Ontwijkende (vermijdende) persoonlijkheidsstoornis

Velen mensen worstelen met verlegenheid, maar ongeveer twee procent van de bevolking heeft een vermijdende (ontwijkende) persoonlijkheidsstoornis. Extreme verlegenheid en angst voor afwijzing maken het voor sommige patiënten moeilijk om sociaal en professioneel te communiceren. Deze psychische aandoening komt om onbekende redenen tot stand, al spelen genen en een mogelijke aandoening die het uiterlijk van de patiënt heeft gewijzigd, mogelijk wel een rol. De patiënt gaat zich onbehandeld meer en meer isoleren en daarnaast ontstaan mogelijk ook andere complicaties. Psychotherapie en/of medicatie vormen de steunpilaar in de behandeling van een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Deze behandelingstechnieken leveren veelal gunstige resultaten op waardoor de kwaliteit van leven van de patiënt en zijn omgeving stijgt.

• Oorzaken en risicofactoren van ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
• Geassocieerde aandoeningen
• Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
• Borderline persoonlijkheidsstoornis
• Sociale fobie
• Symptomen: Verlegen en angstig voor afwijzing
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via psychotherapie
• Prognose van psychische aandoening
• Complicaties van vermijdende persoonlijkheidsstoornis

Oorzaken en risicofactoren van ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

De oorzaken van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis zijn onbekend anno oktober 2020. Genetische factoren of een lichamelijke ziekte die het uiterlijk van de patiënt veranderde, spelen mogelijk een rol bij de totstandkoming van de psychische aandoening. Bovendien vormt een afwijzing door een ouder of leeftijdgenoten een mogelijke risicofactor voor de ontwikkeling van de aandoening. Het vermijdende gedrag begint meestal in de kindertijd of in de vroege puberteit met verlegenheid, isolatie en het vermijden van vreemden of nieuwe plaatsen. De meeste patiënten die verlegen zijn in hun vroege jaren hebben de neiging om dit gedrag te ontgroeien, maar patiënten met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis, worden steeds meer schuchter als ze de adolescentie en volwassenheid ingaan.

Geassocieerde aandoeningen

Andere psychische stoornissen verschijnen mogelijk in combinatie met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis.

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

Patiënten met een afhankelijke persoonlijkheidsstoornis vertrouwen te veel op anderen voor advies of voor het maken van beslissingen.

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben problemen op het vlak van sociale relaties, het gedrag, de gemoedstoestand en het zelfbeeld.

Sociale fobie

Een patiënt met een sociale fobie ervaart een overweldigende angst in vaak voorkomende sociale situaties.

Symptomen: Verlegen en angstig voor afwijzing

Patiënten met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis kunnen niet stoppen met nadenken over hun eigen tekortkomingen. Ze vormen alleen relaties met andere personen als ze denken dat ze niet zullen worden afgewezen. Het meemaken van een verlies en afwijzing zijn zo pijnlijk voor patiënten met deze psychische aandoening, dat ze er voor kiezen om eenzaam te zijn in plaats van het risico te nemen om contact te maken met anderen.

Een patiënt met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis lijdt verder vaak volgende tekenen:

• activiteiten of banen vermijden waarbij contact met anderen nodig is uit angst voor afwijzing, ontoereikendheid en door een laag zelfbeeld
• een beeld vasthouden waarbij ze geloven dat ze niet sociaal zijn, dat ze niet zo goed zijn als andere personen, of dat ze onaantrekkelijk zijn (een negatief zelfbeeld)
• niet bereid om risico's te nemen of nieuwe dingen te proberen omdat ze pijnlijk kunnen zijn
• problemen erger maken dan ze in werkelijkheid zijn
• te terughoudend zijn in intieme relaties
• terughoudend zijn om mee te doen met andere mensen en daardoor weinig vrienden hebben
• verlegen zijn in sociale situaties uit angst iets verkeerd te doen
• zich gemakkelijk gekwetst voelen als personen ze bekritiseren of afkeuren

Diagnose en onderzoeken

Psychologische evaluatie
Wanneer een patiënt door de verlegenheid of angst voor afwijzing problemen ervaart om in het leven te functioneren en relaties op te bouwen, is medisch advies nodig. Een arts diagnosticeert een vermijdende persoonlijkheidsstoornis op basis van een psychologische evaluatie. De arts bekijkt bevraagt de medische geschiedenis van de patiënt, en gaat na hoe lang en hoe ernstig de symptomen van de patiënt zijn.

Differentiële diagnose
Veel symptomen van een ontwijkende persoonlijkheidsstoornissen worden vaak gedeeld met geassocieerde aandoeningen van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis, en dan vooral bij gegeneraliseerde sociale fobieën. Hierdoor verwart de arts deze aandoeningen gemakkelijk. Het duurt soms enige tijd voordat een professional in de geestelijke gezondheidszorg een duidelijke diagnose stelt en de geschikte behandelingen kan voorstellen.

Behandeling via psychotherapie

Psychotherapie is de meest effectieve behandeling voor deze persoonlijkheidsstoornis. De therapie helpt patiënten om minder gevoelig te zijn voor afwijzing. Voor sommige patiënten zijn antidepressiva eveneens nuttig. Deze medicijnen verminderen de gevoeligheid voor afwijzing. Een combinatie van psychotherapie en medicatie is vaak het meest effectief voor patiënten met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis.

Prognose van psychische aandoening

Patiënten met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis kunnen dankzij de behandeling beter omgaan met anderen waardoor de vooruitzichten goed zijn. Net zoals bij de meeste andere persoonlijkheidsstoornissen, neemt een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis meestal in intensiteit af met de leeftijd. Veel patiënten hebben bijgevolg de meest extreme symptomen ervaren tegen de tijd dat ze in het vierde of vijfde decennium zitten.

Complicaties van vermijdende persoonlijkheidsstoornis

Zonder behandeling gaat een patiënt met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis bijna geïsoleerd leven. De patiënt ontwikkelt soms ook een tweede psychische stoornis, zoals alcoholmisbruik of drugsmisbruik. Ook krijgen sommige patiënten te maken met een stemmingsstoornis, zoals een depressie.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Borderline persoonlijkheidsstoornis: Psychische aandoening
• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken