Borderline persoonlijkheidsstoornis: Psychische aandoening

Een borderline persoonlijkheidsstoornis (emotie-regulatie persoonlijkheidsstoornis) is een psychische aandoening die zich kenmerkt door een aanhoudend patroon van wisselende stemmingen, een wisselend zelfbeeld en wisselende gedragingen. Deze symptomen resulteren vaak in impulsieve acties en problemen in relaties. Patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren intense episoden van woede, depressie en angst die enkele uren tot dagen aanhouden. De aandoening is moeilijk te behandelen maar diverse therapieën en/of medicatie verlichten bij veel patiënten de meeste symptomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken van borderline persoonlijkheidsstoornis
• Risicofactoren
• Symptomen: Wisselende stemmingen, wisselend zelfbeeld en gedrag
• Diagnose en onderzoeken
• Door een professional in de geestelijke gezondheidszorg
• Pas op volwassen leeftijd
• Behandeling
• Ondersteunende behandeling
• Geassocieerde aandoeningen
• Prognose
• Complicaties van psychische aandoening

Epidemiologie

Drie op de vier patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis zijn vrouwen. Tussen 1,6 en 5,9 procent van de algemene bevolking is getroffen door de psychologische aandoening. Zoals de meeste andere vormen van persoonlijkheidsstoornissen, neemt de intensiteit van een borderline persoonlijkheidsstoornis af naarmate de patiënt veroudert. De meest extreme symptomen komen meestal voor in het vierde en/of vijfde decennium en daarna neemt de intensiteit af.

Oorzaken van borderline persoonlijkheidsstoornis

De oorzaak van een borderline persoonlijkheidsstoornis is onbekend (oktober 2020). Wellicht spelen zowel genetische, familiale en sociale factoren een rol bij de totstandkoming van de persoonlijkheidsstoornis.

Risicofactoren

Risicofactoren voor een borderline persoonlijkheidsstoornis zijn:

• een gewijzigde hersenfunctie: Bij patiënten met de persoonlijkheidsstoornis komen structurele en functionele veranderingen in de hersenen tot stand, vooral op de gebieden die verantwoordelijk zijn voor de impulsen en emotionele regulatie beheersen.
• een slechte communicatie binnen het gezin
• een sterke familiegeschiedenis van stemmingsstoornissen
• een verstoord gezinsleven
• seksueel, fysiek of emotioneel misbruik
• verlatingsangst in de kindertijd of adolescentie

Symptomen: Wisselende stemmingen, wisselend zelfbeeld en gedrag

Niet alle patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren elk symptoom. Sommige patiënten ervaren slechts een paar symptomen, terwijl anderen er veel hebben. De ernst en frequentie van de symptomen en de duurtijd is variabel per patiënt.

Patiënten ervaren plotselinge instabiele en variabele stemmingen die enkele uren tot dagen aanhouden. Ook zijn relaties en het zelfbeeld voortdurend instabiel. Kenmerkend aan patiënten met de psychische toestand is dat patiënten impulsief handelen en korte maar wel intense emotionele banden met anderen hebben. Patiënten voelen zich constant ‘leeg’ vanbinnen. Ze vertonen bovendien risicogedrag en zijn impulsief, hetgeen zich bijvoorbeeld uit in onbeschermde geslachtsgemeenschap, zelfbeschadiging, eetstoornissen, roekeloos rijden, veel geld uitgeven, drugsverslaving, alcoholmisbruik en zelfdoding. Voorts ondernemen patiënten verwoede pogingen om werkelijke of ingebeelde verlating te voorkomen. Patiënten zijn ook emotioneel instabiel, wat zich uit in woedeaanvallen, snel in paniek zijn en erg depressief zijn. Patiënten kampen voorts met een identiteitscrisis. Ze voelen zich namelijk rusteloos en leeg, en ze kampen met bovendien met een aanhoudend onstabiel zelfbeeld of zelfgevoel.

Diagnose en onderzoeken

Door een professional in de geestelijke gezondheidszorg

De diagnose van een borderline persoonlijkheidsstoornis gebeurt door een professional in de geestelijke gezondheidszorg, zoals een psycholoog of psychiater. Huisartsen zijn over het algemeen niet opgeleid of goed uitgerust om een dergelijke psychologische diagnose te stellen. De huisarts verwijst een patiënt met een vermoeden van een psychische aandoening dan ook door naar een professional in de geestelijke gezondheidszorg. Er zijn geen laboratorium-, bloed- of genetische testen voorhanden om borderline persoonlijkheidsstoornis te diagnosticeren. De diagnose voor een borderline persoonlijkheidsstoornis gebeurt door het noteren van de symptomen en levensgeschiedenis van de patiënt. De arts bepaalt of de symptomen voldoen aan de criteria die nodig zijn voor een diagnose van een persoonlijkheidsstoornis.

Pas op volwassen leeftijd

Omdat persoonlijkheidsstoornissen langdurige en aanhoudende gedragspatronen beschrijven, gebeurt de diagnose meestal op volwassen leeftijd. Zelden diagnosticeert de arts de psychische aandoening in de kindertijd of adolescentie, omdat een kind of tiener zich nog voortdurend ontwikkelt, volwassen wordt en persoonlijkheidsveranderingen ondergaat. Als de arts echter bij een kind of tiener de diagnose stelt, moeten de kenmerken minimaal één jaar aanwezig zijn geweest.

Behandeling

Patiënten met persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline zoeken in het algemeen niet vaak naar een behandeling. Ze zoeken pas een arts op wanneer de stoornis het leven van een patiënt aanzienlijk begint te verstoren of anderszins aantast. Dit gebeurt meestal wanneer de patiënt niet meer goed kan omgaan met stress of andere levensgebeurtenissen.

Ondersteunende behandeling

De behandeling van een borderline persoonlijkheidsstoornis bestaat meestal uit langdurige psychotherapie en dialectische therapie met een therapeut die ervaring heeft met de behandeling van dit soort persoonlijkheidsstoornissen. Dialectische gesprekstherapie is een vorm van gesprekstherapie waarbij de patiënt zichzelf leert aanvaarden zoals hij is en daarnaast leert om positieve veranderingen in het leven aan te brengen. Soms schrijft de arts medicijnen voor om te helpen bij specifieke zorgwekkende en slopende symptomen. Sommige patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben ernstige symptomen en hebben intensieve, vaak intramurale zorg nodig. Anderen patiënten zijn gebaat met ambulante behandelingen. Ook voor gezinsleden en mensen uit de nabije omgeving zijn therapieën beschikbaar zodat ze leren begrijpen wat hun partner of liefste vriend(in) heeft en hoe ze hiermee best omgaan.

Geassocieerde aandoeningen

De behandeling verloopt echter doorgaans wel moeilijk, en neemt soms veel tijd in beslag. Een borderline persoonlijkheidsstoornis komt vaak voor naast andere psychische aandoeningen. De behandeling is bij deze patiënten complex omdat de symptomen van andere ziekten overlappen met de symptomen van een borderline persoonlijkheidsstoornis. Een patiënt met een borderline persoonlijkheidsstoornis heeft bijvoorbeeld meer kans om ook symptomen van een depressie, een bipolaire stoornis, angststoornissen, stoornissen in het gebruik van middelen of eetstoornissen te ervaren.

Prognose

De vooruitzichten voor behandelde patiënten zijn variabel. Het is echter mogelijk dat de symptomen significant verminderen dankzij de behandelingen. De symptomen verbeteren bij veel patiënten ook spontaan na middelbare leeftijd.

Complicaties van psychische aandoening

Patiënten die een slechte of geen behandeling krijgen, hebben meer kans op het ontwikkelen van andere chronische medische of psychische aandoeningen en zijn bovendien minder geneigd om gezonde levensstijlkeuzes te maken. De psychische aandoening gaat ook gepaard met een significant hoger percentage zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken
• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur