Borderline persoonlijkheidsstoornis: Psychische aandoening

Een borderline persoonlijkheidsstoornis (emotie-regulatie persoonlijkheidsstoornis) is een complexe en ernstige psychische aandoening die wordt gekenmerkt door een aanhoudend patroon van instabiele stemmingen, zelfbeeld en gedrag. Dit leidt vaak tot impulsieve acties en problemen in relaties. Mensen met deze stoornis ervaren intense episoden van woede, depressie en angst, die variëren van enkele uren tot dagen. Ondanks de moeilijkheid om de aandoening te behandelen, kunnen verschillende therapieën en/of medicatie bij veel patiënten verlichting bieden van de meeste symptomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken van borderline persoonlijkheidsstoornis
• Risicofactoren
• Symptomen: Wisselende stemmingen, wisselend zelfbeeld en gedrag
• Diagnose en onderzoeken
• Door een professional in de geestelijke gezondheidszorg
• Pas op volwassen leeftijd
• Behandeling
• Ondersteunende behandeling
• Geassocieerde aandoeningen
• Prognose
• Complicaties van psychische aandoening
• Preventie
• Preventie via vroege interventie
• Omgevings- en genetische factoren

Epidemiologie

Borderline persoonlijkheidsstoornis komt voor bij 1,6% tot 5,9% van de algemene bevolking, en drie op de vier patiënten zijn vrouwen. De aandoening openbaart zich vaak in de adolescentie of vroege volwassenheid, met de meest ernstige symptomen die doorgaans optreden in het vierde en vijfde decennium van het leven. Anno augustus 2024 is bekend dat de intensiteit van de stoornis meestal afneemt naarmate de patiënt ouder wordt.

Oorzaken van borderline persoonlijkheidsstoornis

Hoewel de exacte oorzaak van borderline persoonlijkheidsstoornis onbekend blijft, wijzen onderzoeken anno augustus 2024 op een combinatie van genetische, neurobiologische, en omgevingsfactoren. Onderliggende genetische factoren kunnen de aanleg voor deze stoornis verhogen, terwijl omgevingsfactoren, zoals traumatische ervaringen in de kindertijd, een rol spelen in de ontwikkeling ervan. Specifieke veranderingen in hersenstructuren, vooral in gebieden die impulsen en emotionele regulatie beheersen, zijn geassocieerd met de stoornis.

Risicofactoren

Enkele belangrijke risicofactoren voor de ontwikkeling van een borderline persoonlijkheidsstoornis zijn:

• Structurele en functionele veranderingen in de hersenen, met name in de prefrontale cortex en amygdala.
• Erfelijke aanleg: een familiegeschiedenis van stemmingsstoornissen en andere persoonlijkheidsstoornissen.
• Omgevingsfactoren, zoals seksueel, fysiek of emotioneel misbruik in de jeugd.
• Verlatingsangst in de kindertijd of adolescentie.
• Een verstoord gezinsleven en slechte communicatie binnen het gezin.

Symptomen: Wisselende stemmingen, wisselend zelfbeeld en gedrag

Niet alle patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren dezelfde symptomen. Sommige patiënten hebben slechts enkele symptomen, terwijl anderen een bredere waaier aan symptomen vertonen. De ernst, frequentie en duur van de symptomen variëren per persoon.

Kenmerkend voor de stoornis zijn plotselinge en instabiele stemmingen die van enkele uren tot dagen kunnen aanhouden. Relaties en zelfbeeld zijn vaak eveneens instabiel. Patiënten handelen impulsief en ontwikkelen vaak intense, maar korte emotionele banden met anderen. Een chronisch gevoel van leegte is ook een typisch kenmerk. Impulsief en risicovol gedrag komt veel voor, zoals onbeschermde seks, zelfbeschadiging, eetstoornissen, roekeloos rijden, excessief uitgeven van geld, drugsverslaving, alcoholmisbruik, en suïcidale gedragingen. Patiënten ondernemen vaak verwoede pogingen om werkelijke of ingebeelde verlating te voorkomen en vertonen een patroon van emotionele instabiliteit, met frequente woede-uitbarstingen, paniek en ernstige depressies. Daarnaast kampen zij met een identiteitscrisis, een onstabiel zelfbeeld, en een chronisch gevoel van onbehagen.

Diagnose en onderzoeken

Door een professional in de geestelijke gezondheidszorg

De diagnose borderline persoonlijkheidsstoornis wordt gesteld door een professional in de geestelijke gezondheidszorg, zoals een psychiater of klinisch psycholoog. Huisartsen zijn doorgaans niet specifiek opgeleid om deze complexe psychologische diagnose te stellen. Er zijn geen laboratoriumtesten die direct kunnen aantonen of iemand aan een borderline persoonlijkheidsstoornis lijdt. De diagnose wordt gesteld op basis van een gedetailleerde anamnese, waarin de arts de symptomen van de patiënt beoordeelt in overeenstemming met de diagnostische criteria zoals beschreven in de DSM-5.

Pas op volwassen leeftijd

Aangezien persoonlijkheidsstoornissen langdurige en diepgewortelde gedragspatronen betreffen, wordt de diagnose meestal pas op volwassen leeftijd gesteld. In zeldzame gevallen kan de diagnose tijdens de adolescentie worden gesteld, mits de symptomen al minstens één jaar consistent aanwezig zijn.

Behandeling

Ondersteunende behandeling

De behandeling van borderline persoonlijkheidsstoornis is meestal langdurig en bestaat hoofdzakelijk uit psychotherapie. Dialectische gedragstherapie (DGT) wordt vaak gebruikt en richt zich op het helpen van patiënten om zichzelf te accepteren zoals ze zijn, terwijl ze tegelijkertijd werken aan het aanbrengen van positieve veranderingen in hun leven. Andere vormen van therapie, zoals mentalization-based therapy (MBT) en schema-therapie, worden ook ingezet. Medicatie kan in sommige gevallen worden voorgeschreven om specifieke symptomen zoals depressie of angst te verlichten, hoewel medicatie geen eerste keuze is bij de behandeling van de stoornis zelf. In ernstige gevallen kan intensieve behandeling nodig zijn, zoals intramurale zorg in een psychiatrische instelling.

Geassocieerde aandoeningen

Borderline persoonlijkheidsstoornis gaat vaak gepaard met andere psychische aandoeningen, zoals depressie, bipolaire stoornis, angststoornissen, stoornissen in het gebruik van middelen en eetstoornissen. De aanwezigheid van comorbide aandoeningen maakt de behandeling complexer en vereist een geïntegreerde benadering waarin alle symptomen worden aangepakt.

Prognose

De prognose voor patiënten met borderline persoonlijkheidsstoornis varieert. Bij veel patiënten verminderen de symptomen na middelbare leeftijd, en met adequate behandeling kunnen patiënten leren omgaan met hun symptomen en hun kwaliteit van leven verbeteren. De ernst van de symptomen kan echter fluctueren, en langdurige therapie is vaak nodig om blijvende verbeteringen te bewerkstelligen.

Complicaties van psychische aandoening

Zonder adequate behandeling hebben patiënten met borderline persoonlijkheidsstoornis een verhoogd risico op het ontwikkelen van andere chronische medische of psychische aandoeningen. Ze zijn vaak minder geneigd gezonde levensstijlkeuzes te maken, wat hun algehele gezondheid verder kan verslechteren. De stoornis gaat bovendien gepaard met een significant hoger risico op zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag, wat het belang van tijdige en doeltreffende behandeling benadrukt.

Preventie

Preventie via vroege interventie

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om borderline persoonlijkheidsstoornis te voorkomen, kan vroege interventie bij mensen met risicofactoren of vroege tekenen van de stoornis de ernst en het verloop van de aandoening verminderen. Dit omvat vroege therapie, het versterken van sociale steunnetwerken en het aanpakken van traumatische ervaringen in de jeugd.

Omgevings- en genetische factoren

Het aanpakken van omgevingsfactoren, zoals een instabiele thuissituatie of traumatische ervaringen, kan helpen het risico op de ontwikkeling van de stoornis te verminderen. Genetische expertise kan ook nuttig zijn voor mensen met een familiegeschiedenis van psychische aandoeningen om zich bewust te worden van hun risico’s en om tijdig preventieve maatregelen te nemen.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken
• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur