Lissencefalie: Hersenaandoening met neurologische symptomen

Lissencefalie is een zeldzame hersenaandoening waarbij de hersenen een glad oppervlak hebben zonder de gebruikelijke vouwen, plooien of groeven. Deze afwijking kent voornamelijk genetische oorzaken, hoewel omgevingsfactoren ook een rol kunnen spelen. De ziekte leidt tot ernstige neurologische afwijkingen bij de baby, die vaak wordt geboren met een klein hoofd (microcefalie). Lissencefalie kan al voor de geboorte worden opgespoord. De behandeling is ondersteunend, aangezien de aandoening niet te genezen is.

• Epidemiologie van lissencefalie
• Mechanisme
• Oorzaken van de hersenaandoening
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Neurologische tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken van de hersenen
• Behandeling
• Prognose van de afwijking
• Ondersteuning voor ouders en verzorgers
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van lissencefalie

Lissencefalie is een zeldzame hersenontwikkelingsstoornis met een geschatte prevalentie van 1 op 85.000 levendgeborenen. De aandoening wordt wereldwijd waargenomen en treft zowel mannen als vrouwen in gelijke mate.

Geografische spreiding

Hoewel de aandoening overal voorkomt, zijn er geen specifieke geografische patronen in de incidentie. Genetische factoren spelen een belangrijkere rol in het voorkomen van lissencefalie dan omgevingsfactoren.

Erfelijke vormen

Er zijn verschillende genetische mutaties geïdentificeerd die de kans op lissencefalie verhogen. Deze zijn vaak autosomaal recessief of X-gebonden, wat de familiale clustering van gevallen kan verklaren.

Mechanisme

Lissencefalie ontstaat door verstoringen in de neuronale migratie tijdens de vroege embryonale ontwikkeling, wat leidt tot een abnormale hersenstructuur.

Neuronale migratie

Tijdens de hersenontwikkeling migreren neuronen van hun oorsprong in de periventriculaire zone naar de cortex. Bij lissencefalie wordt dit proces verstoord, wat resulteert in een gladde hersenschors zonder normale gyri en sulci.

Moleculaire basis

Genmutaties in LIS1, DCX, en andere genen zijn vaak betrokken. Deze genen coderen voor eiwitten die essentieel zijn voor het cytoskelet en de migratie van neuronen.

Oorzaken van de hersenaandoening

Genetische veranderingen

Bij lissencefalie zijn de hersenwindingen (plooien, vouwen en groeven) in de hersenen onvolledig en verdikt (pachygyria) of niet (agyria) gevormd; ze zijn eerder glad. Deze erfelijke aandoening ontstaat door een mutatie in een van de volgende genen: LIS1, 14-3-3ε, DCX, RELN en ARX. Elke genmutatie leidt tot verschillende symptomen. De ziekte ontwikkelt zich al wanneer de foetus twaalf tot veertien weken oud is en begint in de baarmoeder. Bij foetussen met deze aandoening bewegen de zenuwcellen niet, wat resulteert in een abnormale hersenontwikkeling.

Andere oorzaken

Wanneer de hersenafwijking geïsoleerd voorkomt, kan dit - naast een genetische verandering - het gevolg zijn van een virale infectie of onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen tijdens de foetale ontwikkeling.

Geassocieerd met andere ziekten

Lissencefalie treedt soms geïsoleerd op, maar kan ook samengaan met andere erfelijke aandoeningen, zoals:

• het Baraitser-Winter syndroom (afwijkingen aan het gezicht en de hersenen)
• het Fukuyama-syndroom (aangeboren spierdystrofie)
• het Miller-Dieker syndroom (afwijkingen aan hersenen en gezicht)
• het Norman-Roberts syndroom
• het Walker-Warburg syndroom (afwijkingen aan hersenen en spieren)

Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op het ontwikkelen van lissencefalie verhogen, voornamelijk genetische en prenatale oorzaken.

Genetische afwijkingen

Mutaties in genen zoals LIS1 en DCX worden vaak geassocieerd met lissencefalie. Erfelijkheidspatronen kunnen autosomaal recessief of X-gebonden zijn.

Prenatale blootstellingen

Infecties tijdens de zwangerschap, zoals cytomegalovirus, en blootstelling aan teratogene stoffen kunnen neuronale migratie verstoren en bijdragen aan lissencefalie.

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico op lissencefalie, afhankelijk van genetische factoren en prenatale omstandigheden.

Familiaire aanleg

Gezinnen met een voorgeschiedenis van lissencefalie of verwante ontwikkelingsstoornissen lopen een groter risico op herhaling in volgende generaties.

Zwangerschapscomplicaties

Vrouwen met infecties of blootstelling aan schadelijke stoffen tijdens de zwangerschap hebben een verhoogd risico om een kind met lissencefalie te krijgen.

Symptomen: Neurologische tekenen

Wanneer een baby wordt geboren met lissencefalie, kan deze een abnormaal klein hoofd hebben (microcefalie), hoewel dit niet altijd het geval is. Andere mogelijke symptomen zijn:

• een abnormaal verminderde spierspanning (hypotonie) vroeg in het leven
• een abnormaal hoge spierspanning (hypertonie) later in het leven
• een verstandelijke handicap
• epileptische aanvallen
• gezichtsafwijkingen
• groeiproblemen
• misvormde vingers, tenen of handen
• psychomotorische achterstand
• slikproblemen
• spiertrekkingen
• voedingsproblemen

Wanneer lissencefalie een symptoom is van een onderliggend syndroom, treden er bijkomende symptomen op, afhankelijk van het betreffende syndroom.

Alarmsymptomen

De eerste symptomen van lissencefalie verschijnen meestal kort na de geboorte en kunnen wijzen op ernstige hersenontwikkelingsstoornissen.

Neurologische problemen

Bij pasgeborenen kunnen hypotonie, epileptische aanvallen en een vertraagde ontwikkeling wijzen op lissencefalie.

Aangeboren afwijkingen

Sommige patiënten vertonen craniofaciale afwijkingen, zoals een microcefalie of een abnormale schedelvorm, wat aanvullende diagnostische aanwijzingen kan bieden.

Diagnose en onderzoeken van de hersenen

Voor de geboorte

Een zwangere vrouw krijgt regelmatig een echografie tijdens de zwangerschap. Vanaf de twintigste tot dertigste zwangerschapsweek zijn de symptomen van lissencefalie duidelijk zichtbaar bij de foetus. In sommige families adviseert de arts een vruchtwaterpunctie of vlokkentest voor de geboorte van het kind.

Na de geboorte

Een beeldvormend onderzoek na de geboorte bevestigt de hersenafwijking. Dit gebeurt met een echografie, een CT-scan of een MRI-scan. De arts bepaalt met behulp van deze technieken de ernst van de ziekte. Soms gebruikt de arts ook een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) om de ernst van epilepsie te onderzoeken. Wanneer de diagnose niet voor de geboorte is gesteld, gebeurt dit vaak enkele maanden na de geboorte. Dit komt omdat een baby buiten een klein hoofd weinig abnormale afwijkingen vertoont. Soms wordt de diagnose sneller gesteld als het kind ernstigere symptomen heeft en er direct grondig onderzoek plaatsvindt.

Behandeling

Lissencefalie is een ongeneeslijke aangeboren aandoening. De behandeling is ondersteunend en richt zich op een goede kwaliteit van leven voor de patiënt. Bij eet- en slikproblemen kan een sonde in de maag nodig zijn. Bij hydrocefalie (waterhoofd) is een chirurgische ingreep nodig om het overtollige hersenvocht af te voeren. Medicatie is nodig voor de behandeling van epileptische aanvallen.

Prognose van de afwijking

De vooruitzichten voor een patiënt met lissencefalie variëren afhankelijk van de ernst van de symptomen. Sommige kinderen hebben milde symptomen en ontwikkelen zich normaal. Andere kinderen hebben ernstige symptomen en bereiken slechts een mentale leeftijd van drie tot vijf maanden. De levensverwachting bij deze kinderen is vaak beperkt tot ongeveer tien jaar. Veel voorkomende doodsoorzaken zijn aspiratie (verstikking) door voedsel of vloeistoffen, respiratoire aandoeningen (ademhalingsproblemen) of epileptische aanvallen.

Ondersteuning voor ouders en verzorgers

Het zorgen voor een kind met lissencefalie kan emotioneel en fysiek zwaar zijn. Ouders en verzorgers moeten toegang hebben tot medische, psychologische en sociale ondersteuning om hen te helpen bij de zorg voor hun kind. Steungroepen en gespecialiseerde diensten kunnen waardevolle hulp bieden bij het omgaan met de dagelijkse uitdagingen en het bevorderen van de levenskwaliteit van zowel het kind als de familie.

Complicaties

Lissencefalie kan leiden tot een reeks ernstige complicaties, afhankelijk van de ernst van de aandoening en de betrokken hersenstructuren.

Epilepsie

Bijna alle patiënten ontwikkelen epilepsie, vaak in de vorm van therapieresistente aanvallen.

Vertraagde ontwikkeling

Cognitieve en motorische achterstand zijn prominent aanwezig en beperken de levenskwaliteit aanzienlijk.

Preventie

Hoewel lissencefalie niet altijd te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen het risico op deze aandoening verkleinen.

Prenatale zorg

Het minimaliseren van blootstelling aan infecties en teratogenen tijdens de zwangerschap is essentieel. Regelmatige controles kunnen bijdragen aan een vroegtijdige detectie van risicofactoren.

Genetisch advies

Voor gezinnen met een voorgeschiedenis van lissencefalie kan genetisch advies helpen bij het begrijpen van de erfelijke risico's en reproductieve opties.