Wilson-syndroom: Koperstapeling in lever en hersenen

Het Wilson-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening veroorzaakt door een stapeling van koper in het lichaam. In het lichaam zijn reeds kleine hoeveelheden koper aanwezig, maar deze plast iemand uit. Bij het syndroom van Wilson hoopt koper zich op in bepaalde organen en is het niet mogelijk om dit zo uit het lichaam te krijgen. De meeste koper bouwt zich op in de lever en in de hersenen. Koperstapeling in de hersenen veroorzaakt neurologische problemen en koperstapeling in de lever leidt tot leverfalen en een slechte nierfunctie. Een snelle diagnose en behandeling zijn nodig om de progressie van het syndroom van Wilson te stoppen. De ziekte werd voor het eerst in de medische literatuur beschreven door de Engelse neuroloog Samuel Wilson in 1912.

• Synoniemen Wilson-syndroom
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken syndroom van Wilson
• Symptomen van koperstapeling in hersenen, lever of nieren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Complicaties ziekte
• Prognose

Synoniemen Wilson-syndroom

Het Wilson-syndroom (WD) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• de ziekte van Wilson
• hepatolenticulaire degeneratie
• koperstapelingsziekte
• westphal-strümpell-pseudosclerose

Epidemiologie aandoening

Wereldwijd bedraagt de prevalentie naar schatting 1 op de 30.000 patiënten. Vrouwen zijn vaker getroffen door het syndroom van Wilson dan mannen. De ziekte komt voorts vaker voor in Japan. De laagste prevalentie valt te noteren in Australië.

Oorzaken syndroom van Wilson

Een mutatie (wijziging) in het ATP7B-gen veroorzaakt het syndroom van Wilson. Hierdoor is de lever niet in staat om koper uit het lichaam te verwijderen. De ziekte volgt een autosomaal recessief overervingspatroon. Beide gemuteerde kopieën van het gen moeten hierdoor aanwezig zijn bij de patiënt opdat de ziekte tot uiting komt.

Symptomen van koperstapeling in hersenen, lever of nieren

De koperstapeling gebeurt zowel in de hersenen als in de lever of nieren. De aandoening ontstaat reeds bij de geboorte maar de symptomen komen veelal pas tot uiting tussen de leeftijd van 12 en 23 jaar. Niettemin zijn jongere en oudere patiënten ook gerapporteerd.

Hersenen

De koper hoopt zich op in de hersenen waardoor neurologische symptomen ontstaan. Neurologische symptomen omvatten:

• coördinatieproblemen
• geheugenproblemen
• kwijlen
• moeite met de fijne motoriek
• ongecontroleerde bewegingen
• problemen met het gezichtsvermogen
• problemen met lopen (ataxie)
• problemen met slikken en problemen met spreken
• psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• tremor (bevingen) zoals bijvoorbeeld bevingen aan handen

Lever of nieren

Symptomen veroorzaakt door stapelingen van koper in de lever of de nieren zijn onder meer:

• een slechte nierfunctie
• geelzucht (icterus) (veroorzaakt door leverfalen)
• hypoglykemie (te laag glucosegehalte in het bloed)
• levercirrose
• leverpijn

Andere symptomen
Andere symptomen omvatten:

• bloed braken
• bloedarmoede (anemie)
• buikpijn
• clubbing (nagelafwijking)
• een verlies van eetlust
• hartafwijkingen zoals hartritmestoornissen en verhoogde autonome tonus
• skeletafwijkingen zoals osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), osteomalacie (verweking van botten met breuken als gevolg), rachitis (botaandoening door een tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat), spontane fracturen en polyartritis
• snel blauwe plekken krijgen
• spider naevi: huidletsels bestaande uit kleine bloedvaatjes die uit een centraal punt (vaak een bultje) komen. Dit is vaak een teken van levercirrose
• spierstijfheid
• uitslagop de handpalmen
• vermoeidheid
• vochtophoping in de benen (oedeem)
• vochtophoping in de buik (ascites)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een volledig lichamelijk en neurologisch onderzoek uit en bemerkt dan enkele van de vele mogelijke symptomen van het syndroom van Wilson. Verdere onderzoeken zijn nodig om dit moeilijk te diagnosticeren syndroom te identificeren.

Diagnostisch onderzoek

Voor de arts vormt het een hele uitdaging om dit syndroom te diagnosticeren. Diverse diagnostische onderzoeken zijn hiervoor vereist. Een MRI-scan toont de hersenbeschadiging, leverschade en de verzwakking van de hersenstamsignalen. Daarnaast is een bloedonderzoek en urineonderzoek nodig. Andere tests omvatten een geheugenonderzoek en een leverbiopsie. Daarnaast is een genetisch onderzoek belangrijk om de genmutatie op te sporen die deze ziekte veroorzaakt. Via een oogonderzoek spoort de oogarts de Kayser-Fleischer corneale ring op. Dit is een bruingele tot groene ring rond het hoornvlies van het oog die enkel aanwezig is bij dit syndroom.

Differentiële diagnose

Door de zeer moeilijk op te sporen ziekte, verwart de arts de symptomen van het Wilson-syndroom vaak met volgende aandoeningen:

• aceruloplasminemie
• acuut leverfalen
• antisociale persoonlijkheidsstoornis
• artritis (gewrichtsontsteking) als gevolg van een systemische ziekte
• auto-immune chronische actieve hepatitis
• chronische bloedarmoede
• cirrose
• CNS vasculitis (bloedvatontsteking in het centrale zenuwstelsel)
• de ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen rond gedrag, beweging en geheugen)
• depressie
• erfelijke hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• glycogeen-opslag ziekte het type 0
• glycogeen-opslag ziekte het type VII
• glycogeen-opslag ziekte type I
• glycogeen-opslag ziekte type II
• glycogeen-opslag ziekte type III
• glycogeen-opslag ziekte type IV
• glycogeen-opslag ziekte type V
• glycogeen-opslag ziekte type VI
• hemochromatose
• hepatitis A (virale hepatitis A)
• hepatitis B (virale hepatitis B)
• hepatitis C (virale hepatitis C)
• hepatitis D (virale hepatitis D)
• hepatitis E (virale hepatitis E)
• hepatocellulair adenoom (meestal goedaardige klierweefselgezwel van de lever)
• leukodystrofie
• Multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• neurodegeneratieve ziekte
• schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties)
• virale hepatitis
• ziekte van Leigh
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging en coördinatie en bevingen)
• α1-antitrypsine-deficiëntie

Behandeling via medicatie

De behandeling start het best zo snel mogelijk om de kansen op herstel te vergroten en het risico op complicaties te verkleinen. De patiënt krijgt een behandeling waarbij de overtollige koper uit het lichaam vrijkomt. Dit gebeurt via medicijnen. Bij ernstige leverproblemen is een levertransplantatie nodig.

Complicaties ziekte

Door het syndroom van Wilson treden mogelijk ernstige complicaties op. Soms treden hardnekkige neurologische problemen op, ondanks een snelle behandeling. Door de koperstapeling ontstaat littekenvorming van de lever (cirrose) waardoor de leverfunctie gestoord is. Bij een aantal patiënten treedt in een later stadium leverfalen op (acuut of chronisch). In een eindstadium is hiervoor een levertransplantatie vereist. Ook komt longkanker voor bij patiënten met het Wilson-syndroom. De ziekte resulteert eveneens in sommige gevallen tot nierproblemen zoals nierstenen en een abnormaal aantal aminozuren in de urine. Tot slot komen psychische problemen voor. Deze omvatten persoonlijkheidsveranderingen, een depressie, een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis met (hypo)manische (hoge) en depressieve (lage) perioden) of psychose.

Prognose

De vooruitzichten voor een onbehandelde ziekte zijn niet goed. Na verloop van tijd zijn de hoge koperniveaus toxisch (giftig). Wanneer de patiënt pas in een later stadium een behandeling krijgt, is de schade niet altijd meer te herstellen maar is een verdere progressie van de ziekte wel nog te voorkomen.