Buiktyfus: Bacteriële infectie met koorts en buikpijn

Buiktyfus is een acute systemische ziekte die voornamelijk voorkomt in ontwikkelingslanden met slechte sanitaire omstandigheden. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Salmonella typhi en verspreidt zich via besmet drinkwater, voedsel, of door contact met de ontlasting, urine of bloed van besmette personen. De symptomen van buiktyfus omvatten koorts, hoofdpijn en buikpijn. Gelukkig is de aandoening met antibiotica goed te behandelen, hoewel onbehandeld buiktyfus kan leiden tot ernstige complicaties en zelfs de dood. Goede hygiëne en sanitaire voorzieningen zijn cruciaal om buiktyfus te voorkomen.

• Synoniemen van buiktyfus
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van buiktyfus
• Preventie

Synoniemen van buiktyfus

Buiktyfus staat ook bekend onder verschillende andere namen:

• buik- of ingewandstyfus
• darmtyfus
• enterale koorts
• enterische koorts
• enterotyphus
• febris typhoidea
• ileotyphus
• tyfeuze koorts
• tyfoïd
• tyfuskoorts
• typhus abdominalis

Epidemiologie

Wereldwijd worden jaarlijks ongeveer 27 miljoen gevallen van buiktyfus gerapporteerd. De ziekte komt vooral voor in landen zoals India en Afrika, waar jaarlijks ongeveer 200.000 mensen overlijden aan buiktyfus. Reizigers naar deze regio's lopen ook een verhoogd risico op infectie.

Oorzaken

Buiktyfus wordt veroorzaakt door de bacterie Salmonella typhi. Deze staafvormige bacterie is verantwoordelijk voor de ziekte, terwijl een soortgelijke maar doorgaans mildere aandoening, paratyfus, wordt veroorzaakt door Salmonella paratyphi A, B of C. Mensen zijn de enige natuurlijke gastheren voor S. typhi. De overdracht vindt plaats via besmet voedsel of drinkwater, of door contact met ontlasting, urine of bloed van geïnfecteerde personen.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor buiktyfus zijn:

• Slechte sanitaire omstandigheden
• Onvoldoende hygiëne
• Verbruik van ongekookt of besmet voedsel en water
• Onvoldoende vaccinatie
• Gebruik van antacida (maagzuurremmers)
• Bepaalde darmaandoeningen
• Een verzwakt immuunsysteem
• Reizen naar endemische gebieden

Symptomen

Na besmetting komen de bacteriën terecht in de darmwand en verspreiden ze zich via de regionale lymfeklieren naar het bloed. De incubatietijd bedraagt meestal zes tot twintig dagen. Symptomen kunnen variëren, maar de meest voorkomende zijn:

Koorts

De ziekte begint vaak met een geleidelijke opkomst van koorts, die kan variëren van intermitterende koorts tot aanhoudende hoge koorts (febris continua) die tot veertien dagen kan duren.

Andere symptomen

Naast koorts kunnen de volgende symptomen optreden:

• Bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• Diarree (vaak ernstig)
• Delirium (acute verwardheid met veranderingen in de hersenfunctie)
• Neusbloeding
• Huiduitslag (roseola), vooral op de romp
• Stinkende adem (halitose), met een geur die lijkt op versgebakken brood
• Verlies van eetlust
• Gewichtsverlies
• Hoofdpijn
• Ijlen
• Buikpijn
• Obstipatie (soms)

Darmen

Patiënten kunnen ook last hebben van buikpijn en darmzweren, bekend als 'colotyphus'. Deze zweren kunnen leiden tot darmbloeding en darmperforatie (een gat in de darm).

Nieren

Acute nierontsteking, of ‘nefrotyphus’, kan ook optreden bij buiktyfus, wat leidt tot acute nefritis.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

In de vroege stadia van buiktyfus kan de arts buikpijn, vergrote lever (hepatomegalie), vergrote milt (splenomegalie), gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie) en een maculopapulaire uitslag (huiduitslag met vlekken en bultjes) opmerken.

Diagnostisch onderzoek
De definitieve diagnose wordt bevestigd door het cultiveren van S. typhi of S. paratyphi uit een bloedonderzoek. Bloedculturen zijn meestal positief binnen de eerste twee weken van de ziekte. Hemolytische anemie (de voortijdige afbraak van rode bloedcellen) kan eveneens worden opgemerkt. Culturen van darmafscheidingen, ontlasting en urine kunnen nuttig zijn, vooral bij chronische dragers. Bij urineonderzoek kan een diazoreactie worden waargenomen. Een beenmergcultuur is gevoeliger maar zelden nodig, tenzij de patiënt al antibiotica heeft gekregen. Leukopenie (te laag aantal witte bloedcellen) komt voor maar is niet specifiek voor buiktyfus.

Differentiële diagnose

Symptomen van buiktyfus kunnen lijken op die van andere aandoeningen zoals:

• Appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• Babesiosis (infectie door besmette teken)
• Brucellose (bacteriële infectie met griepachtige symptomen)
• Dengue (knokkelkoorts)
• Amoebe leverabces (pus in de lever door parasieten met buikpijn)
• Buikabces
• Ehrlichiose (bacteriële infectie door tekenbeet)
• Influenza (griep)
• Leishmaniasis (infectie met huid- en ingewandsymptomen)
• Malaria (infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte)
• Psittacose (infectie door besmette vogels)
• Rickettsiale ziekten
• Schistosomiasis (parasitaire infectieziekte door wormen)
• Slaapziekte (infectie met koorts en neurologische symptomen)
• Toxoplasmose (infectie met symptomen in hersenen en ogen)
• Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• Tularemie (bacteriële infectie door besmette wilde dieren)
• Tyfus

Behandeling

Antibiotica vormen de basis van de behandeling van buiktyfus. Sommige stammen van S. typhi zijn echter resistent tegen bepaalde antibiotica. De koorts kan soms nog enkele dagen aanhouden na het starten van de behandeling, wat niet noodzakelijk betekent dat de behandeling niet effectief is. Een langdurige antibioticatherapie kan de dragerstatus elimineren, hoewel dit bij patiënten met galblaasziekte vaak minder effectief is.

Prognose

De meeste patiënten herstellen goed en snel door de juiste medicatie. Zonder behandeling kunnen ernstige complicaties optreden, en in ontwikkelingslanden kan tot 30% van de geïnfecteerde patiënten overlijden. Onbehandelde overlevenden hebben een kans van 10% op terugval. In ontwikkelde landen is de sterfte door buiktyfus aanzienlijk lager, rond de 1-2%.

Na klinisch herstel blijft 5-10% van de patiënten S. typhi gedurende enkele maanden uitscheiden en worden aangeduid als 'herhalende dragers'. Tussen 1% en 4% zijn 'chronische dragers', met een dragerstatus die langer dan één jaar aanhoudt, meestal in de galblaas. Chronische dragers hebben vaker last van galstenen (harde afzettingen in de galblaas die leiden tot galkoliek). In sommige delen van het Midden-Oosten en Afrika, waar schistosomiasis voorkomt, is ook chronische aanwezigheid van S. typhi in de urineblaas gebruikelijk.

Complicaties van buiktyfus

Gastro-intestinale complicaties

• Perforatie van de darm: Dit is een ernstige complicatie waarbij er een gat in de darmwand ontstaat, wat kan leiden tot buikvliesontsteking (peritonitis). Symptomen zijn ernstige buikpijn, koorts en een versnelde hartslag.
• Intern bloeden: Door erosie of perforatie kunnen er interne bloedingen optreden, wat kan resulteren in bloedarmoede en een ernstige daling van de bloeddruk.

Systemische complicaties

• Septische shock: Een ernstige reactie van het lichaam op een infectie die kan leiden tot een ernstige daling van de bloeddruk, snelle ademhaling, en een versnelde hartslag. Dit vereist onmiddellijke medische aandacht.
• Multiorgaanfalen: Bij ernstige gevallen kan de infectie leiden tot falen van meerdere organen, zoals de nieren en lever, wat levensbedreigend kan zijn.

Neurologische complicaties

• Encefalitis: Ontsteking van de hersenen kan optreden, wat leidt tot symptomen zoals verwarring, toevallen en veranderingen in bewustzijn.
• Meningitis: Ontsteking van de hersenvliezen kan optreden, met symptomen zoals hoofdpijn, stijve nek en koorts.

Cardiovasculaire complicaties

• Endocarditis: Ontsteking van de hartkleppen kan optreden, wat kan leiden tot hartklepaandoeningen en infectie van het hartweefsel.
• Myocarditis: Ontsteking van de hartspier kan optreden, wat leidt tot symptomen zoals pijn op de borst, vermoeidheid en kortademigheid.

Huidcomplicaties

Rode vlekken: Typisch voor buiktyfus, maar soms kunnen deze vlekken ook ulcereren of leiden tot huidinfecties.

Preventie

Om buiktyfus te voorkomen, dienen inwoners van gebieden waar de ziekte voorkomt goede sanitaire voorzieningen en schoon water te waarborgen. Reizigers naar deze gebieden moeten onbehandeld of ongekookt water, ijs in drankjes en ijsjes vermijden. Vaccinatie is beschikbaar maar biedt slechts gedeeltelijke bescherming en vereist om de drie jaar een herhalingsvaccinatie.

Lees verder

• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek