Antimoonvergiftiging: Symptomen van overmatige blootstelling

Antimoon (symbool Sb, van het Latijnse stibium) is een zilvergrijs metalloïde met een gemiddelde hardheid en het atoomnummer 51, dat voorkomt in de aardkorst. Antimoon kan het lichaam binnendringen via het drinken van water, het eten van voedsel, grond of andere stoffen die antimoon bevatten. Het kan ook worden ingeademd via lucht of stof met antimoon. Vooral in een beroepsmatige omgeving gebeurt sneller een overmatige blootstelling aan antimoon, wat kan resulteren in diarree, bronchitis en andere symptomen. De arts verwijdert het metaal uit het lichaam via chelatietherapie.

• Toepassingen van antimoon
• Leishmaniasis
• Schistosomiasis
• Oorzaken van antimoontoxiciteit
• Symptomen
• Hart en bloedvaten
• Huid
• Luchtwegen
• Maag en darmen
• Reproductie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vergiftiging met zwaar metaal
• Prognose van overmatige blootstelling aan antimoon
• Complicaties
• Preventie van antimoonvergiftiging

Toepassingen van antimoon

Antimoon en zijn verbindingen zijn van nature aanwezig in de aardkorst (0,2 - 0,3 gram per ton) en worden in het milieu vrijgegeven door natuurlijke lozingen zoals door de wind geblazen stof, vulkaanuitbarstingen, bosbranden en biogene bronnen. Het komt ook voor in water, maar in de Europese Unie is hiervoor een limiet gesteld zodat een vergiftiging van antimoon niet kan optreden.

Antimoon wordt vooral gebruikt voor industriële toepassingen. Elementair antimoon is nodig voor het produceren van halfgeleiders, infrarooddetectoren en diodes. Vanwege zijn relatieve inflexibiliteit wordt het meestal gemengd in legeringen voor verdere toepassingen, zoals de productie van loodaccu's, soldeer, plaat- en buismetaal, lagers, gietstukken en tin. Antimoonoxide kan worden gebruikt in brandvertragende formuleringen voor kunststoffen, rubbers, textiel, papier en verf. Antimoontrisulfide wordt gebruikt bij de productie van explosieven, pigmenten, antimoonzouten en robijnglas. Antimoonverbindingen worden ook als medicijnen gebruikt, voornamelijk als injectie bij de behandeling van parasitaire infecties zoals leishmaniasis en schistosomiasis.

Leishmaniasis

In 1923 werd de antimoonverbinding ureumstibamine ontdekt, die veel minder toxisch was dan zijn voorganger. Later werd het vervangen door natriumstibogluconaat, dat anno augustus 2024 nog steeds het favoriete medicijn blijft voor de behandeling van viscerale leishmaniasis wereldwijd, behalve in Noord-Bihar waar een hoge mate van antimoonresistentie bestaat.

Schistosomiasis

Een aantal antimoonverbindingen wordt gebruikt voor de behandeling van schistosomiasis, bijvoorbeeld natriumantimoontartraat en natriumantimoon dimercaptosuccinaat (stibocaptaat, Astiban). Met de komst van het effectievere en minder toxische alternatief praziquantel, werden de antimonialen afgebouwd uit de behandeling van schistosomiasis in de jaren 70.

Oorzaken van antimoontoxiciteit

Een patiënt kan te maken krijgen met antimoonvergiftiging door lucht in te ademen, water te drinken en voedsel te eten dat dit metaal bevat. Blootstelling is ook mogelijk door huidcontact met grond, water en andere stoffen die antimoon bevatten.

Symptomen

De symptomen van een antimoonvergiftiging lijken op die van een arseenvergiftiging.

Hart en bloedvaten

Na een overmatige parenterale toediening van antimoon kunnen hart- en vaatcomplicaties ontstaan, zoals een verhoogde bloeddruk en wijzigingen in het ECG (elektrocardiogram: hartfilmpje).

Huid

Luchtgedragen antimoon kan ‘antimoonvlekken’ veroorzaken, waarbij puisten en een huiduitslag op de romp en ledematen in de buurt van zweet- en talgklieren verschijnen. Deze dermatitis (huidontsteking) komt vaker voor bij warm weer en bij werknemers die worden blootgesteld aan hoge temperaturen. Het overbrengen van de werknemer naar een koelere omgeving resulteert vaak in het verdwijnen van de huidklachten binnen drie tot veertien dagen.

Luchtwegen

Chronische blootstelling aan antimoontrioxide en/of pentoxide stof (8,87 mg antimoon/m³ of hoger) kan leiden tot antimoon pneumoconiose (stoflongen), hoewel vaak ook andere verbindingen in het lichaam van patiënten aanwezig zijn door beroepsmatige blootstelling, wat het lastig maakt om de definitieve oorzaak te bepalen. Andere ademhalingseffecten die zijn gemeld door langdurige blootstelling aan het metaal zijn onder meer chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen), chronisch emfyseem, inactieve tuberculose, pleurale verklevingen en irritatie van de luchtwegen (gekenmerkt door chronisch hoesten, een piepende ademhaling en ontsteking van de bovenste luchtwegen). Langdurige inademing van het metaal kan ook leiden tot longkanker.

Maag en darmen

Herhaalde langdurige blootstelling aan antimoon in de lucht kan resulteren in buikpijn, diarree, braken en maagzweren. Een overmatige inname van antimoon via de mond tast voornamelijk het maagdarmstelsel aan, wat resulteert in brandende maagpijn, koliek, misselijkheid en braken.

Reproductie

Een verhoogde incidentie van spontane abortussen en stoornissen in de menstruatie komt voor bij vrouwen die overmatig zijn blootgesteld aan antimoon.

Diagnose en onderzoeken

Antimoonspiegels zijn op te sporen in de urine, de ontlasting, het bloed en het haar. Kleine hoeveelheden antimoon in de urine zijn aanwezig bij de meeste mensen. Hoge niveaus van antimoon in het bloed of de urine onthullen dat een patiënt onlangs is blootgesteld aan hogere dan normale niveaus van antimoon. Ze voorspellen echter niet aan hoeveel antimoon de patiënt is blootgesteld, noch of de blootstelling zal leiden tot een nadelig gezondheidseffect.

Behandeling van vergiftiging met zwaar metaal

De behandeling voor een antimoonvergiftiging is dezelfde als die voor een arseenvergiftiging en andere vergiftiging door zware metalen. De arts voert een maagspoeling uit als de patiënt onlangs antimoon heeft ingenomen. Vervolgens is een chelatietherapie nodig. Chelaatvormende middelen binden zich aan het metaal zodat het lichaam het op natuurlijke wijze kan elimineren.

Prognose van overmatige blootstelling aan antimoon

Hoewel volledige genezing mogelijk is, hebben veel patiënten langdurig last van de toxiciteit. Een deel van de schade, bijvoorbeeld aan de lever of hersenen, is mogelijk niet volledig omkeerbaar.

Complicaties

Complicaties van antimoonvergiftiging kunnen variëren van mild tot ernstig en omvatten onder andere:

• Schade aan de lever
• Nierfalen
• Aantasting van het zenuwstelsel
• Langdurige ademhalingsproblemen
• Chronische huidproblemen
• Verhoogd risico op kanker

Preventie van antimoonvergiftiging

Hoewel niet alle vormen van antimoonvergiftiging kunnen worden voorkomen, zijn er enkele maatregelen die kunnen helpen het risico te verminderen:

• Kinderen mogen geen vuil eten of spelen in de buurt van een afvalplaats die besmet is met antimoon.
• Werkgevers moeten zorgen voor adequate ventilatie en beschermende uitrusting voor werknemers die worden blootgesteld aan antimoon.
• Regelmatige monitoring van antimoonniveaus in industriële omgevingen om overmatige blootstelling te voorkomen.
• Goede hygiënemaatregelen, zoals handen wassen na het hanteren van antimoonhoudende materialen.

Door aandacht te besteden aan deze preventieve maatregelen kan de kans op het ontwikkelen van antimoonvergiftiging aanzienlijk worden verminderd.

Lees verder

• Chelatietherapie: Verwijdering van zware metalen uit lichaam
• Arsenicumvergiftiging: Overmatige blootstelling aan arseen
• Kwikvergiftiging: Overmatige blootstelling aan kwik
• Loodvergiftiging: Overmatige blootstelling aan lood
• Kobaltvergiftiging: Overmatige blootstelling aan kobalt