Alport-syndroom: Symptomen aan nieren, urine, oren en ogen

Het Alport-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening die gekenmerkt wordt door een reeks symptomen, waaronder bloed en eiwitten in de urine en hoge bloeddruk. De aandoening werd voor het eerst beschreven in 1927 door de Britse arts Cecil A. Alport. Het Alport-syndroom leidt vaak tot progressieve nierschade, waardoor patiënten op jonge leeftijd dialyse of een niertransplantatie nodig kunnen hebben. Er zijn drie genetische typen van het Alport-syndroom, die variëren in ernst en het tijdstip waarop symptomen zich ontwikkelen.

• Wat is het Alport-syndroom?
• Epidemiologie
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen: Nieren, urine, bloeddruk, oren, ogen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties

Wat is het Alport-syndroom?

Het Alport-syndroom is een erfelijke nierziekte die ook het binnenoor (slakkenhuis) en de ogen kan aantasten. De oorzaak van het Alport-syndroom is een genetische mutatie op het type IV collageen, een eiwit dat essentieel is voor het vormen van belangrijke weefselstructuren zoals de basale membranen in de nieren, het binnenoor en de ogen.

Het Alport-syndroom veroorzaakt progressieve schade aan de nieren. De glomeruli (haarvaten in de nier) en andere nierstructuren worden geleidelijk vervangen door littekenweefsel, wat kan leiden tot nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie). Alle jongens met het X-gebonden type van het Alport-syndroom ontwikkelen uiteindelijk nierfalen. Deze jongens hebben vaak dialyse of een niertransplantatie nodig tijdens hun tienerjaren of op jongvolwassen leeftijd, hoewel nierfalen bij sommigen ook later kan optreden (tussen de 40 en 50 jaar). De meeste meisjes met het X-gebonden type van het Alport-syndroom ontwikkelen geen nierfalen, hoewel de zwangerschap de progressie van nierfalen kan versnellen bij vrouwen met ernstigere vormen van het syndroom. Nefrocalcinose (calciumafzettingen in de nieren) kan ook een kenmerk van de ziekte zijn.

Epidemiologie

Betrouwbare wetenschappelijk gebaseerde informatie over de prevalentie van het Alport-syndroom in Europa is schaars. De gegevens uit de Verenigde Staten bieden echter een indicatie.

Het Alport-syndroom is een zeldzame aandoening die bij minder dan 200.000 mensen in de Verenigde Staten voorkomt. De geschatte incidentie bedraagt ongeveer 1 op 5.000 tot 10.000 mensen in de VS, wat betekent dat ongeveer 30.000 tot 60.000 mensen in de VS de aandoening hebben. Het Alport-syndroom vertegenwoordigt naar schatting 3% van de kinderen met chronische nierziekte en 0,2% van de volwassenen met eindstadium nierziekte in de Verenigde Staten.

Oorzaken en erfelijkheid

Het Alport-syndroom wordt veroorzaakt door genetische mutaties die de productie van type IV collageen beïnvloeden. Er zijn drie genetische typen van het Alport-syndroom:

• X-gebonden Alport-syndroom (XLAS): Dit is de meest voorkomende vorm (ongeveer 85%) en wordt veroorzaakt door mutaties in het COL4A5-gen. Aangetaste mannen vertonen meestal ernstigere symptomen dan aangetaste vrouwen.
• Autosomaal recessief Alport-syndroom (ARAS): Dit type komt voor bij ongeveer 10% van de patiënten en wordt veroorzaakt door mutaties in de COL4A3- of COL4A4-genen. De ernst van de ziekte is bij zowel mannen als vrouwen gelijk.
• Autosomaal dominante vorm van het Alport-syndroom (ADAS): Dit type komt voor bij ongeveer 5% van de patiënten en wordt veroorzaakt door mutaties in het COL4A3- of COL4A4-genen. De ernst van de ziekte is bij zowel mannen als vrouwen gelijk.

Symptomen: Nieren, urine, bloeddruk, oren, ogen

Nieren

Het Alport-syndroom heeft altijd invloed op de nieren. Een veelvoorkomend symptoom is bloed in de urine (hematurie). Jongens met het X-gebonden type van het Alport-syndroom ontwikkelen meestal hematurie in hun kinderjaren. De meerderheid van de meisjes met het X-gebonden type ervaart ook hematurie, maar dit komt vaak in een terugkerende vorm voor. De hematurie bij het Alport-syndroom is meestal microscopisch, wat betekent dat het alleen met een microscoop of via een urinestaaltje kan worden gedetecteerd. Soms kan de urine van kinderen met het Alport-syndroom bruin, roze of rood zijn (bruto hematurie) gedurende enkele dagen, vooral na een verkoudheid of griep. Dit type hematurie verdwijnt meestal spontaan en is niet schadelijk, hoewel het beangstigend kan zijn.

Urine en bloeddruk

Naarmate jongens met het Alport-syndroom ouder worden, ontwikkelen ze vaak andere symptomen van nierziekte, waaronder eiwit in de urine en een verhoogde bloeddruk. Deze symptomen verschijnen vaak in de tienerjaren. Meisjes met het Alport-syndroom hebben meestal geen eiwit in de urine en ontwikkelen pas op latere leeftijd hoge bloeddruk. Niettemin kunnen deze symptomen ook in de tienerjaren optreden bij meisjes met het Alport-syndroom.

Oren en gehoor

Veel mensen met het Alport-syndroom ervaren gehoorproblemen door de betrokkenheid van type IV collageen in het binnenoor. Ongeveer 80% van de jongens met het Alport-syndroom ontwikkelt progressief gehoorverlies, vaak al in de tienerjaren. Meestal zijn beide oren aangetast. Hoorapparaten kunnen effectief zijn bij deze patiënten. Meisjes met het Alport-syndroom ervaren soms ook progressief gehoorverlies, maar dit komt minder vaak voor en meestal op latere leeftijd. Het gehoorverlies kan niet worden verholpen door een niertransplantatie.

Ogen

Ongeveer 15% van de mannen met het Alport-syndroom ontwikkelt lensafwijkingen zoals lenticonus anterior, waarbij de lens een kegelvormige uitstulping vertoont aan de voorzijde. Dit kan leiden tot cataract en visusproblemen, die vaker voorkomen bij mannen dan bij vrouwen.

Andere symptomen

Een breed scala aan symptomen kan zich ontwikkelen, afhankelijk van leeftijd, geslacht en het genetische type van het Alport-syndroom. Deze symptomen kunnen onder andere omvatten:

• Proteïnurie: Overmatig eiwit in de urine, proteïnurie.
• Zwelling van de benen, zwelling van de enkels en voeten, en zwelling rond de ogen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het Alport-syndroom wordt bevestigd door een reeks onderzoeken:

• [B]Audiometrie: Kinderen met een familiegeschiedenis van het Alport-syndroom moeten een audiometrie (gehooronderzoek) ondergaan om de diagnose te stellen en regelmatig te controleren.
• Biopsie: Onderzoek van nier- en huidweefsel kan structurele afwijkingen aan het type IV collageen onthullen. Een nierbiopsie kan meestal de diagnose bevestigen als dit nog niet is gebeurd door een huidbiopsie.
• Genetisch onderzoek: Hiermee kan het genetische type van het Alport-syndroom worden bepaald.
• Laboratoriumonderzoek: Een urineonderzoek kan hematurie en proteïnurie aantonen; bloedonderzoek kan de mate van nierinsufficiëntie vaststellen.
• Nierechografie: Een echografie kan in de vroege stadia van het Alport-syndroom normale nieren tonen, maar bij nierfalen kunnen de nieren symmetrisch en geleidelijk krimpen.
• Oogonderzoek: Belangrijk voor de vroege detectie van lensafwijkingen, maculavlakken en andere oogletsels.

Behandeling

Er is momenteel geen effectieve behandeling beschikbaar die het Alport-syndroom kan genezen. Artsen richten zich op het behandelen van de symptomen, zoals hoge bloeddruk en eiwitten in de urine. Niertransplantatie is vaak succesvol en wordt beschouwd als de beste behandeling bij nierfalen. Angiotensine-receptorremmers, angiotensine-converting enzyme (ACE-remmers) en cyclosporine worden soms voorgeschreven om proteïnurie en hoge bloeddruk te beheersen. Deze middelen kunnen ook mogelijk de progressie van nierfalen vertragen, hoewel dit nog verder onderzoek behoeft. Tot augustus 2024 zijn de meeste studies klein en niet altijd gecontroleerd. Soms wordt een ooglens operatief verwijderd en vervangen door een kunstlens.

Prognose

De prognose voor nierfunctie bij patiënten met autosomaal recessieve vormen van het Alport-syndroom is doorgaans slecht; de meeste patiënten ontwikkelen nierfalen. De prognose varieert echter afhankelijk van het genetische type en het tijdstip van diagnose en behandeling.

Complicaties

Het Alport-syndroom kan leiden tot diverse complicaties:

• Nierfalen: Progressieve afname van de nierfunctie die kan leiden tot de noodzaak van dialyse of niertransplantatie.
• Hoge bloeddruk: Kan bijdragen aan verdere nierbeschadiging en hart- en vaatproblemen.
• Gehoorverlies: Kan invloed hebben op de levenskwaliteit en communicatievermogen van de patiënt.
• Oogproblemen: Lensafwijkingen en visusproblemen die de visuele functionaliteit kunnen beïnvloeden.

Lees verder

• Syndroom van Ascher: Afwijkingen gezicht, ogen & schildklier
• Syndroom van Felty: Afwijkingen aan bloed, gewrichten, milt
• Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening
• Syndroom van Von Hippel-Lindau (VHL)
• Aase-Smith-syndroom: Afwijkingen bloed (anemie) en duimen