Adenomen: Soorten en symptomen van klierweefselgezwellen

Adenomen zijn goedaardige klierweefselgezwellen die in de meeste gevallen niet in kanker ontaarden. Adenomen bevinden zich in endocriene klieren, in organen of in slijmvliezen. Diverse soorten adenomen zijn mogelijk, elk met andere eigenschappen. Sommige adenomen zijn tevens in staat om hormonen af te scheiden, wat zorgt voor diverse mogelijke hormonale stoornissen. Adenomen zijn vaak minder dan één centimeter groot. Kleine, goedaardige adenomen behoeven geen medische behandeling, maar soms groeien ze of drukken ze op nabijgelegen weefsels, waarvoor het verwijderen van een deel van het orgaan noodzakelijk is. De vooruitzichten zijn in de meeste gevallen uitstekend.

• Synoniem van adenoom
• Oorzaken
• Indeling
• Locatie en symptomen van adenomen
• Endocriene klieren
• Organen
• Slijmvliezen
• Diagnose en onderzoeken
• Prognose van veelal goedaardige klierweefselgezwellen

Synoniem van adenoom

Adenomen worden soms ook ‘adenomateuze poliepen’ genoemd. De Griekse vertaling voor een adenoom is ‘adenoma’.

Oorzaken

Adenomen zijn het gevolg van een overmatige groei van normale epitheelcellen. Ze ontstaan op vrijwel dezelfde manier als kwaadaardige tumoren, maar verspreiden zich niet (metastaseren) naar nabijgelegen weefsel of andere lichaamsdelen. Nieuwe cellen worden normaal gezien alleen aangemaakt wanneer ze nodig zijn voor het lichaam. Wanneer het lichaam geen nieuwe cellen nodig heeft en de celdeling doorgaat, vormt zich een gezwel of tumor.

Indeling

Adenomen zijn onder te verdelen in vier categorieën:

1. buisvormig adenoom
2. villeus adenoom
3. tubulovilleus adenoom
4. vlak adenoom

Buisvormig adenoom
Dit is in 75% van de gevallen aanwezig. Heeft een klein, paddestoelvormig uiterlijk. De arts is gemakkelijk in staat om dit te verwijderen tijdens een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm).

Villeus adenoom
Een villeus adenoom is verantwoordelijk voor 5% van de gevallen. Dit goedaardig klierweefselgezwel is plat en behaard, en lijkt op een wrat of bloemkool. Het adenoom bevindt zich aan het slijmvlies van de dikke darm. Wanneer dit type adenoom groeit, moet de arts een deel van het orgaan verwijderen.

Tubulovilleus adenoom
Dit type adenoom vertegenwoordigt 20% van de gevallen.

Vlak adenoom
Een vlak adenoom is een zeldzaam maar gevaarlijk type adenoom dat mogelijk ontaardt in kanker.

Mogelijk hormonen afscheiden
Adenomen kunnen de structuur van het orgaan reproduceren waarin ze zich ontwikkelen. Omdat adenomen zich op een klier vormen, zijn ze mogelijk in staat om hormonen af te scheiden, al is dat niet altijd het geval.

Locatie en symptomen van adenomen

Adenomen ontwikkelen zich vooral op de klieren, in de organen of het slijmvlies van de klieren. De symptomen zijn zeer divers en daarnaast voor iedereen anders, ook in ernst.

Endocriene klieren

Adenomen zijn mogelijk in volgende endocriene klieren:

• bijnieren: Sommige hormoonuitscheidende adenomen veroorzaken een overmatige uitscheiding van cortisol, waardoor het syndroom van Cushing ontstaat. Bij een overmatige uitscheiding van aldosteron, ontstaat het syndroom van Conn. Een overmatige afscheiding van mannelijke geslachtshormonen, veroorzaakt hyperandrogenisme. Een adrenocorticaal adenoom vertoont vaak dezelfde symptomen als een adrenocortaal carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen), waaronder buikpijn en gewichtsverlies.
• bijschildklier: Hormoon uitscheidende adenomen in de bijschildklier produceren hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed). Zwakte, vermoeidheid, obstipatie, nierstenen, een verlies van eetlust en botpijn zijn tekenen van hyperparathyreoïdie (overactieve bijschildklier) die optreedt bij patiënten met bijschildklieradenomen of bijschildklierkanker.
• eierstokken
• hypofyse:
• acidofiel adenoom: Een acidofiel adenoom (eosinofiel adenoom) is een hypofyse-adenoom bestaande uit acidofiele cellen; dit type adenoom leidt mogelijk tot acromegalie (overproductie van groeihormonen)
• basofiel adenoom: Een basofiel adenoom is een hypofyse-adenoom bestaande uit basofiele cellen die mogelijk de ziekte van Cushing veroorzaakt.
• schildklier: Een toxisch adenoom (toxisch struma (kropgezwel), struma nodosa toxica) is een adenoom van de schildklier dat bij het uitscheiden van hormonen een hyperthyroïdie (overactieve schildklier) veroorzaakt. Een knobbel in het nekgebied gaat gepaard met hoesten, slikproblemen of ademhalingsproblemen.
• testikels

Organen

In volgende organen komt mogelijk een adenoom tot stand:

• borst: Meestal zijn hierin fibroadenomen (goedaardige bindweefselgezwellen) aanwezig. Een goedaardige fibroadenoom veroorzaakt geen symptomen en is ofwel te klein om te detecteren door aanraking of is enkele centimeters breed en gemakkelijk te detecteren.
• galblaas
• lever: Vrouwen zijn vaker getroffen dan mannen door een leveradenoom (goedaardige tumor in lever, vooral bij vrouwen), omdat orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva het uiterlijk en de ontwikkeling van leveradenomen bevordert. Een leveradenoom veroorzaakt pijn en een massa die voelbaar is door aanraking.
• nieren: De nierbuisjes zijn aangetast, en soms ontaarden deze adenomen zich in nierkanker.
• pancreas (alvleesklier): Enkele pancreasafscheidende adenomen zijn bekend voor een pancreasadenoom. Pijn in de buik, diarree, maagpijn, aanhoudende vermoeidheid, flauwvallen en gewichtstoename zijn klachten die toe te schrijven zijn aan één van de vele soorten pancreasadenomen, maar soms ook aan pancreaskanker (geelzucht is hiervan een typisch kenmerk).
• prostaat

Slijmvliezen

Tot slot zijn adenomen mogelijk in de slijmvliezen.

• baarmoeder
• bronchiën (fijnste luchtpijpvertakkingen): Een bronchusadenoom is een adenoom uitgaande van de bronchiale wand met (meestal) maligne eigenschappen (leidt vaak tot longkanker), ook bekend met paraneoplastische eigenschappen. Symptomen van een bronchiusadenoom zijn een chronische of bloederige hoest, koorts, koude rillingen en kortademigheid.
• colon (dikke darm) en rectum (endeldarm): 8% van de vijftigplussers heeft villeuze adenomen in het colon en het rectum. Deze hebben een harig uiterlijk en vele uitstulpingen. Daarnaast zijn buisvormige adenomen mogelijk. Dit zijn kleinste soort adenomen die het vaakst optreden en lijken op darmpoliepen. Aanhoudende diarree wijst mogelijk op rectumadenomen. Bloed in ontlasting wijst mogelijk op colon- of rectumadenomen.
• dunne darm
• galkanaal
• maag: Een gastrinoom veroorzaakt een maagzweer in de darmen of maag. Het optreden van veel zweren in de maag, darmen en pancreas die niet goed reageren op de behandeling, is mogelijk een teken van het Zollinger-Ellison-syndroom (te veel zuurafgifte door de maag).
• schildklier
• speekselklier: Adenomen in de speekselklier zijn klein en meestal pijnloos, maar veroorzaken mogelijk een zwelling rond de kin of het kaakbot. Gevoelloosheid van het gezicht en pijn in het gezicht, de kin of de nek zijn andere mogelijke tekenen.
• zweetklier: Adenomen bevinden zich mogelijk op de onderste oogleden en bovenste delen van de wang (syringomen) of op het hoofd- en nekgebied (hidrocystoom). Solitaire adenomen (poromen) komen voor op de voetzool of de handpalm.

Diagnose en onderzoeken

Diverse technieken zijn inzetbaar voor het diagnosticeren van adenomen. De arts controleert naar aanleiding van een bloedonderzoek en urineonderzoek de hormoongehaltes, of hij spoort hierin andere stoffen op die geassocieerd zijn met een specifiek adenoom. Verder is het mogelijk om de tumoren te visualiseren met behulp van beeldvormende onderzoeken zoals een echoscopie, een CT-scan, een MRI-scan en soms is radionuclidenbeeldvorming nodig. Een biopsie bepaalt of een tumor goedaardig of kwaadaardig is.

Prognose van veelal goedaardige klierweefselgezwellen

De meeste adenomen blijven goedaardig en veroorzaken weinig symptomen. Niettemin zijn ze door een mogelijke groei wel in staat om uiteindelijk ongemak in het orgaan te veroorzaken of op naburige weefsels te drukken. Hormoonafscheidende adenomen zijn tevens in staat om diverse hormonale veranderingen te veroorzaken. Bovendien ontaardt een adenoom soms in een kwaadaardige tumor, wat dan gekend is als een ‘adenocarcinoom’. Hoe groter het adenoom, hoe groter het risico op het ontwikkelen van kanker in dat orgaan. Naarmate het aantal adenomen toeneemt, is het risico op kanker hoog. Sommige adenomen ontwikkelen zich eerder tot kanker, zoals het villeus adenoom van het colon en rectum (dikkedarmkanker), en hypofyse-adenomen die verantwoordelijk zijn voor hypofysetumoren (hersentumor).

Lees verder

• Talgklieradenoom: Goedaardige tumor van talgklier op de huid
• Bijschildklieradenoom: Goedaardige tumor van bijschildklier
• Leveradenoom: Goedaardige tumor in lever, vooral bij vrouwen
• Fibroadenoom: Goedaadig knobbeltje in borst bij vrouwen