Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken
Persoonlijkheidsstoornissen omvatten blijvende gedragspatronen die tot uiting komen als niet om te buigen reacties op een breed scala aan persoonlijke en sociale situaties. Ze zijn niet ondergeschikt aan een andere psychiatrische stoornis, een neurologische aandoening, het gebruik van een middel of een lichamelijke aandoening hoewel ze soms voorafgaan of samengaan met andere stoornissen. Persoonlijkheidsstoornissen hebben persoonlijk leed en beperkingen tot gevolg; ze veroorzaken namelijk gevolgen op zowel het sociaal als het beroepsmatig terrein.
Terminologie
Persoonlijkheid
De persoonlijkheid van een persoon is in feite een stabiel element van het gedrag van deze persoon. Dit duidt op hoe de persoonlijk gewoonlijk is, en wat hem onderscheidt van de anderen. De persoonlijkheid is zowel biologisch als sociaal bepaald. Dit is in feite een geheel van aanleg (erfelijkheid, constitutie) en verworvenheden (milieu, opvoeding). De persoonlijkheid ontwikkelt zich en verandert voortdurend als gevolg van het biologische rijpingsproces (puberteit, volwassenheid, menopauze enzovoort) en ook van de persoonlijke ervaringen (socioculturele en affectieve omstandigheden).
Persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheidsstoornissen zijn ontwikkelingsstoornissen die optreden in de kindertijd of adolescentie en die doorgaan in het volwassen leven. Hun prevalentie is ongeveer 15% in de bevolking.
Persoonlijkheidsverandering
Een
persoonlijkheidsverandering daarentegen ontstaat pas later in het leven (meestal in de volwassenheid) na ernstige of langdurige
stress, extreme milieuschade, een
hersentumor, een hersenletsel, een
hersenbloeding, een herseninfarct, endocriene en metabole stoornissen. Een verandering in de persoonlijkheid komt niet tot stand als gevolg van van een psychische aandoening.
Soorten persoonlijkheidsstoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen zijn meestal onderverdeeld volgens clusters van kenmerken die overeenkomen met de meest voorkomende of voor de hand liggende gedragsuitingen, maar vele stoornissen vertonen de kenmerken van meer dan één categorie.
Afhankelijke persoonlijkheid
Mensen met een afhankelijke persoonlijkheid moedigen anderen aan om hun persoonlijke en belangrijke beslissingen te nemen door een gebrek aan zelfvertrouwen. Daarnaast maken ze hun behoeften ondergeschikt aan anderen van wie ze afhankelijk zijn. Deze mensen zijn niet bereid om eisen te stellen aan anderen. Ze voelen zich niet in staat om voor zichzelf te zorgen en ze zijn bezig met de
angst om in de steek gelaten te worden.
Anankastische persoonlijkheid
Synoniemen van een anankastische persoonlijkheid zijn een obsessief-compulsieve persoonlijkheid en een dwangmatige persoonlijkheid. Bij een obsessief-compulsieve stoornis is de persoonlijkheid gekenmerkt door gevoelens van overmatige twijfel en voorzichtigheid, zorgelijke gedetailleerde gedachten, regels en orde, perfectionisme, buitensporige gewetenstrouw, uitermate nauwkeurigheid, bemoeizucht en starheid.
Antisociale persoonlijkheid
Een persoon met een
antisociale persoonlijkheid (psychopaat, sociopaat) heeft een harteloze onverschilligheid voor de gevoelens van anderen. Mensen met een antisociale persoonlijkheid zijn niet in staat om duurzame relaties te onderhouden (slechte relatievorming) en hebben bovendien een slecht verantwoordelijkheidsgevoel in het gezin. Ze hebben tevens een zeer lage tolerantie voor frustratie en zijn bijgevolg snel agressief. Criminaliteit komt bij personen met dit type persoonlijkheidsstoornis ook sneller tot uiting. Verder zijn deze mensen niet in staat om de schuld op zich te nemen; ze geven deze sneller aan anderen. Tot slot komen psychopaten sociale verplichtingen niet na en vertonen ze snel roekeloos gedrag.
Borderline (emotioneel onstabiel) persoonlijkheid
De stemmingen, relaties en het zelfbeeld zijn voortdurend instabiel bij een
borderline persoonlijkheidsstoornis. Mensen met een borderline persoonlijkheid handelen impulsief en ontwikkelen intense, maar kortstondige emotionele banden met anderen. De persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door een chronische interne leegte met frequente
zelfbeschadiging, zelfmisbruik (
eetstoornissen, verslavingsmisbruik), zelfdoding en een gebrek aan beheersing van woede. Daarnaast ontwikkelen mensen met borderline voorbijgaande psychotische kenmerken van onduidelijke betekenis. Mensen hebben soms ook een onzekere identiteit. Tot slot is vaak een sterke familiegeschiedenis van
stemmingsstoornissen aanwezig.
Geremde persoonlijkheid
Mensen die een geremde persoonlijkheid hebben, zijn sterk geremd in spontane uiting als gevolg van innerlijke conflicten en angstgevoelens.
Narcistische persoonlijkheid
Mensen met een
narcistische persoonlijkheid hebben een voortdurend opgeblazen gevoel van zelfbelang, een behoefte om bewonderd te worden. Ze fantaseren bijvoorbeeld over succes en macht. Ze zijn arrogant en vinden het moeilijk om zich in te leven in anderen; ze maken hier soms zelfs misbruik van. Verder vragen ze overdreven aandacht en zijn ze overgevoelig voor het oordeel van andere mensen.
Ontwijkende persoonlijkheid
Een persoon met een
ontwijkende persoonlijkheid is verlegen en terughoudend. Hij vermijdt situaties die mogelijk resulteren in een negatief oordeel, een afkeurend advies of minderwaardigheidsgevoelens.
Paranoïde persoonlijkheid
Wanneer een persoon een paranoïde persoonlijkheid heeft, heeft is hij extreem wantrouwig, achterdochtig, twistziek en houdt hij zich bezig met ongefundeerde complottheorieën. Verder heeft een paranoïde persoon de neiging tot overmatig eigenbelang.
Passief-agressieve persoonlijkheid
Een persoon die passief-agressief is, verzet zich voortdurend tegen eisen vanuit de sociale omgeving. Het verzet kent een passief karakter en uit zich door bijvoorbeeld koppig gedrag, het uitstellen van beslissingen en het opzettelijk verrichten van nutteloos werk.
Schizoïde persoonlijkheid
Dit type persoonlijkheidsstoornis is gekenmerkt door een emotionele kilte en afstandelijkheid, een beperkte capaciteit om emoties te uiten, een onverschilligheid voor lof of kritiek, een voorkeur voor solitaire activiteiten, een gebrek aan hechte vriendschappen en een duidelijke ongevoeligheid voor heersende sociale normen en wetten.
Schizotypische persoonlijkheid
Een persoon met een
schizotypische persoonlijkheid maakt ongebruikelijke uitingen van het gedrag. Daarnaast gaat hij magisch denken (vreemde overtuigingen hebben). De spraak is tevens vreemd. Personen lijden aan achterdocht, sociale angst (zeer sterk), betrekkingsideeën en ze hebben ongewone zintuiglijke waarnemingen (illusies). Op uiterlijk vlak ogen ze onverzorgd.
Theatrale persoonlijkheid
Een theatrale persoonlijkheid (hysterische neurose) uit zich door zelf-dramatisering, theatraliteit, egocentriciteit, suggestibiliteit (vatbaar zijn voor suggesties), oppervlakkige en labiele emoties, een voortdurende zoektocht naar opwinding en waardering door anderen, en een ongepaste verleidelijkheid in uiterlijk of gedrag (seksueel getint). Daarnaast vragen mensen aandacht en lijden ze aan onredelijke woede-uitbarstingen. De interpersoonlijke relaties zijn hoog maar wisselend intensief.
Type A-persoonlijkheid
Wie een type A-persoonlijkheid heeft, heeft een temperament dat zich kenmerkt door een grote werklust, een sterke competitieve instelling, een onrealistisch gevoel van dringendheid, ongerechtvaardigde ambitie, een weigering tot zelfevaluatie, een neiging om hoeveelheid boven kwaliteit te stellen, een behoefte aan beheersing en onvermogen tot delegeren.
Type B-persoonlijkheid
Mensen met een type B-temperament zijn ontspannen, hebben een gemakkelijke houding ten opzichte van het leven, hebben een lage competitiedrang, stellen van kwaliteit boven kwantiteit en ze hebben een neiging tot zelfbespiegeling.
Zelfkwellende persoonlijkheid
Mensen die zichzelf voortdurend kwellen, vallen onder deze persoonlijkheid. Ze kiezen de foute relaties, reageren
depressief of schuldig op positieve situaties en ze roepen boosheid of afkeer op bij anderen.
Lees verder