Leishmaniasis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Viscerale Leishmaniasis symptomen zijn onder meer koorts, gewichtsverlies, vergroting van de lever en milt, bloedarmoede en een verlaagd afweersysteem. Na malaria is leishmaniasis de dodelijkste parasitaire ziekte ter wereld. Naar schatting lijden wereldwijd 12 miljoen mensen aan enige vorm van leishmaniasis. Als je niet tijdig wordt behandeld, sterf je binnen 6 maanden tot 2 jaar. Besmetting met de Leishmaniaparasiet vindt plaats door de beet van geïnfecteerde zandvliegen. Vaak bestaat de behandeling van leishmaniasis uit een combinatie van SSG (natriumstibogluconaat) en een antibioticum.

• Wat is leishmaniasis?
• Synoniemen
• Voorkomen in Nederland
• Wie krijgt leishmaniasis?
• Risicofactoren voor Leishmaniasis
• Oorzaak van leishmaniasis
• Overdracht en besmetting
• Zandvlieg
• Incubatieperiode
• Leishmaniasis symptomen bij de mens
• Cutane leishmaniasis
• Mucocutane leishmaniasis
• Viscerale leishmaniasis
• Leishmaniasis symptomen bij dieren
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van leishmaniasis
• Complicaties
• Prognose
• Preventieve maatregelen

Wat is leishmaniasis?

Leishmaniasis is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de Leishmaniaparasiet. Deze wordt overgebracht door zandvliegen, dat zijn minuscule vliegjes die verblijven in scheuren van lemen huisjes in Zuid-Azië of in de acaciabomen in Oost-Afrika. De ziekte wordt in Nederland alleen als importziekte gezien, bijvoorbeeld bij militairen die uitgezonden zijn (geweest) naar endemische gebieden als Irak en Afghanistan.

Synoniemen

Leishmaniasis is ook bekend onder de namen:

• Leichmaniosis;
• Leishmaniose;
• leishmaniose;
• kala-azar; en
• zwarte koorts.

Voorkomen in Nederland

Leishmaniasis is in Nederland een importziekte die onder meer gezien wordt onder Nederlandse militairen die uitgezonden zijn geweest naar Irak en Afghanistan. Er zijn anno 2024 geen exacte gegevens beschikbaar over het aantal gevallen van leishmaniasis bij mens en dier in Nederland.

Wie krijgt leishmaniasis?

Mensen van alle leeftijden lopen een risico op een leishmaniasis-infectie als ze worden blootgesteld aan zandvliegbeten. Er is geen voorkeur voor geslacht, ras of etniciteit opgemerkt. Leishmaniasis is echter endemisch voor bepaalde delen van de wereld. Viscerale Leishmaniasis komt vaak voor in onder meer Bangladesh, Brazilië, Ethiopië, India, Nepal en Soedan. Mucocutane leishmaniasis komt overwegend voor in Latijns-Amerikaanse landen, bestaande uit Brazilië, Bolivia en Peru. Maar het komt ook voor in Afrikaanse landen, waaronder Ethiopië, Soedan, Kenia en Namibië. Cutane leishmaniasis komt vaak voor in landen als Afghanistan, Algerije, Bolivia, Brazilië, Colombia, Iran, Peru, Saoedi-Arabië en Syrië.

Risicofactoren voor Leishmaniasis

De risicofactoren voor leishmaniasis kunnen zijn:

• Mensen die in de volgende geografische locaties wonen:
• Afrika
• Azië
• Midden-Oosten of Zuidwest-Azië
• Noord Amerika
• Zuid-Amerika
• Zuid-Europa
• Reizen of plaatsen bezoeken waar Leishmaniasis voorkomt.
• De volgende groep mensen kan een groter risico lopen tijdens een bezoek aan of verblijf in endemische gebieden: Avonturenreizigers, ecotoeristen, ornithologen, soldaten, missionarissen en zendelingen.
• Mensen die onderzoek uitvoeren in de regio, tijdens de nacht of in de schemering.
• Klimaatomstandigheden en veranderingen in het milieu kunnen het risico op leishmaniasis verhogen, zoals ontbossing, ontwikkeling en uitbreiding van steden, en de bouw van dammen
• Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wijzen bepaalde sociaal-economische indicatoren op een hoger risico op infectie. Deze zijn:
• Armoede
• Ondervoeding
• Hongersnood
• ongeletterdheid
• Gebrek aan sanitaire voorzieningen en goede hygiëne
• Grootschalige migratie en nederzettingen
• Leishmaniasis komt vaker voor in de dorpen en kleine steden (met name in de buitenwijken) dan in de (middelgrote tot grote) steden.
• Personen met een zwak immuunsysteem als gevolg van factoren zoals hiv-infectie of andere ziekten, lopen meer kans om leishmaniasis op te lopen.

Oorzaak van leishmaniasis

Overdracht en besmetting

Leishmaniasis wordt veroorzaakt door de Leishmaniaparasiet. De eencellige Leishmania-parasiet wordt overgebracht van de ene gastheer naar de andere door zandvliegen. Meestal wordt de parasiet van een dier naar de mens overgebracht door het vliegje, doch sommige Leishmania-soorten worden door het vliegje van mens naar mens overgebracht, bijvoorbeeld de soort in India. Alleen het vrouwelijk geslacht van het vliegje brengt de ziekte over.

Zandvlieg

De parasiet leeft en vermenigvuldigt zich in de vrouwelijke zandvlieg. Dit insect is het meest actief in vochtige omgevingen tijdens de warmere maanden en 's nachts, van zonsopgang tot zonsopgang. Huisdieren, zoals honden, kunnen dienen als reservoir voor de parasiet. Overdracht kan plaatsvinden van dier op zandvlieg naar mens.

Mensen kunnen de parasiet ook via een bloedtransfusie of gedeelde naalden naar elkaar overbrengen. In sommige delen van de wereld kan overdracht ook plaatsvinden van mens op zandvlieg naar mens.

Incubatieperiode

De incubatieperiode voor cutane en mucocutane leishmaniasis duurt een week tot enkele maanden. Mucocutane leishmaniasis kan zich volgens het RIVM maanden tot jaren na genezing van de primaire huidlaesie openbaren. De incubatieperiode van viscerale leishmaniasis varieert van 10 dagen tot zelfs meer dan 10 jaar bedragen, maat gemiddeld 2 tot 6 maanden.

Leishmaniasis symptomen bij de mens

Er zijn drie typische verschijningsvormen van leishmaniasis;

• cutane leishmaniasis: een parasitaire infectie van de huid;
• mucocutane leishmaniasis: een parasitaire infectie van de huid en slijmvliezen;
• viscerale leishmaniasis: een parasitaire infectie van de inwendige organen.

Cutane leishmaniasis

Bij de cutane vorm ontstaat een zweer op de plek waar de besmette zandvlieg je heeft gestoken. Er kunnen meerdere zweren tegelijk ontstaan, wanneer je op verschillende plekken bent gestoken (vaak het hoofd, aangezicht, de armen, handen en benen). De incubatieperiode is een week tot enkele maanden. In de loop der tijd kunnen deze zweren spontaan verdwijnen (gemiddeld binnen één tot achttien maanden), soms met achterlating van ernstige littekens. Zo'n 90% Van de cutane leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Afghanistan, Algerije, Brazilië, Iran, Peru, Saudi-Arabië en Syrië.

Mucocutane leishmaniasis

Bij de mucocutane vorm die je zweren ontstaan op de slijmvliezen van bijvoorbeeld mond of neus. De incubatieperiode is een week tot enkele maanden. Deze kunnen het hele gezicht vervormen. Ongeveer 90% Van de mucocutane leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Brazilië, Bolivia en Peru.

Viscerale leishmaniasis

De viscerale vorm heeft een incubatieperiode die varieert van van 10 dagen tot wel enkele jaren en kan zonder behandeling dodelijk verlopen. Deze vorm kan echter ook sluimerend aanwezig zijn of slechts lichte verschijnselen en klachten veroorzaken. Dit is mede afhankelijk van de weerstand van de gastheer. Symptomen zijn:

• gewichtsverlies;
• lang aanhoudende koorts met wisselende koortspieken;
• moeheid en algehele malaise;
• diarree;
• hoesten;
• vergrote milt;
• vergrote lever;
• bloedarmoede;
• daling van het aantal witte bloedcellen;
• kleine bloedingen in de slijmvliezen;
• gezwollen lymfeklieren;
• kleine pigmentverkleuringen van de huid;
• secundaire infecties.

Grofweg 90% Van de viscerale leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Bangladesh, India, Nepal, Soedan en Brazilië.

Leishmaniasis symptomen bij dieren

De ziekteverschijnselen van viscerale leishmaniasis bij de hond komen overeen met die bij de mens. Typisch voor de hond zijn tevens:

• vermagering;
• haaruitval rondom de ogen, de snuit en aan de oorpunten;
• het uitgroeien van de nagels.

Onderzoek en diagnose

Er is een snelle diagnostische test beschikbaar, waarbij niet meer dan één bloeddruppel nodig is en je reeds na 20 minuten kunt weten of iemand al dan niet besmet is met de boosdoener.

Differentiële diagnose
Leishmaniasis kan qua symptomen gelijkenis vertonen met de volgende aandoeningen:

• basaalcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
• blastomycose (een infectie die wordt veroorzaakt door de dimorfe schimmel Blastomyces dermatitidis)
• buiktyfus (een besmettelijke darmziekte met koorts en buikpijn)
• framboesia (een tropische infectieziekte)
• impetigo (krentenbaard)
• systemische lupus erythematosus (SLE, een auto-immuunziekte)
• histoplasmose (een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Histoplasma capsulatumdie)
• lepra (een besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door de leprabacterie)
• lymfoom (lymfeklierkanker)
• malaria (een ziekte die wordt veroorzaakt door parasieten)
• paracoccidioidomycose (een infectie met de schimmel Paracoccidioides brasiliensis)
• plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
• pyoderma gangrenosum (huidaandoening met diepe, pijnlijke zweren)
• sarcoïdose (een auto-immuunziekte)
• sporotrichose (een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Sporothrix schenckii)
• stafylokokkeninfectie (een bacteriële infectie die veroorzaakt is door Staphylococcus-bacteriën)
• syfilis (een soa)
• tuberculose (tbc, een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie)
• tularemie (een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie)

Behandeling van leishmaniasis

Er zijn verschillende behandelingen beschikbaar, welke specifiek voor één continent gelden aangezien de effectiviteit per regio verschilt. Vaak bestaat de behandeling uit een combinatie van SSG (natriumstibogluconaat) en een antibioticum.

Complicaties

Complicaties van cutane leishmaniasis kunnen bestaan uit:

• bloedingen
• dodelijke infecties als gevolg van schade aan het immuunsysteem
• verminkingen aan het gezicht

Prognose

De prognose van patiënten die worden behandeld voor viscerale leishmaniasis is variabel. Indien de aandoening onbehandeld blijft, kan het overlijdensrisico hoger zijn dan 90%. Overlijden tijdens de behandeling van zowel de cutane als de viscerale variant kan het gevolg zijn van een complicatie van de ziekte (bijvoorbeeld bacteriële superinfectie, bloeding) of kan geneesmiddelgerelateerd zijn (bijvoorbeeld hartstilstand met antimoonverbindingen). De sterfte is waarschijnlijk minimaal als je tijdig adequate behandeling krijgt.

Preventieve maatregelen

Er bestaat anno 2024 nog geen vaccin tegen leishmaniasis. Vaccins tegen leishmaniasis zijn wel in ontwikkeling. Het beste is om je tegen de zandvliegjes te beschermen, welke vooral na zonsondergang actief zijn. Voorts is het verstandig om beschermende kleding te dragen, insectenwerende middelen te gebruiken en daarnaast kunnen klamboes helpen de vliegjes op afstand te houden. Voor honden kun je gebruik maken van speciale halsbanden.

Lees verder

• Muggenbeet: jeuk, uitslag en allergische reactie muggenbult
• Slaapziekte: symptomen, behandeling - tseetseevlieg
• Vogelmijt bij mensen klachten & vogelmijt bestrijden in huis
• Giardia Lamblia (giardiasis): symptomen en behandeling
• Wormen bij mensen: oorzaken wormen in darmen en ontlasting