Schistosomiasis: Parasitaire infectieziekte door wormen

Schistosomiasis is een acute en chronische infectieziekte veroorzaakt door parasitaire wormen die voornamelijk in zoet water leven. Deze ziekte komt bijna uitsluitend voor in (sub)tropische gebieden, vooral in arme regio's met een slechte hygiëne. Miljoenen mensen zijn wereldwijd getroffen door deze wijdverspreide aandoening. Afhankelijk van de soort worm die de infectie veroorzaakt, kunnen de symptomen variëren van urogenitale problemen (aangetast door de nieren en blaas) tot intestinale klachten (met betrekking tot de lever, milt en darmen). De infectie kan effectief worden behandeld met medicatie, maar zonder behandeling kunnen ernstige complicaties optreden.

• Synoniemen van schistosomiasis
• Epidemiologie van de infectie
• Oorzaken en soorten parasitaire wormen
• Symptomen: Intestinale of urogenitale schistosomiasis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van de infectieziekte
• Complicaties van chronische schistosomiasis
• Preventie van schistosomiasis

Synoniemen van schistosomiasis

Schistosomiasis staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• bilharzia
• Katayama-koorts
• zwemmersjeuk
• bloedfluke (bloedzuiger)

Epidemiologie van de infectie

Schistosomiasis komt voor in 78 tropische en subtropische gebieden. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) leeft ongeveer 90% van de behandelde patiënten in Afrika. De ziekte komt vooral voor in arme gemeenschappen zonder toegang tot veilig drinkwater en goede sanitaire voorzieningen. Kinderen van 5 tot 14 jaar zijn bijzonder kwetsbaar door hun speelse activiteiten, zoals zwemmen of vissen in besmet water. Deze risicogroepen omvatten ook vrouwen die huishoudelijke taken uitvoeren met besmet water, evenals vissers en boeren.

Oorzaken en soorten parasitaire wormen

Overdracht en besmetting

Schistosomiasis wordt veroorzaakt door parasieten van het geslacht Schistosoma, trematode wormen (bloedzuigers). Mensen raken geïnfecteerd wanneer hun huid in contact komt met besmet zoet water. Het zoete water raakt besmet door de ontlasting of urine van geïnfecteerde mensen. De parasieten ontwikkelen zich en vermenigvuldigen zich in specifieke slakken die schistosomen dragen. Zodra de parasieten uit de slakken komen, overleven ze maximaal 48 uur in het water. Bij contact met de huid van een mens dringen ze binnen en migreren naar de longen en lever, waar ze binnen enkele weken uitgroeien tot volwassen wormen. De volwassen wormen bewegen vervolgens naar hun doelorganen, afhankelijk van de soort worm: urogenitale of intestinale schistosomiasis. Dit kan leiden tot aantasting van de darmen, blaas, lever, longen, milt en rectum.

Soorten wormen en geografische spreiding

De WHO verstrekt informatie over de geografische spreiding van de parasitaire wormen. De onderstaande informatie is gebaseerd op gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Intestinale schistosomiasis
De parasiet Schistosoma mansoni komt voornamelijk voor in Afrika, het Midden-Oosten, het Caribisch gebied, Brazilië, Venezuela en Suriname. Een andere soort, Schistosoma japonicum, komt voor in China, Indonesië en de Filipijnen. Schistosoma mekongi is te vinden in bepaalde regio's van Cambodja en Laos. Daarnaast zijn Schistosoma guineensis en de verwante S. intercalatum aanwezig in regenwoudgebieden van Centraal-Afrika.

Urogenitale schistosomiasis
De parasiet Schistosoma haematobium komt voor in Afrika, het Midden-Oosten en Corsica (Frankrijk).

Symptomen: Intestinale of urogenitale schistosomiasis

Algemene symptomen

De symptomen van schistosomiasis worden veroorzaakt door de immuunreactie van het lichaam op de eieren van de wormen, niet door de wormen zelf. Deze symptomen kunnen variëren afhankelijk van de wormsoort en de fase van de infectie. De eerste symptomen verschijnen vaak op de huid binnen enkele dagen na blootstelling aan besmet water. Dit wordt vaak aangeduid als "zwemmersjeuk", gekenmerkt door jeuk en een huiduitslag. Deze reactie duidt op de aanwezigheid van schistosomen in de huid. In sommige gevallen kunnen patiënten asymptomatisch zijn in deze vroege fase. Na één tot twee maanden na besmetting kunnen de volgende symptomen optreden: buikpijn, gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), een gezwollen lever (hepatomegalie) en milt (splenomegalie), hoesten, koorts, misselijkheid, rillingen, en/of spierpijn.

Kenmerkende symptomen afhankelijk van het soort worm

Bij intestinale schistosomiasis kunnen symptomen zoals buikpijn en bloederige diarree optreden. Bij urogenitale schistosomiasis zijn symptomen vaak plasproblemen en soms blaaspoliepen (goedaardige gezwellen in de blaas met bloed in de urine). Patiënten kunnen vaker plassen (pollakisurie), pijn ervaren tijdens het plassen (dysurie), en bloed in de urine (hematurie) hebben. Vette urine kan ook voorkomen door verstopte lymfevaten in de nieren. Bij vrouwen kan urogenitale schistosomiasis leiden tot genitale letsels, abnormale vaginale bloedingen, pijn tijdens de geslachtsgemeenschap en knobbeltjes in de vulva. Bij mannen kunnen problemen optreden met de prostaat en andere organen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een uitgebreid lichamelijk onderzoek uit en verzamelt een gedetailleerde medische geschiedenis van de patiënt. Dit omvat het documenteren van symptomen en klachten die kunnen wijzen op schistosomiasis.

Diagnostisch onderzoek

Voor de diagnose van schistosomiasis zijn aanvullende onderzoeken nodig. Dit omvat een volledig bloedonderzoek om de lever- en nierfunctie te testen en het nemen van een biopt van aangetaste organen. Ook zijn ontlastingsmonsters en een urinemonster noodzakelijk om te zoeken naar de eieren van de parasieten.

Differentiële diagnose

Schistosomiasis kan worden verward met andere aandoeningen zoals:

• blaaskanker
• buiktyfus (bacteriële infectie met koorts en buikpijn)
• congestief hartfalen (slechte bloedcirculatie door het hart)
• longoedeem (vochtophoping in de longen door hartfalen)
• een maagzweer
• een myeloproliferatieve aandoening
• salmonella-infectie (diarree en buikpijn)
• gastro-enteritis (buikgriep)
• prikkelbare darm syndroom (darmziekte met diarree en obstipatie)
• leishmaniasis
• virale hepatitis

Behandeling

De behandeling van schistosomiasis gebeurt meestal met het geneesmiddel praziquantel, dat de patiënt gedurende één tot twee dagen inneemt. Bij ernstige gevallen, zoals wanneer de infectie zich in de hersenen heeft genesteld, kunnen corticosteroïden worden voorgeschreven. Het verbeteren van sanitaire voorzieningen en toegang tot schoon drinkwater kan het risico op schistosomiasis aanzienlijk verminderen. In risicogebieden krijgen patiënten vaak periodieke preventieve behandelingen om de verspreiding van de ziekte te voorkomen.

Prognose van de infectieziekte

De prognose van schistosomiasis is doorgaans goed bij tijdige en adequate behandeling. Vroegtijdige diagnose en behandeling helpen ernstige complicaties en orgaanschade te voorkomen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie varieert het aantal sterfgevallen door schistosomiasis tussen de 20.000 en 200.000 per jaar, hoewel deze cijfers moeilijk te verifiëren zijn door het grote aantal complicaties en ondergediagnosticeerde gevallen.

Complicaties van chronische schistosomiasis

Chronische schistosomiasis kan leiden tot verschillende complicaties, zoals blaaskanker, chronisch nierfalen, chronische leverschade en een vergrote milt (splenomegalie), onvruchtbaarheid, obstructie van de nieren en blaas, ontsteking van de dikke darm (colitis), epileptische aanvallen, herhaalde bloedinfecties door bacteriën die via een geïrriteerd colon in de bloedbaan komen, pulmonale hypertensie en rechtszijdig hartfalen. Deze complicaties ontstaan vaak als de ziekte onbehandeld blijft. Bij kinderen kan chronische schistosomiasis leiden tot dwerggroei, ontwikkelingsproblemen en ernstige bloedarmoede (anemie), hoewel deze symptomen meestal omkeerbaar zijn bij snelle behandeling.

Preventie van schistosomiasis

Preventie van schistosomiasis richt zich voornamelijk op het verminderen van blootstelling aan besmet water en het verbeteren van sanitaire omstandigheden. Belangrijke preventieve maatregelen omvatten:

• Verbetering van sanitaire voorzieningen: Het aanleggen van goede rioleringssystemen en afvalbeheer om te voorkomen dat menselijke ontlasting en urine in zoet water terechtkomen.
• Toegang tot schoon drinkwater: Het voorzien in veilig en schoon drinkwater om te voorkomen dat mensen besmet zoet water gebruiken.
• Gezondheidseducatie: Bewustwordingscampagnes en educatieprogramma’s om mensen te informeren over de risico’s van besmet water en de noodzaak van hygiënische maatregelen.
• Preventieve medicatie: In risicogebieden kunnen periodieke massale behandelingen met praziquantel worden aangeboden aan bevolkingsgroepen om de verspreiding van de ziekte te voorkomen.
• Vermijden van contact met besmet water: Het vermijden van zwemmen, vissen of andere activiteiten in water dat mogelijk besmet is met schistosomiasis, vooral in bekende risicogebieden.