Kobaltvergiftiging: Overmatige blootstelling aan kobalt

Kobalt is een zwaar metaal dat van nature aanwezig is in de bodem. Het is een heel klein deel van onze omgeving en zowel dieren als mensen hebben hiervan kleine deeltjes nodig om gezond te blijven. Kobaltvergiftiging treedt op wanneer mensen blootgesteld worden aan grote hoeveelheden kobalt. Dit gebeurt zeer zelden in de werkomgeving, maar de vergiftiging door kobalt is ook in verband gebracht met bepaalde heupprotheses. De symptomen van kobaltvergiftiging zijn potentieel ernstig, zoals neurologische tekenen (door hersenschade) en hartproblemen. Het is belangrijk om de bron van blootstelling te vermijden of verwijderen zodat het kobaltgehalte in het bloed weer normaliseert. Soms ervaart de patiënt wel blijvende restschade door de kobaltintoxicatie. Daarnaast loopt hij een hoger risico op het krijgen van kanker.

• Oorzaken: Door beroep of heupprothese
• Symptomen
• Ademhalingsstelsel
• Endocrien systeem
• Hersenen
• Huid
• Maag en darmen
• Zintuigen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kobaltintoxicatie
• Prognose
• Complicaties van overmatige blootstelling aan heup
• Preventie van kobaltvergiftiging

Oorzaken: Door beroep of heupprothese

De overmatige blootstelling aan kobalt treedt op door dit element in te slikken, door dit in te ademen of anders door constant contact met de huid.

Beroep
De beroepsmatige blootstelling aan kobalt gebeurt bijvoorbeeld door metaalwinning, smelten, raffineren, in industrieën die snij- of slijpwerktuigen maken of gebruiken, of in andere industrieën die kobaltmetaal en kobaltverbindingen produceren of gebruiken. Kobaltverbindingen worden bovendien al eeuwenlang gebruikt om glas en keramiek een rijke blauwe kleur te geven. Ook bij de productie van wolfraamcarbide wordt gebruik gemaakt van kobalt. In deze beroepen gebeurt de blootstelling het vaakst via inhalatie (inademing).

Heupprothese
Kobaltvergiftiging komt eveneens voor bij de slijtage van sommige metaal-op-metaal heupprothesen (MoM-heupprothesen) die geproduceerd zijn van kobalt en chroom. Dit type implantaat is een kunstmatige heupkom die gemaakt is door een metalen bal in een metalen beker te plaatsen. Soms komen metaaldeeltjes (kobalt) vrij wanneer de metalen bal tegen de metalen kom wrijft bij het lopen. Deze metaaldeeltjes (ionen) komen dan mogelijk vrij in de heupkom en soms in de bloedbaan, waardoor kobalttoxiciteit ontstaat. De overmatige blootstelling aan kobalt door heupimplantaten gebeurt echter zelden met slechts enkele tientallen gemelde patiënten in de medische literatuur anno oktober 2020. Dit type kunstheup werd enkel geproduceerd van 1999 tot en met 2010. In The Journal of Medical Toxicology and Clinical Forensic Medicine is ook sprake van kobaltvergiftiging na een knieprothese met een vergelijkbare etiologie als de heupprothese.

Symptomen

Ademhalingsstelsel

Het ademhalingsstelsel is mogelijk getroffen, met astma (ontsteking van de luchtwegen in de longen), longfibrose (littekenvorming in longen met kortademigheid), een longontsteking, kortademigheid, een restrictieve longziekte (chronische longaandoening met hoesten), cardiomyopathie (hartspieraandoening), een vergroot hart en andere long- en hartproblemen als gevolg.

Endocrien systeem

Toxische bloedkobaltconcentraties veroorzaken ook endocriene stoornissen zoals hypothyreoïdie (een vertraagde werking van de schildklier), een struma (kropgezwel) en andere schildklierafwijkingen. Mogelijk is de productie van geslachtshormonen ook verminderd door een overmatige blootstelling aan kobalt.

Hersenen

Neurologische schade komt ook voor door kobaltvergiftiging, zoals een depressie, geheugenproblemen, hoofdpijn, een veranderde mentale toestand, vermoeidheid, duizeligheid, vertigo, toevallen, tremoren (bevingen), tintelingen en prikkelende gevoelens (paresthesieën) en een doof of verminderd gevoel.

Huid

Ook de huid is mogelijk getroffen door een overmatige blootstelling aan kobalt. Rond de heupprothese bemerken patiënten met vergiftigingsverschijnselen mogelijk een allergie en ontsteking van de huid (allergische dermatitis). De patiënt heeft bovendien vaker opflakkeringen door eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid).

Maag en darmen

Misselijkheid, een verlies van eetlust, braken en diarree zijn gerapporteerde effecten van kobaltvergiftiging.

Zintuigen

Sommige patiënten lijden aan gehoorverlies, oorsuizen en/of andere problemen met het gehoorvermogen. Ook verschijnen soms fotofobie (overgevoeligheid voor licht), een wazig gezichtsvermogen en/of andere problemen met het gezichtsvermogen bij kobaltintoxicatie.

Diagnose en onderzoeken

Patiënten die een metaal-op-metaal-heupprothese gekregen hebben, krijgen een driemaandelijks bloedonderzoek en urineonderzoek om de kobalt- en chroombloedspiegels te meten. De kobalt- en chroomwaarden zijn wel steeds verhoogd bij patiënten met metaal-op-metaal-heupprotheses, maar te hoge waarden duiden op vergiftigingsverschijnselen. Toxische concentraties zijn groter dan of gelijk aan 5,0 ng / ml. Serumconcentraties van meer dan 10 ng / ml bij een patiënt met een op kobalt gebaseerd implantaat duiden op aanzienlijke slijtage van de prothese. Het is belangrijk dat patiënten met dit type prothese regelmatig een bloed- en urineonderzoek krijgen daar directe fysieke tekenen van een overmatige blootstelling aan kobalt lang verborgen blijft maar traumatische schade aanbrengt aan het lichaam.

Behandeling van kobaltintoxicatie

Een snelle medische behandeling verhoogt het succes op het herstel bij kobaltintoxicatie. De patiënt moet snel weg uit de bron van kobaltblootstelling. De behandeling van kobaltvergiftiging bestaat uit het verwijderen van de kunstheup indien deze de oorzaak is van de vergiftigingsverschijnselen. Bij patiënten met een normale nierfunctie nemen de kobaltbloedspiegels snel af en verdwijnen de symptomen van kobaltvergiftiging. Bij patiënten met een heupprothese is chelatietherapie (medicamenteuze behandeling om zware metalen uit het lichaam te verwijderen) enkel aangewezen indien de gezondheidstoestand van de patiënt dit toelaat.

Prognose

De kobaltgehalten in het bloed normaliseren van zodra de bron van kobaltvergiftiging vermeden is. Wel zijn soms permanente veranderingen in het lichaam opgetreden.

Complicaties van overmatige blootstelling aan heup

Kobaltvergiftiging leidt sneller tot de ontwikkeling van kanker.

Preventie van kobaltvergiftiging

De persoon moet preventieve maatregelen treffen om de overmatige blootstelling te vermijden, bijvoorbeeld door het dragen van beschermende kledij en het naleven van alle veiligheidsvoorschriften op de werkvloer. De metaal-op-metaal-heupprotheses worden verder vanaf 2011 niet meer geïmplanteerd.

Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)