Leishmaniasis: Infectie met symptomen aan huid & ingewanden

Leishmaniasis is een besmettelijke infectieziekte die voornamelijk voorkomt in arme (sub)tropische gebieden. Deze ziekte wordt overgedragen door de beet van een besmette vrouwelijke zandvlieg die de parasiet Leishmania bij zich draagt. Leishmaniasis kent drie vormen, elk met verschillende symptomen: cutane, mucocutane en viscerale leishmaniasis. Hierdoor kunnen symptomen zowel aan de huid als aan de ingewanden optreden. Er zijn behandelingsmethoden beschikbaar voor alle drie de vormen. De prognose is goed tot uitstekend indien de patiënt snel start met de juiste medicatie om de parasieten te bestrijden. Patiënten en reizigers naar risicogebieden doen er goed aan om preventieve maatregelen te nemen tegen zandvliegen.

• Synoniemen voor leishmaniasis
• Epidemiologie van de infectie
• Impact van leishmaniasis op de volksgezondheid
• Oorzaken en typen leishmaniasis
• Symptomen bij leishmaniasis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van leishmaniasis
• Prognose van leishmaniasis
• Complicaties van leishmaniasis
• Preventie van leishmaniasis

Synoniemen voor leishmaniasis

Leishmaniasis is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Kala-azar (synoniem voor viscerale leishmaniasis)
• Oude wereld leishmaniasis (komt voor op het oostelijk halfrond)
• Nieuwe wereld leishmaniasis (komt voor op het westelijk halfrond)

Epidemiologie van de infectie

De jaarlijkse incidentie van cutane leishmaniasis ligt tussen de 700.000 en 1.300.000 gevallen. Viscerale leishmaniasis treft jaarlijks naar schatting 400.000 mensen. Leishmaniasis komt voor op alle continenten, behalve Australië en Antarctica. Vooral in het Middellandse Zeegebied, Zuidoost-Azië, Oost-Afrika en Amerika zijn er regelmatig uitbraken van viscerale leishmaniasis. De cutane vorm komt voor in Oost-Afrika, Noord-Afrika, Eurazië en Amerika. De ziekte treft voornamelijk arme plattelandsbevolkingen die vaak lijden aan ondervoeding, een verzwakt immuunsysteem, gebrek aan financiële middelen en slechte huisvesting. Ook mensen met een hiv-infectie zijn vaker getroffen. Leishmaniasis komt voor op alle leeftijden, maar vooral kinderen, adolescenten en jongvolwassenen worden getroffen. Mannen worden twee keer zo vaak als vrouwen getroffen.

Impact van leishmaniasis op de volksgezondheid

Leishmaniasis heeft een aanzienlijke impact op de volksgezondheid in endemische gebieden. De ziekte veroorzaakt niet alleen fysieke symptomen, maar heeft ook sociale en economische gevolgen. De behandeling en preventie van leishmaniasis vereisen aanzienlijke middelen, wat een zware belasting vormt voor gezondheidszorgsystemen in ontwikkelingslanden. Bovendien leidt de ziekte vaak tot langdurige invaliditeit en verminking, wat de levenskwaliteit van de getroffen individuen aanzienlijk vermindert.

Oorzaken en typen leishmaniasis

Overdracht en besmetting

De Leishmania-protozoa, een eencellige parasiet, nestelt zich in vrouwelijke zandvliegen. Deze vliegen zijn vooral actief in vochtige omgevingen tijdens de warmere maanden en 's nachts. De parasiet kan ook aanwezig zijn op huisdieren zoals honden. De ziekte wordt meestal overgedragen via een beet van een geïnfecteerde zandvlieg, vaak bij schemering of 's nachts. Overdracht kan ook plaatsvinden via besmette naalden of bloedtransfusies. Zwangere vrouwen kunnen de infectie doorgeven aan hun ongeboren kind.

Typen leishmaniasis

Leishmaniasis kent drie vormen: cutane leishmaniasis, mucocutane leishmaniasis en viscerale (systemische) leishmaniasis.

Cutane leishmaniasis (CL)
Cutane leishmaniasis is de meest voorkomende vorm en tast de huid aan. Symptomen zijn onder andere huidzweren die ontstaan op de plaats van de zandvliegbeet.

Mucocutane leishmaniasis
Mucocutane leishmaniasis is een zeldzamere vorm die enkele maanden na het genezen van huidzweren optreedt en leidt tot vernietiging van de slijmvliezen van de neus, mond en keel. Deze vorm kan ook de ogen aantasten, wat leidt tot parasitaire ooginfecties.

Viscerale leishmaniasis
Bij viscerale leishmaniasis, ook wel systemische leishmaniasis genoemd, is het hele lichaam getroffen. Symptomen treden meestal twee tot acht maanden na de beet op. De parasieten beschadigen het immuunsysteem, wat kan leiden tot dodelijke complicaties.

Symptomen bij leishmaniasis

Niet alle gebeten patiënten ontwikkelen symptomen. Slechts een klein deel ontwikkelt de ziekte.

Cutane leishmaniasis

Symptomen variëren afhankelijk van de locatie van de letsels. Mogelijke symptomen zijn ademhalingsproblemen, slikproblemen, verstopte neus, loopneus, neusbloedingen, zweren en erosie in de mond, tong, tandvlees, lippen, neus en de binnenkant van de neus. Typisch zijn de langzaam helende huidzweren die beginnen als papels of knobbeltjes en veranderen in zweren. Opgezwollen klieren, zoals onder de arm bij zweren op de arm of hand, zijn ook mogelijk.

Viscerale leishmaniasis

Symptomen treden meestal enkele maanden tot een jaar na de beet op. Bij kinderen begint de ziekte vaak plotseling met diarree, hoesten, braken en koorts. Volwassenen hebben langdurige koorts, vermoeidheid, zwakte en verlies van eetlust. Andere symptomen zijn buikklachten, gewichtsverlies, dunner wordend haar, een schilferige huid, cyclische koorts, nachtelijk zweten en hypotensie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit, inclusief anamnese. Hierbij informeert de arts of de patiënt recent is gebeten door zandvliegen of in een risicogebied is geweest. Symptomen zoals een vergrote milt (splenomegalie), vergrote lever (hepatomegalie) en vergrote lymfeklieren worden genoteerd.

Diagnostisch onderzoek

Verdere onderzoeken zoals biopsie van milt, huid, lymfeklieren en lever, en een beenmergpunctie zijn nodig. Een volledig bloedonderzoek helpt bij de diagnose. Bij viscerale leishmaniasis zijn de bloedwaarden afwijkend, met een laag aantal rode bloedcellen (anemie), witte bloedcellen (leukopenie) en bloedplaatjes (trombocytopenie).

Differentiële diagnose

De arts verwart leishmaniasis vaak met andere aandoeningen zoals:

• een basaalcelcarcinoom
• blastomycose
• buiktyfus
• framboesia
• impetigo
• systemische lupus erythematosus
• histoplasmose
• lepra
• een lymfoom
• malaria
• paracoccidioidomycose
• pinta
• een plaveiselcelcarcinoom
• pyoderma gangrenosum
• sarcoïdose
• sporotrichose
• stafylokokkeninfecties
• syfilis
• tuberculose
• tularemie

Behandeling van leishmaniasis

Huidzweren verdwijnen soms spontaan, maar de hersteltijd varieert van enkele maanden tot jaren. Plastische chirurgie kan nodig zijn om gezichtsverminkingen door cutane leishmaniasis te corrigeren. Viscerale en mucocutane leishmaniasis worden behandeld met antiparasitaire middelen.

Prognose van leishmaniasis

De prognose is zeer goed wanneer de juiste behandeling snel wordt gestart. Cutane leishmaniasis kan leiden tot verminkingen. De meeste sterfgevallen door leishmaniasis zijn te wijten aan complicaties, zoals secundaire infecties. Jaarlijks overlijden naar schatting 20.000 tot 30.000 mensen aan de ziekte.

Complicaties van leishmaniasis

Mogelijke complicaties omvatten bloedingen, dodelijke infecties door schade aan het immuunsysteem en verminkingen aan het gezicht.

Preventie van leishmaniasis

Leishmaniasis kan niet worden voorkomen met vaccins of medicijnen. Het is belangrijk om zandvliegbeten te vermijden door preventieve maatregelen te nemen, zoals het gebruik van bednetten, insectenwerende middelen, beschermende kleding en airconditioning. Insecticiden kunnen zandvliegen doden en zijn ook aanbevolen.