Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening

Het syndroom van Stickler is een erfelijke bindweefselaandoening die ontstaat door een verandering in het erfelijk materiaal. Het syndroom kenmerkt zich door een opvallende gelaatsuitdrukking, oogafwijkingen, gehoorverlies en gewrichtsproblemen. Het syndroom bestaat in diverse types. Een genetisch onderzoek is nodig om de diagnose van het Stickler-syndroom te bevestigen. De behandeling van de ongeneesbare ziekte is ondersteunend en symptomatisch bedoeld. De ziekte werd voor het eerst in de medische literatuur beschreven door de Amerikaanse arts Gunnar Stickler in 1960.

• Synoniemen syndroom van Stickler
• Bindweefselaandoening
• Epidemiologie Stickler-syndroom
• Types
• Oorzaken en erfelijkheid bindweefselziekte
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aan gezicht, gewrichten en spieren, ogen en oren
• Alarmsymptomen syndroom van Stickler
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Contactgroep: Wagner-syndroom
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen syndroom van Stickler

Het syndroom van Stickler is bekend onder verschillende synoniemen:

• erfelijke arthro-oftalmokompensatory-dystrofie
• erfelijke arthro-oftalmopathie
• erfelijke arthro-ophthalmopathie
• Stickler-dysplasie
• Stickler-syndroom

Bindweefselaandoening

Bindweefsel bevat collagene, elastische en reticulaire vezels. De collagene vezels komen het meeste voor: zij zijn wit van kleur en rekken niet mee (trekvast). De elastische vezels zijn opgebouwd uit complexe eiwitten en zij rekken wel tot ruim twee keer hun oorspronkelijke lengte (niet trekvast). Collagene vezels zijn opgebouwd uit eiwitten, wat de bouwstenen zijn van ons lichaam. Bij het Stickler-syndroom werkt dit collageen niet goed of is er minder collageen aanwezig. Het bindweefsel ontwikkelt zich hierdoor niet goed, wat resulteert in onderstaande symptomen.

Epidemiologie Stickler-syndroom

Ongeveer 1 op de 7.500 tot 10.000 pasgeborenen heeft het Stickler-syndroom. Nederland telt naar schatting 1.700 patiënten die lijden aan het Stickler-syndroom. Het syndroom presenteert zich bij evenveel mannen als vrouwen.

Types

Afhankelijk van de genetische wijziging zijn de volgende types mogelijk:

• Stickler-syndroom, COL2A1 (75% van de gevallen van Stickler)
• Stickler-syndroom, COL11A1
• Stickler-syndroom, COL11A2 (niet-oculair)
• Stickler-syndroom, COL9A1 (recessieve variant)

Oorzaken en erfelijkheid bindweefselziekte

Mutaties (veranderingen) in de genen COL11A1, COL11A2 en COL2A1 veroorzaken het Stickler-syndroom. Deze genen zijn betrokken bij de productie van type II en type XI collageen. Collagenen zijn complexe moleculen die de structuur en sterkte van bindweefsel voorzien (het weefsel dat de gewrichten en de organen van het lichaam ondersteunt). Mutaties in elk van deze genen verstoren de productie, verwerking of samenstelling van type II of type XI collageen. Defecte collageenmoleculen of verlaagde collageenlevels beïnvloeden de ontwikkeling van botten en andere bindweefsels, wat leidt tot de meest kenmerkende symptomen van het Stickler-syndroom. Andere, vooralsnog onbekende, genen kunnen ook het Stickler-syndroom veroorzaken, aangezien niet alle patiënten met de aandoening mutaties in één van de drie geïdentificeerde genen hebben.

Risicofactoren

Het syndroom van Stickler is een genetische aandoening die invloed heeft op bindweefsel in het lichaam en verschillende lichamelijke systemen kan beïnvloeden, zoals het oog, het oor, de gewrichten en het gezicht. De risicofactoren voor dit syndroom zijn voornamelijk genetisch van aard, aangezien het een erfelijke aandoening is die overerft volgens een autosomaal dominante manier. Dit betekent dat een enkel gemuteerd gen van een van de ouders voldoende is om de aandoening te veroorzaken. Toch kunnen er ook andere factoren een rol spelen bij de ernst van de aandoening of het moment waarop de symptomen zich manifesteren. Hieronder worden de belangrijkste risicofactoren besproken die bijdragen aan het ontstaan van het syndroom van Stickler.

Genetische predispositie

Het syndroom van Stickler wordt veroorzaakt door een mutatie in bepaalde genen die betrokken zijn bij de productie van collageen, een belangrijk eiwit in bindweefsel. Deze mutaties kunnen zich voordoen in het COL2A1-, COL11A1- of COL11A2-gen. Omdat het syndroom van Stickler een autosomaal dominante erfelijkheidspatroon volgt, kan het worden doorgegeven door één ouder, zelfs als die ouder zelf slechts milde symptomen vertoont of asymptomatisch is. Personen die een ouder hebben met het syndroom van Stickler, hebben een 50% kans om de aandoening te erven. Het genetische advies voor patiënten en hun familieleden is essentieel om de kans op overerving en de impact ervan te begrijpen.

Ouders met het syndroom van Stickler

Patiënten die zelf het syndroom van Stickler hebben, kunnen het aan hun kinderen doorgeven, zelfs als zij een mildere vorm van de aandoening hebben. Dit verhoogt het risico dat nakomelingen ook de aandoening ontwikkelen. Omdat het syndroom van Stickler een genetische aandoening is die autosomaal dominant wordt overgedragen, is het belangrijk dat deze patiënten genetisch advies krijgen om het risico van overerving voor toekomstige generaties te begrijpen en passende stappen te ondernemen voor het beheer van de aandoening.

Nieuw voorkomende mutaties

In sommige gevallen komt het syndroom van Stickler voor zonder dat er een familiegeschiedenis van de aandoening is. Dit kan het gevolg zijn van een de novo (nieuwe) mutatie in de genen die verantwoordelijk zijn voor het syndroom. In deze gevallen is de aandoening niet geërfd van de ouders, maar ontstaat deze door een genetische verandering tijdens de vroege ontwikkeling van het individu. De kans op een nieuwe mutatie is meestal laag, maar het kan een risicofactor zijn voor een patiënt om het syndroom van Stickler te ontwikkelen, zelfs als er geen familiegeschiedenis is.

Seks van de patiënt

Er is enige aanwijzing dat het syndroom van Stickler zich verschillend kan manifesteren bij mannen en vrouwen. Vrouwen met het syndroom van Stickler vertonen doorgaans mildere symptomen dan mannen, wat suggereert dat er geslachtsgebonden verschillen zijn in de ernst van de aandoening. Dit kan te maken hebben met verschillende genetische expressiepatronen tussen mannen en vrouwen. Hoewel mannen en vrouwen evenveel kans hebben om de genetische mutatie te erven, kunnen vrouwen minder ernstige visuele, gewrichts- en gehoorproblemen vertonen.

Omgevingsfactoren

Hoewel het syndroom van Stickler voornamelijk genetisch wordt bepaald, kunnen omgevingsfactoren zoals voeding, fysieke activiteit en blootstelling aan bepaalde stoffen bijdragen aan de ernst van de symptomen of de progressie van de aandoening. Bijvoorbeeld, de gezondheid van gewrichten kan worden beïnvloed door de mate van lichamelijke activiteit, wat belangrijk is voor patiënten met het syndroom van Stickler die gewrichtsproblemen kunnen ervaren. Ook kunnen voedingspatronen die bijdragen aan de algehele gezondheid van bindweefsel, zoals een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan vitamines en mineralen, een rol spelen in het beheer van de aandoening.

Risicogroepen

Hoewel het syndroom van Stickler zeldzaam is, kunnen bepaalde risicogroepen bijzonder vatbaar zijn voor de aandoening, voornamelijk afhankelijk van genetische factoren. In sommige gevallen kunnen risicogroepen profiteren van vroege diagnostiek en medische opvolging, om de symptomen beter te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren. De risicogroepen omvatten mensen met een familiale geschiedenis van de aandoening, mensen met bekende genetische mutaties en mensen die andere aandoeningen hebben die de symptomen van het syndroom kunnen verergeren. Hieronder worden de belangrijkste risicogroepen beschreven die bijzonder gevoelig kunnen zijn voor het ontwikkelen van het syndroom van Stickler.

Familieleden van patiënten met het syndroom van Stickler

De belangrijkste risicogroep voor het syndroom van Stickler zijn familieleden van patiënten die al gediagnosticeerd zijn met deze genetische aandoening. Aangezien het syndroom van Stickler autosomaal dominant overerft, hebben kinderen van een getroffen ouder een 50% kans om de aandoening te erven. Bij patiënten met een positieve familiegeschiedenis van het syndroom van Stickler is het van groot belang om genetisch advies in te winnen, zodat de kans op overerving kan worden beoordeeld en passende medische opvolging kan worden gestart. Vroege diagnostiek kan helpen bij het beheersen van de symptomen, vooral bij oogproblemen en gewrichtspijn.

Patiënten met genetische mutaties

Niet alleen familieleden, maar ook mensen die de genetische mutatie dragen voor het syndroom van Stickler, maar mogelijk geen symptomen vertonen, lopen het risico om het syndroom aan hun kinderen door te geven. Genetisch advies kan nuttig zijn voor deze patiënten om het risico van overerving te begrijpen en om hun eigen gezondheidsrisico's beter te beheersen. De aanwezigheid van de mutatie kan leiden tot mildere of meer ernstige symptomen, afhankelijk van het type mutatie en andere omgevingsfactoren.

Patiënten met oogproblemen

Patiënten die lijden aan bepaalde oogproblemen, zoals hoge bijziendheid (myopie), hebben mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van het syndroom van Stickler, omdat dit een van de kenmerkende symptomen van de aandoening is. Oogproblemen zoals netvliesloslating komen vaak voor bij mensen met het syndroom van Stickler. Patiënten die een familiale voorgeschiedenis van oogproblemen hebben, moeten extra voorzichtig zijn en genetisch advies krijgen om het risico op het ontwikkelen van het syndroom van Stickler te evalueren.

Patiënten met gewrichtsproblemen

Mensen met gewrichtsproblemen, vooral in de handen, knieën of heupen, kunnen een risicogroep vormen voor het syndroom van Stickler. De aandoening heeft de neiging om de gewrichten te beïnvloeden, wat leidt tot artritis en andere gewrichtsaandoeningen. Als gewrichtsproblemen niet goed worden beheerd, kunnen deze verergeren naarmate de patiënt ouder wordt. Het is van cruciaal belang dat patiënten met gewrichtsproblemen worden gemonitord op de mogelijke aanwezigheid van het syndroom van Stickler, zodat tijdige medische interventie kan worden toegepast om verdere complicaties te voorkomen.

Symptomen aan gezicht, gewrichten en spieren, ogen en oren

Het Stickler-syndroom kent een scala van symptomen die niet iedereen heeft; dit varieert afhankelijk van de vorm en de ernst van de aandoening.

Gezicht

Een typisch kenmerk van het Stickler-syndroom is een afgevlakte gelaatsuitdrukking. Deze verschijning is het gevolg van achtergebleven botten in het midden van het gezicht, zoals de wangen en de neusbrug. Andere problemen zijn een kleine kaak, een naar achter gezakte tong (tong die te groot is voor de ruimte gevormd door de kleine onderkaak), een hazenlip en een gespleten gehemelte (schisis). Dit kan leiden tot voedings-, slik- en ademhalingsproblemen.

Gewrichten, spieren en skelet

De meeste patiënten met het Stickler-syndroom hebben skeletafwijkingen die de gewrichten aantasten. De gewrichten van de getroffen kinderen en jongvolwassenen zijn vaak los en zeer flexibel (hypermobiliteit), hoewel de gewrichten minder flexibel worden met de leeftijd. Artritis (gewrichtsontsteking) ontstaat vaak op jonge leeftijd en veroorzaakt gewrichtspijn of spierstijfheid. Problemen met de botten van de wervelkolom, zoals scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom) of kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) en afgeplatte wervels (platyspondylie) behoren eveneens tot de mogelijkheden. Deze rugafwijkingen kunnen leiden tot pijn.

Ogen

Veel patiënten met het Stickler-syndroom lijden aan (ernstige) bijziendheid (myopie). In sommige gevallen heeft het glasvocht (heldere gel die de oogbol vult) een afwijkend uiterlijk. Een vertroebeling van de ooglens resulteert in staar (cataract). Andere veelvoorkomende oogproblemen zijn een verhoogde druk in het oog (glaucoom) en netvliesloslating (ablatio retinae). Deze oogafwijkingen kunnen leiden tot verminderd gezichtsvermogen of blindheid in sommige gevallen.

Oren

Bij patiënten met het Stickler-syndroom varieert het gehoorverlies in ernst. De gehoorafwijkingen kunnen progressief zijn, waardoor de patiënt geleidelijk aan gehoorverlies ervaart. Bovendien treden bij deze patiënten vaker oorinfecties op.

Alarmsymptomen syndroom van Stickler

Het syndroom van Stickler is een erfelijke aandoening die een breed scala aan symptomen met zich meebrengt, voornamelijk als gevolg van bindweefselafwijkingen. Vroegtijdige herkenning van de alarmsymptomen is cruciaal voor een goede diagnose en behandeling. Deze symptomen kunnen variëren tussen patiënten en zijn afhankelijk van het subtype van het syndroom. De volgende alinea's beschrijven de meest relevante alarmsymptomen.

Oogproblemen

Oogproblemen zijn een van de meest prominente symptomen van het syndroom van Stickler. Patiënten ervaren vaak ernstige bijziendheid, waardoor het moeilijk wordt om objecten op afstand duidelijk te zien. Deze visuele beperking kan het dagelijks leven aanzienlijk beïnvloeden. Bovendien is er een verhoogd risico op netvliesloslating, een ernstige aandoening die onmiddellijke medische aandacht vereist. Patiënten moeten alert zijn op plotselinge visusveranderingen of het waarnemen van flashes van licht, wat kan wijzen op een netvliesprobleem. Vroegtijdige diagnose en behandeling van deze oogproblemen zijn essentieel om blijvende schade aan het gezichtsvermogen te voorkomen. Daarnaast komt vroegtijdige cataract vaak voor bij deze patiënten, wat leidt tot een troebel zicht en een vermindering van de levenskwaliteit. Het kan nodig zijn om een operatie te ondergaan om het gezichtsvermogen te herstellen.

Gehoorverlies

Gehoorverlies is een ander belangrijk symptoom dat zich kan manifesteren bij patiënten met het syndroom van Stickler. Dit gehoorverlies kan variëren van mild tot ernstig en kan zowel geleidings- als perceptief van aard zijn. Het is van cruciaal belang dat gehoorverlies tijdig wordt geïdentificeerd, omdat onbehandeld gehoorverlies de spraak- en taalontwikkeling bij kinderen kan beïnvloeden. Patiënten kunnen gebaat zijn bij audiologische evaluaties en indien nodig hoortoestellen. Regelmatige controles kunnen helpen om eventuele veranderingen in het gehoor vroegtijdig op te sporen, zodat passende maatregelen kunnen worden genomen.

Mond- en kaakafwijkingen

Mond- en kaakafwijkingen zijn ook veelvoorkomende symptomen van het syndroom van Stickler. Patiënten kunnen een gespleten gehemelte of andere afwijkingen van het gehemelte ervaren, wat leidt tot voedingsproblemen en spraakstoornissen. Deze aandoeningen kunnen ingrijpende gevolgen hebben voor de levenskwaliteit van de patiënt, aangezien ze invloed hebben op de dagelijkse functies zoals eten en communiceren. Daarnaast kunnen er misvormingen van de kaak optreden, wat kan bijdragen aan orthodontische problemen en pijn. Het is essentieel dat patiënten met deze symptomen worden doorverwezen naar een specialist die ervaring heeft met het behandelen van mond- en kaakafwijkingen, zodat de juiste behandeling kan worden gestart.

Skeletafwijkingen

Skeletafwijkingen zijn een ander significante alarmsymptoom van het syndroom van Stickler. Patiënten kunnen scoliose ontwikkelen, een aandoening waarbij de wervelkolom een zijwaartse kromming vertoont. Dit kan leiden tot rugpijn en andere complicaties, afhankelijk van de ernst van de kromming. Gewrichtsproblemen zijn ook gebruikelijk, waaronder instabiliteit en vroegtijdige artritis. Patiënten ervaren mogelijk pijn in de knieën, heupen en andere gewrichten, wat hun mobiliteit kan beïnvloeden. Het is belangrijk dat patiënten regelmatig worden gecontroleerd door een orthopedisch specialist om deze problemen vroegtijdig te identificeren en een geschikt behandelplan op te stellen.

Hartafwijkingen

Bij sommige patiënten met het syndroom van Stickler kunnen hartafwijkingen optreden, waaronder aortastenose en andere problemen met de hartkleppen. Deze hartproblemen kunnen variëren in ernst en vereisen vaak regelmatige cardiologische evaluaties om de functie van het hart te monitoren. Vroegtijdige identificatie van hartafwijkingen kan levensreddend zijn, aangezien sommige van deze aandoeningen kunnen leiden tot ernstige complicaties als ze niet adequaat worden behandeld. Het is cruciaal dat patiënten met het syndroom van Stickler worden begeleid door een team van zorgverleners die hen kunnen ondersteunen in de monitoring en behandeling van hun hartgezondheid.

Neurologische symptomen

Neurologische symptomen kunnen ook een rol spelen bij het syndroom van Stickler, hoewel deze minder vaak voorkomen dan andere symptomen. Patiënten kunnen regelmatig hoofdpijn ervaren, wat kan duiden op intracraniale druk of andere neurologische problemen. Bovendien kunnen ze problemen ondervinden met balans en coördinatie, wat hun dagelijkse activiteiten kan beïnvloeden. Het is van belang dat patiënten met deze symptomen een neurologische evaluatie ondergaan om de oorzaak te achterhalen en indien nodig een passende behandeling te ontvangen. Door vroegtijdige interventie kunnen verdere complicaties worden voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose is moeilijk te stellen omdat veel patiënten de overduidelijke symptomen zoals een gespleten gehemelte, ernstige gehoorproblemen en gewrichtsproblemen net niet of slechts in een milde vorm hebben. De arts stelt de diagnose door een genetisch onderzoek, een lichamelijk onderzoek en het observeren van de symptomen. Bij een ongeboren kind kan de diagnose worden gesteld als de verandering in het erfelijk materiaal bekend is. De macula heeft een typisch uitzicht bij alle types van het syndroom. Daarom is een bezoek aan een gespecialiseerde oogarts noodzakelijk.

Differentiële diagnose

De differentiaaldiagnoses omvatten het Knobloch-syndroom, het Wagner-syndroom, meervoudige epifysaire dysplasie en metatropische dysplasie.

Behandeling

Diverse specialisten zijn betrokken bij de behandeling van dit syndroom: craniofaciale chirurgen, kaakchirurgen, oor/neus/keel-specialisten, oogartsen, audiologen en reumatologen. De behandeling is voornamelijk symptomatisch en ondersteunend, waarbij de artsen elke patiënt individueel beoordelen.

• Gezicht: Een patiënt kan een ingreep aan het gezicht ondergaan, bijvoorbeeld om een hazenlip te verhelpen.
• Ogen: Bij slechtziendheid heeft een patiënt baat bij leeshulpmiddelen zoals een handloep, een bril, contactlenzen, en soms is een operatie vereist.
• Oren: Hoorapparaat
• Skelet: Fysiotherapie

Contactgroep: Wagner-syndroom

Het syndroom van Stickler vertoont overeenkomsten met het syndroom van Wagner, maar bij dat laatste zijn alleen oogafwijkingen betrokken. De patiëntenorganisatie van het Wagner-syndroom heeft informatiepagina's rond het Stickler-syndroom online gezet. Deze pagina's zijn evidence-based en bieden nuttige informatie over de symptomen, de verschillen tussen Wagner en Stickler, genetica en netvliesloslating. Daarnaast is het mogelijk een nieuwspagina te volgen en een zelftest te doen, al is een bezoek aan een gespecialiseerde oogarts vereist voor een definitieve diagnose.

Prognose

De prognose voor patiënten met het Stickler-syndroom varieert sterk, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandeling. Hoewel het syndroom een levenslange aandoening is, kan een vroegtijdige diagnose en een op maat gemaakte behandeling de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren. Regelmatige medische controle en aangepaste behandelingsstrategieën zijn cruciaal voor het beheer van de symptomen.

Complicaties

Complicaties van het Stickler-syndroom kunnen ernstig zijn en omvatten visuele problemen zoals blindheid, gehoorverlies, en ernstige gewrichtsproblemen die de mobiliteit kunnen beïnvloeden. Patiënten kunnen ook risico lopen op aandoeningen zoals ernstige scoliose of kyfose, die behandeling door specialisten vereisen. Preventieve maatregelen en regelmatige opvolging zijn belangrijk om het risico op complicaties te minimaliseren.

Preventie

Omdat het Stickler-syndroom erfelijk is, kan genetisch advies nuttig zijn voor families met een geschiedenis van de aandoening. Vroege diagnose en regelmatige medische controles kunnen helpen bij het beheersen van de symptomen en het voorkomen van ernstige complicaties. Het is belangrijk om bij de eerste tekenen van de aandoening medische hulp te zoeken en een behandelplan te volgen dat is afgestemd op de individuele behoeften van de patiënt.