekijkt per patiënt welke medicatie hij voorschrijft. Hiervoor laat hij de Acinetobacter-bacterie testen in een laboratorium om het juiste antibioticum te bepalen. Verder verwijdert of vervangt hij indien mogelijk geïnfecteerde lijnen, drains, shunts of andere apparaten waarop de bacteriën zich bevinden. De rest van de behandeling is ondersteunend.

Prognose vaak slecht

De prognose van een Acinetobacter-infectie is afhankelijk van de ernst van de infectie, de gezondheid van de patiënt en de tijdigheid van de behandeling. In ernstige gevallen kan een Acinetobacter-infectie leiden tot orgaanfalen en de dood.

Complicaties

Een Acinetobacter-infectie kan leiden tot verschillende complicaties, variërend van mild tot levensbedreigend. De ernst van de complicaties hangt af van verschillende factoren, zoals:

• Locatie van de infectie: Longontsteking door Acinetobacter kan bijvoorbeeld leiden tot ademhalingsfalen, terwijl een urineweginfectie minder ernstige complicaties kan met zich meebrengen.
• Ernst van de infectie: Ernstige infecties kunnen leiden tot orgaanfalen en septische shock, een levensbedreigende aandoening waarbij de bloeddruk te laag daalt en organen niet meer goed functioneren.
• Gezondheid van de patiënt: Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen een hoger risico op ernstige complicaties.

Mogelijke complicaties van een Acinetobacter-infectie zijn:

• Ademhalingsfalen: Dit kan optreden bij longontsteking en leidt tot een tekort aan zuurstof in het lichaam.
• Septische shock: Dit is een levensbedreigende aandoening waarbij de bloeddruk te laag daalt en organen niet meer goed functioneren.
• Orgaanfalen: Acinetobacter kan infecties veroorzaken in verschillende organen, zoals de longen, nieren, lever en hersenen. In ernstige gevallen kan dit leiden tot orgaanfalen.
• Secundaire infecties: Patiënten met een Acinetobacter-infectie zijn vatbaarder voor andere infecties, die hun herstel kunnen bemoeilijken.
• Verlengde ziekenhuisopname: Acinetobacter-infecties zijn vaak moeilijk te behandelen en vereisen een langere ziekenhuisopname.
• Overlijden: In ernstige gevallen kan een Acinetobacter-infectie leiden tot de dood.

Naast bovenstaande complicaties kan een Acinetobacter-infectie ook leiden tot langdurige gezondheidsproblemen, zoals:

• Chronische longziekte: Acinetobacter-longontsteking kan leiden tot blijvende longschade.
• Nierschade: Acinetobacter-nierinfectie kan leiden tot chronische nierschade.
• Neurologische problemen: Acinetobacter-herseninfectie kan leiden tot neurologische problemen zoals geheugenverlies, concentratieproblemen en epilepsie.

Niet alle patiënten met een Acinetobacter-infectie zullen complicaties ontwikkelen. De meeste patiënten herstellen met de juiste behandeling. Het is echter belangrijk om de ernst van de infectie te erkennen en medische hulp te zoeken bij symptomen die kunnen wijzen op een Acinetobacter-infectie.

Preventie bacteriële infectie

• Isolatie van besmette patiënten: Patiënten met een Acinetobacter-infectie moeten worden geïsoleerd in een aparte kamer om te voorkomen dat de bacterie zich naar andere patiënten verspreidt.
• Schoonmaak en desinfectie: Regelmatige en grondige schoonmaak en desinfectie van ziekenhuiskamers, apparatuur en oppervlakken met geschikte desinfectiemiddelen is cruciaal om de bacterie te bestrijden. Naast strikte hygiënemaatregelen zijn er andere preventieve maatregelen die ziekenhuizen kunnen nemen om de verspreiding van Acinetobacter te beperken. Dit omvat het gebruik van antibacteriële coatings op medische apparatuur, het implementeren van geavanceerde ventilatiesystemen en het toepassen van UV-lichtdesinfectie.
• Voorzichtig gebruik van antibiotica: Overmatig en onnodig gebruik van antibiotica kan bijdragen aan de ontwikkeling van antibioticaresistentie bij Acinetobacter bacteriën. Antibiotica moeten enkel worden gebruikt volgens voorschrift van een arts en indien strikt noodzakelijk.

Lees verder

• Ziekenhuisinfecties: Oorzaken, soorten en risicofactoren
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica