Wilson-syndroom: Koperstapeling in lever en hersenen

Het Wilson-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening die wordt gekarakteriseerd door de ophoping van koper in het lichaam. Terwijl een gezonde hoeveelheid koper normaal gesproken door het lichaam wordt uitgescheiden, leidt het Wilson-syndroom tot een abnormale ophoping van koper in specifieke organen, zoals de lever en de hersenen. Deze ophoping veroorzaakt neurologische problemen en leverfalen. Een snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal om verdere progressie van de ziekte te stoppen. Het syndroom werd voor het eerst beschreven door de Engelse neuroloog Samuel Wilson in 1912.

• Synoniemen Wilson-syndroom
• Epidemiologie van het Wilson-syndroom
• Oorzaken van koperstapeling in lever en hersenen
• Risicofactoren
• Symptomen van koperstapeling in hersenen, lever of nieren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van het Wilson-syndroom

Synoniemen Wilson-syndroom

Het Wilson-syndroom (WD) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• de ziekte van Wilson
• hepatolenticulaire degeneratie
• koperstapelingsziekte
• Westphal-Strümpell-pseudosclerose

Epidemiologie van het Wilson-syndroom

De prevalentie van het Wilson-syndroom wordt wereldwijd geschat op ongeveer 1 op 30.000 mensen. De aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. In Japan komt de ziekte relatief vaker voor dan in andere landen, terwijl Australië de laagste prevalentie vertoont.

Oorzaken van koperstapeling in lever en hersenen

Het Wilson-syndroom wordt veroorzaakt door een mutatie in het ATP7B-gen, dat verantwoordelijk is voor het reguleren van de koperafvoer uit de lever. Deze genetische afwijking leidt tot een defect in de koperuitwisseling, waardoor koper zich ophoopt in verschillende organen. De aandoening volgt een autosomaal recessief overervingspatroon, wat betekent dat beide kopieën van het ATP7B-gen gemuteerd moeten zijn om de ziekte te veroorzaken.

Risicofactoren

De risicofactoren voor het ontwikkelen van het Wilson-syndroom zijn genetisch bepaald. Het syndroom kan alleen optreden bij personen die beide genetische mutaties in het ATP7B-gen hebben geërfd. Er zijn geen externe risicofactoren zoals dieet of omgevingsfactoren die de ontwikkeling van het syndroom beïnvloeden.

Symptomen van koperstapeling in hersenen, lever of nieren

Koperstapeling kan zowel neurologische als hepatische (levergerelateerde) symptomen veroorzaken. De symptomen verschijnen meestal tussen de leeftijd van 12 en 23 jaar, hoewel de aandoening vanaf de geboorte aanwezig kan zijn.

Neurologische symptomen

De ophoping van koper in de hersenen leidt tot een scala van neurologische symptomen, waaronder:

• coördinatieproblemen
• geheugenproblemen
• kwijlen
• moeite met fijne motoriek
• ongecontroleerde bewegingen
• problemen met het gezichtsvermogen
• problemen met lopen (ataxie)
• problemen met slikken en spreken
• psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• tremor (bevingen), zoals bevingen aan de handen

Lever- en nierproblemen

Koperstapeling in de lever en nieren kan de volgende symptomen veroorzaken:

• slechte nierfunctie
• geelzucht (icterus), veroorzaakt door leverfalen
• hypoglykemie (laag glucosegehalte in het bloed)
• levercirrose
• leverpijn

Andere symptomen
Andere mogelijke symptomen van het Wilson-syndroom zijn:

• bloed braken
• bloedarmoede (anemie)
• buikpijn
• clubbing (nagelafwijking)
• een verlies van eetlust
• hartafwijkingen, zoals hartritmestoornissen en verhoogde autonome tonus
• skeletafwijkingen, zoals osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), osteomalacie (verweking van botten met breuken als gevolg), rachitis (botaandoening door een tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat), spontane fracturen en polyartritis
• snel blauwe plekken krijgen
• spider naevi: huidletsels bestaande uit kleine bloedvaatjes die vanuit een centraal punt (vaak een bultje) komen. Dit is vaak een teken van levercirrose
• spierstijfheid
• uitslag op de handpalmen
• vermoeidheid
• vochtophoping in de benen (oedeem)
• vochtophoping in de buik (ascites)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Tijdens het lichamelijk en neurologisch onderzoek kan de arts verschillende symptomen van het Wilson-syndroom opmerken. Deze symptomen kunnen de arts richting geven voor verdere diagnostische tests.

Diagnostisch onderzoek

Het stellen van de diagnose Wilson-syndroom vereist verschillende onderzoeken:

• Een MRI-scan kan schade aan de hersenen en de lever aantonen, evenals afwijkingen in de hersenstamsignalen.
• Een bloedonderzoek kan abnormale niveaus van koper en ceruloplasmine (een koperbindend eiwit) in het bloed detecteren.
• Een urineonderzoek kan een verhoogde uitscheiding van koper in de urine aantonen.
• Een geheugenonderzoek kan helpen bij het beoordelen van cognitieve stoornissen.
• Een leverbiopsie kan leverbeschadiging door koperstapeling bevestigen.
• Een genetisch onderzoek kan de aanwezigheid van mutaties in het ATP7B-gen aantonen.
• Een oogonderzoek kan de aanwezigheid van Kayser-Fleischer-ringen op het hoornvlies detecteren, wat kenmerkend is voor het syndroom.

Differentiële diagnose

Vanwege de complexiteit en variabiliteit van de symptomen kan het Wilson-syndroom gemakkelijk worden verward met andere aandoeningen. De arts kan de symptomen onderscheiden van:

• aceruloplasminemie
• acuut leverfalen
• antisociale persoonlijkheidsstoornis
• artritis (gewrichtsontsteking) als gevolg van een systemische ziekte
• auto-immune chronische actieve hepatitis
• chronische bloedarmoede
• cirrose
• CNS vasculitis (bloedvatontsteking in het centrale zenuwstelsel)
• de ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen rond gedrag, beweging en geheugen)
• depressie
• erfelijke hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• glycogeen-opslagziekten (types 0, I, II, III, IV, V, VI, VII)
• hemochromatose
• hepatitis A (virale hepatitis A)
• hepatitis B (virale hepatitis B)
• hepatitis C (virale hepatitis C)
• hepatitis D (virale hepatitis D)
• hepatitis E (virale hepatitis E)
• hepatocellulair adenoom (meestal goedaardig klierweefselgezwel van de lever)
• leukodystrofie
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• neurodegeneratieve ziekten
• schizofrenie (aandoening met waanideeën en hallucinaties)
• virale hepatitis
• ziekte van Leigh
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging en coördinatie en bevingen)
• α1-antitrypsine-deficiëntie

Behandeling

De behandeling van het Wilson-syndroom moet zo snel mogelijk worden gestart om de kansen op herstel te vergroten en complicaties te voorkomen. De behandelingen omvatten:

• Medicijnen zoals chelatoren (bijvoorbeeld penicillamine of trientine) om overtollig koper uit het lichaam te verwijderen.
• Bij ernstige leverproblemen kan een levertransplantatie noodzakelijk zijn.
• Een speciaal dieet met een lage koperinname kan ook worden aanbevolen om de koperopbouw te beperken.

Prognose

Zonder behandeling kunnen de vooruitzichten ernstig zijn. De ophoping van koper in het lichaam is toxisch en kan leiden tot aanzienlijke orgaanschade. Als de behandeling echter op tijd begint, kunnen de meeste symptomen worden beheerd en kan verdere progressie van de ziekte worden voorkomen. Vroege interventie kan de levenskwaliteit verbeteren en complicaties verminderen.

Complicaties

Bij patiënten met het Wilson-syndroom kunnen verschillende ernstige complicaties optreden, zoals:

• Hardnekkige neurologische problemen, ondanks behandeling.
• Littekenvorming van de lever (cirrose) die kan leiden tot leverfalen, waarvoor een levertransplantatie noodzakelijk kan zijn.
• Longkanker kan in zeldzame gevallen voorkomen bij patiënten met het Wilson-syndroom.
• Nierproblemen, waaronder nierstenen en abnormale niveaus van aminozuren in de urine.
• Psychische problemen, waaronder persoonlijkheidsveranderingen, depressie, bipolaire stoornis en psychose.

Preventie van het Wilson-syndroom

Aangezien het Wilson-syndroom een genetische aandoening is, is preventie op het niveau van het individu niet mogelijk. Voor familieleden van patiënten kan genetische expertise nuttig zijn om het risico van overdracht te begrijpen en voorlichting te krijgen over prenatale diagnostische opties.