Leishmaniasis: Infectie met symptomen aan huid & ingewanden

Leishmaniasis is een besmettelijke infectieziekte die voornamelijk voorkomt in arme (sub)tropische gebieden. Deze ziekte wordt overgedragen door de beet van een besmette vrouwelijke zandvlieg die de parasiet Leishmania bij zich draagt. Leishmaniasis kent drie vormen, elk met verschillende symptomen: cutane, mucocutane en viscerale leishmaniasis. Hierdoor kunnen symptomen zowel aan de huid als aan de ingewanden optreden. Er zijn behandelingsmethoden beschikbaar voor alle drie de vormen. De prognose is goed tot uitstekend indien de patiënt snel start met de juiste medicatie om de parasieten te bestrijden. Patiënten en reizigers naar risicogebieden doen er goed aan om preventieve maatregelen te nemen tegen zandvliegen.

• Synoniemen voor leishmaniasis
• Epidemiologie van de infectie
• Impact van leishmaniasis op de volksgezondheid
• Mechanisme
• Oorzaken en typen leishmaniasis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen bij leishmaniasis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van leishmaniasis
• Prognose van leishmaniasis
• Complicaties van leishmaniasis
• Preventie van leishmaniasis
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met Leishmaniasis
• Zorg voor een goede bescherming tegen zandvliegen
• Volg de voorgeschreven behandeling strikt op
• Let goed op je huid en let op veranderingen
• Zorg voor voldoende rust en hydratatie
• Maak gebruik van mentale en emotionele steun
• Volg regelmatige medische controles
• Let op de mogelijke bijwerkingen van medicatie
• Voorkom verdere verspreiding van de ziekte
• Misvattingen rond leishmaniasis
• Leishmaniasis komt alleen voor in afgelegen gebieden
• Een insectenbeet leidt altijd tot leishmaniasis
• Leishmaniasis is slechts een huidaandoening
• De ziekte geneest altijd vanzelf
• Leishmaniasis is niet gevaarlijk
• Alleen mensen kunnen besmet raken

Synoniemen voor leishmaniasis

Leishmaniasis is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Kala-azar (synoniem voor viscerale leishmaniasis)
• Oude wereld leishmaniasis (komt voor op het oostelijk halfrond)
• Nieuwe wereld leishmaniasis (komt voor op het westelijk halfrond)

Epidemiologie van de infectie

De jaarlijkse incidentie van cutane leishmaniasis ligt tussen de 700.000 en 1.300.000 gevallen. Viscerale leishmaniasis treft jaarlijks naar schatting 400.000 mensen. Leishmaniasis komt voor op alle continenten, behalve Australië en Antarctica. Vooral in het Middellandse Zeegebied, Zuidoost-Azië, Oost-Afrika en Amerika zijn er regelmatig uitbraken van viscerale leishmaniasis. De cutane vorm komt voor in Oost-Afrika, Noord-Afrika, Eurazië en Amerika. De ziekte treft voornamelijk arme plattelandsbevolkingen die vaak lijden aan ondervoeding, een verzwakt immuunsysteem, gebrek aan financiële middelen en slechte huisvesting. Ook mensen met een hiv-infectie zijn vaker getroffen. Leishmaniasis komt voor op alle leeftijden, maar vooral kinderen, adolescenten en jongvolwassenen worden getroffen. Mannen worden twee keer zo vaak als vrouwen getroffen.

Impact van leishmaniasis op de volksgezondheid

Leishmaniasis heeft een aanzienlijke impact op de volksgezondheid in endemische gebieden. De ziekte veroorzaakt niet alleen fysieke symptomen, maar heeft ook sociale en economische gevolgen. De behandeling en preventie van leishmaniasis vereisen aanzienlijke middelen, wat een zware belasting vormt voor gezondheidszorgsystemen in ontwikkelingslanden. Bovendien leidt de ziekte vaak tot langdurige invaliditeit en verminking, wat de levenskwaliteit van de getroffen individuen aanzienlijk vermindert.

Mechanisme

Leishmaniasis is een parasitaire infectie veroorzaakt door protozoa van het geslacht Leishmania, die wordt overgedragen via de beet van besmette zandvliegen. De pathogenese varieert afhankelijk van de parasietensoort en de immuunrespons van de gastheer.

Infectieproces
Na de beet van een geïnfecteerde zandvlieg worden promastigoten van Leishmania geïnjecteerd in de huid. Deze promastigoten worden opgenomen door macrofagen, waar ze differentiëren in amastigoten. De amastigoten vermenigvuldigen zich intracellulair, wat leidt tot celdood en verspreiding van de parasieten naar omliggende weefsels en andere macrofagen.

Immunologische respons
De ernst van de infectie wordt sterk beïnvloed door de immuunrespons van de gastheer. Een sterke celgemedieerde immuunrespons kan de parasieten effectief controleren, wat meestal leidt tot milde huidletsels. Een inadequate immuunrespons kan echter systemische verspreiding en ernstige ziekte veroorzaken, zoals viscerale leishmaniasis.

Oorzaken en typen leishmaniasis

Overdracht en besmetting
De Leishmania-protozoa, een eencellige parasiet, nestelt zich in vrouwelijke zandvliegen. Deze vliegen zijn vooral actief in vochtige omgevingen tijdens de warmere maanden en 's nachts. De parasiet kan ook aanwezig zijn op huisdieren zoals honden. De ziekte wordt meestal overgedragen via een beet van een geïnfecteerde zandvlieg, vaak bij schemering of 's nachts. Overdracht kan ook plaatsvinden via besmette naalden of bloedtransfusies. Zwangere vrouwen kunnen de infectie doorgeven aan hun ongeboren kind.

Typen leishmaniasis
Leishmaniasis kent drie vormen: cutane leishmaniasis, mucocutane leishmaniasis en viscerale (systemische) leishmaniasis.

Cutane leishmaniasis (CL)
Cutane leishmaniasis is de meest voorkomende vorm en tast de huid aan. Symptomen zijn onder andere huidzweren die ontstaan op de plaats van de zandvliegbeet.

Mucocutane leishmaniasis
Mucocutane leishmaniasis is een zeldzamere vorm die enkele maanden na het genezen van huidzweren optreedt en leidt tot vernietiging van de slijmvliezen van de neus, mond en keel. Deze vorm kan ook de ogen aantasten, wat leidt tot parasitaire ooginfecties.

Viscerale leishmaniasis
Bij viscerale leishmaniasis, ook wel systemische leishmaniasis genoemd, is het hele lichaam getroffen. Symptomen treden meestal twee tot acht maanden na de beet op. De parasieten beschadigen het immuunsysteem, wat kan leiden tot dodelijke complicaties.

Risicofactoren

Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van leishmaniasis, waaronder omgevings-, gedrags- en immunologische aspecten.

Leefomgeving
Personen die wonen of werken in tropische en subtropische regio’s waar zandvliegen voorkomen, lopen een verhoogd risico. Slechte huisvesting en gebrek aan insectenbescherming vergroten de blootstelling.

Verzwakt immuunsysteem
Patiënten met immuunsuppressie, zoals bij hiv-infectie, chemotherapie of orgaantransplantatie, hebben een verhoogd risico op ernstige vormen van leishmaniasis.

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen een groter risico om leishmaniasis te ontwikkelen of ernstige complicaties te ervaren.

Kinderen en ouderen
Kinderen en ouderen hebben een verhoogd risico vanwege hun vaak minder robuuste immuunsysteem.

Reizigers en militairen
Mensen die reizen naar endemische gebieden, zoals toeristen of militair personeel, lopen risico vanwege de mogelijke blootstelling aan zandvliegen.

Symptomen bij leishmaniasis

Niet alle gebeten patiënten ontwikkelen symptomen. Slechts een klein deel ontwikkelt de ziekte.

Cutane leishmaniasis
Symptomen variëren afhankelijk van de locatie van de letsels. Mogelijke symptomen zijn ademhalingsproblemen, slikproblemen, verstopte neus, loopneus, neusbloedingen, zweren en erosie in de mond, tong, tandvlees, lippen, neus en de binnenkant van de neus. Typisch zijn de langzaam helende huidzweren die beginnen als papels of knobbeltjes en veranderen in zweren. Opgezwollen klieren, zoals onder de arm bij zweren op de arm of hand, zijn ook mogelijk.

Viscerale leishmaniasis
Symptomen treden meestal enkele maanden tot een jaar na de beet op. Bij kinderen begint de ziekte vaak plotseling met diarree, hoesten, braken en koorts. Volwassenen hebben langdurige koorts, vermoeidheid, zwakte en verlies van eetlust. Andere symptomen zijn buikklachten, gewichtsverlies, dunner wordend haar, een schilferige huid, cyclische koorts, nachtelijk zweten en hypotensie.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van leishmaniasis variëren afhankelijk van de klinische vorm, maar vereisen onmiddellijke medische aandacht.

Viscerale leishmaniasis
Bij deze vorm kunnen symptomen zoals onverklaarde koorts, gewichtsverlies, hepatosplenomegalie en pancytopenie wijzen op een ernstige systemische infectie.

Cutane en mucocutane leishmaniasis
Aanwijzingen voor complicaties zijn pijnlijke, niet-genezende zweren en betrokkenheid van slijmvliezen, wat kan leiden tot destructieve laesies in de mond, neus en keel.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit, inclusief anamnese. Hierbij informeert de arts of de patiënt recent is gebeten door zandvliegen of in een risicogebied is geweest. Symptomen zoals een vergrote milt (splenomegalie), vergrote lever (hepatomegalie) en vergrote lymfeklieren worden genoteerd.

Diagnostisch onderzoek
Verdere onderzoeken zoals biopsie van milt, huid, lymfeklieren en lever, en een beenmergpunctie zijn nodig. Een volledig bloedonderzoek helpt bij de diagnose. Bij viscerale leishmaniasis zijn de bloedwaarden afwijkend, met een laag aantal rode bloedcellen (anemie), witte bloedcellen (leukopenie) en bloedplaatjes (trombocytopenie).

Differentiële diagnose
De arts verwart leishmaniasis vaak met andere aandoeningen zoals:

• een basaalcelcarcinoom
• blastomycose
• buiktyfus
• framboesia
• impetigo
• systemische lupus erythematosus
• histoplasmose
• lepra
• een lymfoom
• malaria
• paracoccidioidomycose
• pinta
• een plaveiselcelcarcinoom
• pyoderma gangrenosum
• sarcoïdose
• sporotrichose
• stafylokokkeninfecties
• syfilis
• tuberculose
• tularemie

Behandeling van leishmaniasis

Huidzweren verdwijnen soms spontaan, maar de hersteltijd varieert van enkele maanden tot jaren. Plastische chirurgie kan nodig zijn om gezichtsverminkingen door cutane leishmaniasis te corrigeren. Viscerale en mucocutane leishmaniasis worden behandeld met antiparasitaire middelen.

Prognose van leishmaniasis

De prognose is zeer goed wanneer de juiste behandeling snel wordt gestart. Cutane leishmaniasis kan leiden tot verminkingen. De meeste sterfgevallen door leishmaniasis zijn te wijten aan complicaties, zoals secundaire infecties. Jaarlijks overlijden naar schatting 20.000 tot 30.000 mensen aan de ziekte.

Complicaties van leishmaniasis

Mogelijke complicaties omvatten bloedingen, dodelijke infecties door schade aan het immuunsysteem en verminkingen aan het gezicht.

Preventie van leishmaniasis

Leishmaniasis kan niet worden voorkomen met vaccins of medicijnen. Het is belangrijk om zandvliegbeten te vermijden door preventieve maatregelen te nemen, zoals het gebruik van bednetten, insectenwerende middelen, beschermende kleding en airconditioning. Insecticiden kunnen zandvliegen doden en zijn ook aanbevolen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met Leishmaniasis

Leishmaniasis is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een parasiet die wordt overgedragen door zandvliegen. Het kan verschillende vormen aannemen, van huid- tot orgaaninfecties, en kan in sommige gevallen ernstig zijn. De ziekte kan uitdagend zijn, maar met de juiste aanpak kun je ermee leren omgaan en het herstel bevorderen.

Zorg voor een goede bescherming tegen zandvliegen

Leishmaniasis wordt vaak verspreid door de beten van besmette zandvliegen. Het is daarom essentieel om maatregelen te nemen om beten te voorkomen, vooral als je in een gebied woont of reist waar de ziekte veel voorkomt. Draag lange mouwen, lange broeken en gebruik een insectenwerend middel met DEET om je huid te beschermen. Het is ook belangrijk om 's avonds en 's nachts, wanneer zandvliegen het actiefst zijn, binnen te blijven of een klamboe te gebruiken. Als je merkt dat je insectenbeet hebt, neem dan meteen actie om te voorkomen dat de parasiet zich verspreidt.

Volg de voorgeschreven behandeling strikt op

Leishmaniasis vereist vaak behandeling met medicatie, zoals antiprotozoïca of andere medicijnen om de parasiet te doden. De behandeling kan variëren afhankelijk van de ernst en de vorm van de ziekte, maar het is van groot belang dat je je strikt aan het behandelplan houdt, zelfs als je verbetering ziet. Stop de medicatie niet zonder overleg met je arts, aangezien de parasiet mogelijk niet volledig is uitgeroeid, wat kan leiden tot terugkeer van de infectie.

Let goed op je huid en let op veranderingen

Leishmaniasis kan huidzweren veroorzaken die vaak de eerste symptomen zijn van de infectie. Het is belangrijk om je huid goed in de gaten te houden en regelmatig te controleren op eventuele veranderingen, zoals zweren, roodheid of pijnlijke plekken. Zorg ervoor dat je deze niet zelf probeert te behandelen zonder professioneel advies, omdat verkeerd behandelen de situatie kan verergeren. Raadpleeg je arts als je een verandering opmerkt, zodat ze snel actie kunnen ondernemen.

Zorg voor voldoende rust en hydratatie

Tijdens de behandeling en het herstel van Leishmaniasis kan je energiepeil laag zijn en kun je last hebben van bijwerkingen van de medicatie. Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen door voldoende rust te nemen en gehydrateerd te blijven. Voldoende water drinken helpt je lichaam om het herstel te ondersteunen, en rust helpt je immuunsysteem om de infectie te bestrijden. Probeer stress te vermijden en geef jezelf de tijd om te herstellen.

Maak gebruik van mentale en emotionele steun

De diagnose en behandeling van Leishmaniasis kunnen emotioneel zwaar zijn, vooral als je lange behandelingen ondergaat. Het is belangrijk om je emoties serieus te nemen en steun te zoeken bij vrienden, familie of een professionele hulpverlener. Praat over je gevoelens en stel vragen aan je zorgteam om je zorgen weg te nemen. Het kan ook nuttig zijn om in contact te komen met andere mensen die dezelfde ziekte hebben gehad, bijvoorbeeld via steungroepen, zodat je ervaringen kunt delen en van elkaar kunt leren.

Volg regelmatige medische controles

Na de behandeling van Leishmaniasis is het belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan om er zeker van te zijn dat de infectie volledig is verdwenen en dat er geen complicaties optreden. De arts zal je symptomen monitoren en mogelijk aanvullende tests uitvoeren, zoals bloedonderzoek of huidonderzoek. Door deze follow-upbezoeken kun je ervoor zorgen dat je herstel goed verloopt en dat er geen tekenen van de ziekte terugkeren.

Let op de mogelijke bijwerkingen van medicatie

Behandeling van Leishmaniasis kan gepaard gaan met bijwerkingen van de voorgeschreven medicatie. Het is belangrijk om je arts te informeren over eventuele bijwerkingen die je ervaart, zoals misselijkheid, maagklachten of huidreacties. Soms kunnen aanpassingen aan je medicatie nodig zijn om de bijwerkingen te verlichten. Neem altijd contact op met je arts voordat je veranderingen aanbrengt in je medicatieregime.

Voorkom verdere verspreiding van de ziekte

Als je Leishmaniasis hebt, is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen om de ziekte niet verder te verspreiden. Zorg ervoor dat je in gebieden met veel zandvliegen goed beschermd bent en vermijd onbeschermde contact met anderen als je zichtbaar zweren of huidinfecties hebt. Het behandelen van je infectie zo snel mogelijk is essentieel om de verspreiding te stoppen en de impact op jezelf en anderen te minimaliseren.

Leishmaniasis kan een langdurige en ingrijpende ziekte zijn, maar door de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen, de behandeling strikt te volgen en goed voor jezelf te zorgen, kun je de infectie onder controle krijgen en je herstel bevorderen. Blijf verbonden met je zorgteam en zoek steun waar nodig om zowel fysiek als mentaal sterk te blijven.

Misvattingen rond leishmaniasis

Leishmaniasis is een infectieziekte veroorzaakt door de Leishmania-parasiet en wordt overgedragen door zandvliegjes. De aandoening komt vooral voor in tropische en subtropische gebieden en kan variëren van milde huidzweren tot ernstige orgaanaantasting. Er bestaan veel misvattingen over de aard, behandeling en verspreiding van deze ziekte.

Leishmaniasis komt alleen voor in afgelegen gebieden

Hoewel de ziekte vooral voorkomt in tropische en subtropische regio’s, kan leishmaniasis zich uitbreiden naar andere gebieden, afhankelijk van de aanwezigheid van zandvliegjes. Reizigers en militairen die naar endemische gebieden gaan, lopen ook risico.

Een insectenbeet leidt altijd tot leishmaniasis

Niet elke beet van een zandvliegje leidt tot een infectie. Alleen besmette zandvliegjes dragen de parasiet over. Bovendien is de kans op infectie afhankelijk van het immuunsysteem van de persoon en andere omgevingsfactoren. Toch blijft bescherming tegen insectenbeten essentieel.

Leishmaniasis is slechts een huidaandoening

De cutane vorm van leishmaniasis veroorzaakt huidzweren, maar er zijn ook ernstigere vormen, zoals viscerale leishmaniasis, die de lymfeklieren, milt en lever aantasten en zonder behandeling dodelijk kan zijn.

De ziekte geneest altijd vanzelf

Hoewel sommige huidzweren spontaan kunnen genezen, kan dit maanden duren en littekens achterlaten. Ernstige vormen vereisen behandeling met specifieke geneesmiddelen om levensbedreigende complicaties te voorkomen.

Leishmaniasis is niet gevaarlijk

Hoewel cutane leishmaniasis vooral cosmetische problemen geeft, kan de viscerale vorm leiden tot ondervoeding, orgaanfalen en uiteindelijk de dood zonder tijdige behandeling. Het is dus zeker een ernstige ziekte.

Alleen mensen kunnen besmet raken

Leishmaniasis komt ook voor bij dieren, zoals honden, die als reservoir voor de parasiet kunnen dienen. Dit maakt het moeilijk om de ziekte volledig uit te roeien en verhoogt de kans op overdracht naar mensen.