Antisociale persoonlijkheidsstoornis: Psychische aandoening

Een antisociale persoonlijkheidsstoornis is een persoonlijkheidsstoornis waarbij een patiënt een langdurig patroon heeft van impulsief en antisociaal gedrag. Een patiënt met een antisociale persoonlijkheidsstoornis voelt vaak weinig of geen empathie jegens andere mensen en ziet het probleem niet in. Daarnaast overtreedt hij regelmatig de wet voor het invullen van eigen behoeften of wensen. Een laag moreel besef of geweten is vaak duidelijk, evenals een geschiedenis van misdaad, juridische problemen of impulsief en agressief gedrag. De aandoening begint meestal in de kindertijd of als tiener en gaat door in het volwassen leven.

• Epidemiologie van antisociaal gedrag
• Oorzaken en risicofactoren van antisociale persoonlijkheidsstoornis
• Verwante aandoeningen
• Symptomen
• Diagnose en behandeling
• Behandeling
• Patiënt
• Omgeving
• Prognose van psychische aandoening

Epidemiologie van antisociaal gedrag

Een antisociale persoonlijkheidsstoornis is ongebruikelijk en treft slechts 0,6% van de bevolking. Een antisociale persoonlijkheidsstoornis komt vaak voor bij gevangenen. Circa de helft van de mannelijke gevangenen en ongeveer één op de vijf van de vrouwelijke gedetineerden lijdt aan de psychische aandoening. Gevangenen hebben vaak de wet overtreden, hetgeen een kenmerk is van een antisociale persoonlijkheidsstoornis.

Oorzaken en risicofactoren van antisociale persoonlijkheidsstoornis

Antisociale persoonlijkheidsstoornissen treffen meer mannen dan vrouwen. Experts weten niet precies wat de oorzaak is anno oktober 2020, maar genetica en andere biologische factoren spelen vermoedelijk een rol (vooral bij psychopathen), evenals opgroeien in een traumatische of beledigende omgeving (vooral bij sociopaten). Neurologische aandoeningen en hersenverwondingen tijdens ontwikkelingsjaren zijn eveneens geassocieerd met een antisociale persoonlijkheidsstoornis. Als moeders tijdens de zwangerschap roken, lopen hun nakomelingen eveneens het risico op het ontwikkelen van antisociaal gedrag. Wanneer ouders voorts antisociaal gedrag vertonen, lijdt hun kind ook sneller aan een antisociale persoonlijkheidsstoornis.

Verwante aandoeningen

Psychopaten
Een antisociale persoonlijkheidsstoornis bestaat uit twee verwante maar niet identieke aandoeningen: Een psychopaat is een patiënt die pijnlijke acties jegens anderen uitoefent om manipulatie en sluwheid te weerspiegelen. Psychopaten hebben ook de neiging om geen emoties te voelen en de empathie voor anderen na te bootsen (in plaats van te ervaren). Ze zijn bedrieglijk charismatisch en charmant.

Sociopaten
Sociopaten zijn iets beter in staat om gehechtheid aan anderen te vormen, maar negeren de sociale regels; ze zijn meer impulsief en gemakkelijk geagiteerd dan patiënten met psychopathie.

Symptomen

Volgende symptomen komen mogelijk voor bij patiënten met een antisociale persoonlijkheidsstoornis:

• andere personen aanvallen of gaan vechten
• consistente onverantwoordelijkheid
• de wet overtreden
• geen geld, werk of sociale plichten vervullen
• geen tekenen van spijt vertonen nadat hij iemand anders pijn heeft gedaan
• liegen, bedriegen en anderen uitbuiten
• misbruik van drugs of alcohol
• niet geven om de veiligheid van anderen of zichzelf
• niet vooruit kunnen plannen
• prikkelbaar, boos of agressief zijn (wat vaak leidt tot fysiek geweld)
• snel en impulsief handelen
• vaak een slechte of verkeerde relatie met anderen hebben en sneller kinderen misbruiken of verwaarlozen

Meestal zijn de symptomen het ergst tijdens de tienerjaren en in het tweede decennium, maar deze verbeteren mogelijk in de loop van de tijd.

Diagnose en behandeling

Voor de leeftijd van vijftien jaar moeten symptomen van de aandoening aanwezig zijn (bijvoorbeeld brandstichting, dierenmishandeling, problemen met ouderlijk gezag, …). Mogelijk gebeurt de definitieve diagnose echter pas op achttienjarige leeftijd.

Vragenlijst
Geen enkele fysieke test, zoals een bloedonderzoek of beeldvormend onderzoek, is inzetbaar voor het diagnosticeren van een persoonlijkheidsstoornis. De arts stelt de diagnose van een antisociale persoonlijkheidsstoornis op basis van criteria die zijn beschreven in het diagnostisch en statistisch handboek voor psychische stoornissen. Dit is het boek dat professionals in de geestelijke gezondheidszorg gebruiken om patiënten te beoordelen. De arts stelt hiervoor een hele reeks vragen aan de patiënt om vast te stellen of hij aan de criteria voldoet. De arts bevraagt de patiënt over de ernst van de klachten, hoe vaak ze verschijnen en hoe lang ze reeds bestaan.

Differentiële diagnose
Een diagnose van antisociale persoonlijkheidsstoornis vereist ook dat een arts andere aandoeningen uitsluit die mogelijk overlappende symptomen vertonen, waaronder:

• een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD: moeite met aandacht en controleren van energie)
• een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis)
• schizofrenie-gerelateerde stoornissen

Behandeling

Patiënt

De aandoening is moeilijk te behandelen. Patiënten met een antisociale persoonlijkheidsstoornis zoeken zelden zelfstandig hulp, omdat ze vaak denken dat ze het niet nodig hebben. Wanneer de patiënt een behandeling zoekt, is gedragstherapie of psychotherapie op individuele basis of in groepsverband nuttig. Artsen gebruiken soms bepaalde psychiatrische medicijnen zoals stemmingsstabilisatoren of sommige atypische antipsychotica om symptomen zoals impulsieve agressie te behandelen. Voor het behandelen van antisociale persoonlijkheidsstoornissen bestaan namelijk geen specifieke medicijnen.

Omgeving

Als een persoon uit de omgeving lijdt aan een antisociale persoonlijkheidsstoornis, is het nuttig om een steungroep bij te wonen of hulp bij een psychiater, maatschappelijk werker of psycholoog te zoeken. Het gedrag van de geliefde veranderen is vaak niet mogelijk, maar het is wel mogelijk om hiermee om te leren gaan. De persoon uit de omgeving leert hierbij om grenzen te verleggen en zichzelf te beschermen tegen schade.

Prognose van psychische aandoening

Net zoals bij de meeste andere persoonlijkheidsstoornissen, nemen de symptomen van een antisociale persoonlijkheidsstoornis met de leeftijd af in intensiteit. Veel patiënten vertonen nog maar weinig symptomen van de stoornis in het vierde of vijfde decennium.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken