Leishmaniasis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Leishmaniasis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose Viscerale Leishmaniasis symptomen zijn onder meer koorts, gewichtsverlies, vergroting van de lever en milt, bloedarmoede en een verlaagd afweersysteem. Na malaria is leishmaniasis de dodelijkste parasitaire ziekte ter wereld. Naar schatting lijden wereldwijd 12 miljoen mensen aan enige vorm van leishmaniasis. Als je niet tijdig wordt behandeld, sterf je binnen 6 maanden tot 2 jaar. Besmetting met de Leishmaniaparasiet vindt plaats door de beet van geïnfecteerde zandvliegen. Vaak bestaat de behandeling van leishmaniasis uit een combinatie van SSG (natriumstibogluconaat) en een antibioticum.
Met bloed volgezogen Lutzomyia longipalpis-zandvlieg / Bron: Ray Wilson, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)Met bloed volgezogen Lutzomyia longipalpis-zandvlieg / Bron: Ray Wilson, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)

Wat is leishmaniasis?

Leishmaniasis is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de Leishmaniaparasiet. Deze wordt overgebracht door zandvliegen, dat zijn minuscule vliegjes die verblijven in scheuren van lemen huisjes in Zuid-Azië of in de acaciabomen in Oost-Afrika. De ziekte wordt in Nederland alleen als importziekte gezien, bijvoorbeeld bij militairen die uitgezonden zijn (geweest) naar endemische gebieden als Irak en Afghanistan.

Synoniemen

Leishmaniasis is ook bekend onder de namen:
  • Leichmaniosis;
  • Leishmaniose;
  • leishmaniose;
  • kala-azar; en
  • zwarte koorts.

Voorkomen in Nederland

Leishmaniasis is in Nederland een importziekte die onder meer gezien wordt onder Nederlandse militairen die uitgezonden zijn geweest naar Irak en Afghanistan. Er zijn anno 2023 geen exacte gegevens beschikbaar over het aantal gevallen van leishmaniasis bij mens en dier in Nederland.

Wie krijgt leishmaniasis?

Mensen van alle leeftijden lopen een risico op een leishmaniasis-infectie als ze worden blootgesteld aan zandvliegbeten. Er is geen voorkeur voor geslacht, ras of etniciteit opgemerkt. Leishmaniasis is echter endemisch voor bepaalde delen van de wereld. Viscerale Leishmaniasis komt vaak voor in onder meer Bangladesh, Brazilië, Ethiopië, India, Nepal en Soedan. Mucocutane leishmaniasis komt overwegend voor in Latijns-Amerikaanse landen, bestaande uit Brazilië, Bolivia en Peru. Maar het komt ook voor in Afrikaanse landen, waaronder Ethiopië, Soedan, Kenia en Namibië. Cutane leishmaniasis komt vaak voor in landen als Afghanistan, Algerije, Bolivia, Brazilië, Colombia, Iran, Peru, Saoedi-Arabië en Syrië.

Risicofactoren voor Leishmaniasis

De risicofactoren voor leishmaniasis kunnen zijn:
  • Mensen die in de volgende geografische locaties wonen:
    • Afrika
    • Azië
    • Midden-Oosten of Zuidwest-Azië
    • Noord Amerika
    • Zuid-Amerika
    • Zuid-Europa
  • Reizen of plaatsen bezoeken waar Leishmaniasis voorkomt.
  • De volgende groep mensen kan een groter risico lopen tijdens een bezoek aan of verblijf in endemische gebieden: Avonturenreizigers, ecotoeristen, ornithologen, soldaten, missionarissen en zendelingen.
  • Mensen die onderzoek uitvoeren in de regio, tijdens de nacht of in de schemering.
  • Klimaatomstandigheden en veranderingen in het milieu kunnen het risico op leishmaniasis verhogen, zoals ontbossing, ontwikkeling en uitbreiding van steden, en de bouw van dammen
  • Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wijzen bepaalde sociaal-economische indicatoren op een hoger risico op infectie. Deze zijn:
    • Armoede
    • Ondervoeding
    • Hongersnood
    • ongeletterdheid
    • Gebrek aan sanitaire voorzieningen en goede hygiëne
    • Grootschalige migratie en nederzettingen
  • Leishmaniasis komt vaker voor in de dorpen en kleine steden (met name in de buitenwijken) dan in de (middelgrote tot grote) steden.
  • Personen met een zwak immuunsysteem als gevolg van factoren zoals hiv-infectie of andere ziekten, lopen meer kans om leishmaniasis op te lopen.

Oorzaak van leishmaniasis

Overdracht en besmetting

Leishmaniasis wordt veroorzaakt door de Leishmaniaparasiet. De eencellige Leishmania-parasiet wordt overgebracht van de ene gastheer naar de andere door zandvliegen. Meestal wordt de parasiet van een dier naar de mens overgebracht door het vliegje, doch sommige Leishmania-soorten worden door het vliegje van mens naar mens overgebracht, bijvoorbeeld de soort in India. Alleen het vrouwelijk geslacht van het vliegje brengt de ziekte over.

Zandvlieg

De parasiet leeft en vermenigvuldigt zich in de vrouwelijke zandvlieg. Dit insect is het meest actief in vochtige omgevingen tijdens de warmere maanden en 's nachts, van zonsopgang tot zonsopgang. Huisdieren, zoals honden, kunnen dienen als reservoir voor de parasiet. Overdracht kan plaatsvinden van dier op zandvlieg naar mens.

Mensen kunnen de parasiet ook via een bloedtransfusie of gedeelde naalden naar elkaar overbrengen. In sommige delen van de wereld kan overdracht ook plaatsvinden van mens op zandvlieg naar mens.

Incubatieperiode

De incubatieperiode voor cutane en mucocutane leishmaniasis duurt een week tot enkele maanden. Mucocutane leishmaniasis kan zich volgens het RIVM maanden tot jaren na genezing van de primaire huidlaesie openbaren. De incubatieperiode van viscerale leishmaniasis varieert van 10 dagen tot zelfs meer dan 10 jaar bedragen, maat gemiddeld 2 tot 6 maanden.

Beet van een zandvlieg / Bron: Mariegriffiths, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Beet van een zandvlieg / Bron: Mariegriffiths, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Leishmaniasis symptomen bij de mens

Er zijn drie typische verschijningsvormen van leishmaniasis;
  • cutane leishmaniasis: een parasitaire infectie van de huid;
  • mucocutane leishmaniasis: een parasitaire infectie van de huid en slijmvliezen;
  • viscerale leishmaniasis: een parasitaire infectie van de inwendige organen.

Cutane leishmaniasis

Bij de cutane vorm ontstaat een zweer op de plek waar de besmette zandvlieg je heeft gestoken. Er kunnen meerdere zweren tegelijk ontstaan, wanneer je op verschillende plekken bent gestoken (vaak het hoofd, aangezicht, de armen, handen en benen). De incubatieperiode is een week tot enkele maanden. In de loop der tijd kunnen deze zweren spontaan verdwijnen (gemiddeld binnen één tot achttien maanden), soms met achterlating van ernstige littekens. Zo'n 90% Van de cutane leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Afghanistan, Algerije, Brazilië, Iran, Peru, Saudi-Arabië en Syrië.

Mucocutane leishmaniasis

Bij de mucocutane vorm die je zweren ontstaan op de slijmvliezen van bijvoorbeeld mond of neus. De incubatieperiode is een week tot enkele maanden. Deze kunnen het hele gezicht vervormen. Ongeveer 90% Van de mucocutane leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Brazilië, Bolivia en Peru.

Viscerale leishmaniasis

De viscerale vorm heeft een incubatieperiode die varieert van van 10 dagen tot wel enkele jaren en kan zonder behandeling dodelijk verlopen. Deze vorm kan echter ook sluimerend aanwezig zijn of slechts lichte verschijnselen en klachten veroorzaken. Dit is mede afhankelijk van de weerstand van de gastheer. Symptomen zijn:

Grofweg 90% Van de viscerale leishmaniasis gevallen komt voor in de landen Bangladesh, India, Nepal, Soedan en Brazilië.

Leishmaniasis symptomen bij dieren

De ziekteverschijnselen van viscerale leishmaniasis bij de hond komen overeen met die bij de mens. Typisch voor de hond zijn tevens:
  • vermagering;
  • haaruitval rondom de ogen, de snuit en aan de oorpunten;
  • het uitgroeien van de nagels.

Onderzoek en diagnose

Er is een snelle diagnostische test beschikbaar, waarbij niet meer dan één bloeddruppel nodig is en je reeds na 20 minuten kunt weten of iemand al dan niet besmet is met de boosdoener.

Differentiële diagnose
Leishmaniasis kan qua symptomen gelijkenis vertonen met de volgende aandoeningen:
  • basaalcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
  • blastomycose (een infectie die wordt veroorzaakt door de dimorfe schimmel Blastomyces dermatitidis)
  • buiktyfus (een besmettelijke darmziekte met koorts en buikpijn)
  • framboesia (een tropische infectieziekte)
  • impetigo (krentenbaard)
  • systemische lupus erythematosus (SLE, een auto-immuunziekte)
  • histoplasmose (een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Histoplasma capsulatumdie)
  • lepra (een besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door de leprabacterie)
  • lymfoom (lymfeklierkanker)
  • malaria (een ziekte die wordt veroorzaakt door parasieten)
  • paracoccidioidomycose (een infectie met de schimmel Paracoccidioides brasiliensis)
  • plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
  • pyoderma gangrenosum (huidaandoening met diepe, pijnlijke zweren)
  • sarcoïdose (een auto-immuunziekte)
  • sporotrichose (een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Sporothrix schenckii)
  • stafylokokkeninfectie (een bacteriële infectie die veroorzaakt is door Staphylococcus-bacteriën)
  • syfilis (een soa)
  • tuberculose (tbc, een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie)
  • tularemie (een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie)

Behandeling van leishmaniasis

Er zijn verschillende behandelingen beschikbaar, welke specifiek voor één continent gelden aangezien de effectiviteit per regio verschilt. Vaak bestaat de behandeling uit een combinatie van SSG (natriumstibogluconaat) en een antibioticum.

Complicaties

Complicaties van cutane leishmaniasis kunnen bestaan uit:
  • bloedingen
  • dodelijke infecties als gevolg van schade aan het immuunsysteem
  • verminkingen aan het gezicht

Prognose

De prognose van patiënten die worden behandeld voor viscerale leishmaniasis is variabel. Indien de aandoening onbehandeld blijft, kan het overlijdensrisico hoger zijn dan 90%. Overlijden tijdens de behandeling van zowel de cutane als de viscerale variant kan het gevolg zijn van een complicatie van de ziekte (bijvoorbeeld bacteriële superinfectie, bloeding) of kan geneesmiddelgerelateerd zijn (bijvoorbeeld hartstilstand met antimoonverbindingen). De sterfte is waarschijnlijk minimaal als je tijdig adequate behandeling krijgt.

Preventieve maatregelen

Er bestaat anno 2023 nog geen vaccin tegen leishmaniasis. Vaccins tegen leishmaniasis zijn wel in ontwikkeling. Het beste is om je tegen de zandvliegjes te beschermen, welke vooral na zonsondergang actief zijn. Voorts is het verstandig om beschermende kleding te dragen, insectenwerende middelen te gebruiken en daarnaast kunnen klamboes helpen de vliegjes op afstand te houden. Voor honden kun je gebruik maken van speciale halsbanden.

Lees verder

© 2014 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Parasieten: Leishmania, een eencellig organismeParasieten: Leishmania, een eencellig organismeDe parasiet Leishmania is een eencellig organisme dat de huid, slijmvliezen en inwendige organen kan aantasten. Het word…
Leishmaniasis, symptomen en behandelingLeishmaniasis, symptomen en behandelingEr zijn meerdere ziekten die onder de benaming leishmaniasis vallen. Deze ziekten worden allemaal veroorzaakt door de ee…
Leishmaniasis: Infectie met symptomen aan huid & ingewandenLeishmaniasis: Infectie met symptomen aan huid & ingewandenLeishmaniasis is een besmettelijke infectieziekte die vooral voorkomt in arme (sub)tropische gebieden. De patiënt loopt…
Antimoonvergiftiging: Symptomen van overmatige blootstellingAntimoonvergiftiging: Symptomen van overmatige blootstellingAntimoon (symbool Sb van het Latijnse stibium) (antimonium, stibium) is een zilvergrijs metalloïde met gemiddelde hardhe…

ALS: oorzaak, diagnostiek en behandelingALS: oorzaak, diagnostiek en behandelingAmyotrofische laterale sclerose (ALS), in de Verenigde Staten beter bekend als Lou Gehrig’s disease, is een neurodegener…
Wat is een delirium?Wat is een delirium?Delirium is afgeleid van het Latijnse woord 'lira'. Dit betekent groeve, sporen. Delirium kan als ontsporing gezien word…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: CDC/ Dr. D.S. Martin, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • DoveMed. Leishmaniasis. https://www.dovemed.com/diseases-conditions/leishmaniasis/ (ingezien op 25-6-2018)
  • Epocrates. Leishmaniasis: Prognosis. https://online.epocrates.com/diseases/52751/Leishmaniasis/Prognosis (ingezien op 25-6-2018)
  • Healhline. Leishmaniasis. https://www.healthline.com/health/leishmaniasis (ingezien op 25-6-2018)
  • RIVM. Leishmaniasis. https://lci.rivm.nl/richtlijnen/leishmaniasis (ingezien op 25-6-2018)
  • www.artsenzondergrenzen.nl/projecten/kala-azar
  • www.gezondheid.nl/medische-dossiers-infotxt.php?ditId=674&medischdossierID=726
  • www.huisarts-migrant.nl/leishmaniasis/
  • www.rivm.nl/Onderwerpen/L/Leishmaniasis/Ziekteverschijnselen_van_Leishmaniasis_bij_de_mens
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Leishmaniasis
  • http://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/ltxt/Leishmaniasis.htm
  • Afbeelding bron 1: Ray Wilson, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)
  • Afbeelding bron 2: Mariegriffiths, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Reactie

John Maan, 19-06-2015
Heb na een woestijntocht op kamelen in december 2014 in de Sinai-woestijn Leishmaniasis opgelopen. Manifesteerde zich in 3 kleine rode bultjes op mijn pols. Geen zweren. Na in april bezoek huisarts doorverwezen naar Dermatoloog, die niet wist wat het was, de bultjes heeft verwijderd en heeft laten onderzoeken wat het was. Leishmaniasis dus. Wondjes genezen goed. Verder op dit moment geen aanwijsbare extra ziektesymptomen. Heb ook overleg gehad met GGD. Is zeer waarschijnlijk de cutane vorm. Afwachten hoe het gaat. Er is tot nu toe geen bloedonderzoek geadviseerd.
N.a.v. uw artikel: heb ik voldoende gedaan of moet ik in overleg met de huisarts extra bloedonderzoek en -controle laten doen? Reactie infoteur, 22-06-2015
Bij twijfel kunt u het beste contact opnemen met de GGD. Zij hebben deskundigheid op het gebied van tropische ziekten. Staan zij ook 'wait-and-see-beleid' voor?

Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 04-07-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Ziekten
Bronnen en referenties: 13
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.