Autonome neuropathie: Schade aan autonome zenuwen

Autonome neuropathie is een reeks van symptomen die optreden wanneer schade aan de autonome zenuwen ontstaan. Dit zijn zenuwen die dagelijks diverse belangrijke lichaamsfuncties besturen zoals de bloeddruk, de hartslag, de lichaamstemperatuur, de darm- en blaaslediging en de spijsvertering. Diverse aandoeningen maar ook complicaties van een chirurgische ingreep leiden mogelijk tot zenuwschade waardoor een breed scala aan symptomen kan optreden. Mogelijke klachten zijn kortademigheid bij inspanning, een aarzeling bij het plassen en diarree. Een vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen de symptomen onder controle houden dus het is belangrijk om tijdig de arts op te zoeken.

• Oorzaken: Schade aan autonome zenuwen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Symptomen
• Blaas
• Hart en bloedvaten
• Lichaamstemperatuur
• Maag en darmen
• Ogen
• Voortplanting
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van autonome neuropathie
• Prognose
• Preventie van zenuwbeschadiging

Oorzaken: Schade aan autonome zenuwen

Bij autonome neuropathie ontstaat schade aan de zenuwen die informatie uit de hersenen en het ruggenmerg dragen naar verschillende lichaamsdelen (het hart, de bloedvaten, de blaas, de darmen, de zweetklieren en de pupillen). Autonome neuropathie is geen specifieke ziekte maar een groep symptomen die ontstaat door schade aan de autonome zenuwen. Deze symptomen kennen veel oorzaken.

Aandoeningen

Autonome neuropathie komt voor bij:

• aandoeningen waarbij littekens van de weefsels rond de zenuwen worden gevormd
• alcoholmisbruik (alcoholische neuropathie)
• amyloïdose (ziekte met abnormale eiwitopbouw in het bloed)
• auto-immuunziekten (en andere ziekten waarbij een ontsteking aan de zenuwen ontstaat)
• coeliakie (glutenintolerantie: maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• het Guillain- Barre-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• het syndroom van Sjögren (aandoening met droge ogen, droge keel en droge mond)
• lupus
• multiple sclerose
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• chirurgie of een verwonding waarbij de zenuwen aangetast zijn
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• diabetes mellitus (diabetische neuropathie)
• een chronisch vitamine B12-tekort
• een ruggengraatletsel
• erfelijke zenuwaandoeningen (neuropathieën) zoals
• de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• het Riley-Day-syndroom
• hiv / aids

Omgevingsfactoren

Chemicaliën, zoals acrylamide en zware metalen veroorzaken mogelijk autonome neuropathie. De schade aan autonome zenuwen komt eveneens tot stand na medicatiegebruik, zoals enkele chemotherapiegeneesmiddelen die de arts gebruikt om kanker te behandelen.

Risicofactoren

Slecht gecontroleerde diabetes is een belangrijke risicofactor voor autonome neuropathie. Diabetici met een hoge bloeddruk of obesitas hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van autonome neuropathie. Andere ziekten zoals porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel), amyloïdose, kanker en hypothyreoïdie (onvoldoende werking van de schildklier) verhogen ook het risico op het ontwikkelen van schade aan de autonome zenuwen.

Symptomen

De symptomen van autonome neuropathie zijn variabel en hangen af van de aangetaste zenuwen. De klachten ontwikkelen zich meestal langzaam in de loop van de jaren.

Blaas

Blaasgerelateerde symptomen van autonome neuropathie aan de blaas zijn:

• aarzeling bij het plassen
• een gevoel van onvolledig ledigen van de blaas (urineretentie)
• lekkende urine (urine-incontinentie)
• urineweginfecties

De patiënt moet dagelijks voldoende vloeistoffen drinken en de blaas op gezette tijden gedurende de dag ledigen. Bepaalde medicijnen verhelpen verder de blaasproblemen. Eventueel is een urinekatheter nodig waarbij een buisje in de blaas gaat om deze te helpen ledigen.

Hart en bloedvaten

Volgende klachten komen voor wanneer autonome neuropathie het hart en de longen treft:

• een abnormale hartslag en dan vooral een zeer snelle hartslag (tachycardie) bij lichaamsbeweging
• een hoge bloeddruk
• kortademigheid bij het uitvoeren van activiteit of bij lichaamsbeweging
• orthostatische hypotensie (dalende bloeddruk en duizeligheid bij het rechtstaan vanuit een zittende positie)

De arts schrijft medicijnen voor voor het reguleren van de hartslag of bloeddruk. Verder moet de patiënt langzaam gaan rechtstaan zodat hij niet duizelig wordt. Extra zout en vocht in de voeding opnemen verhoogt de bloeddruk, maar dit mag de patiënt enkel uitvoeren als de arts dit adviseert. Verder krijgen sommige patiënten het advies om compressiekousen te dragen. Voor een klein aantal patiënten is tot slot een pacemaker nodig.

Lichaamstemperatuur

Zenuwbeschadiging aan de lichaamstemperatuur leidt tot:

• nachtzweten
• onvoldoende zweten
• overmatig zweten
• warmte-intolerantie veroorzaakt door activiteit en beweging.
• zweten bij het eten

De arts schrijft mogelijk medicijnen voor zodat de patiënt minder moet zweten. Patiënten die onvoldoende zweten, blijven het beste binnen als het buiten warm is.

Maag en darmen

Wanneer maag- en darmproblemen optreden, ervaart de patiënt volgende mogelijke tekenen:

• braken
• brandend maagzuur
• buikpijn
• constipatie (harde ontlasting)
• diarree (dunne ontlasting)
• een gezwollen buik
• een verlies van eetlust
• een vol gevoel na slechts een paar happen eten (vroege verzadiging)
• het uitbraken van onverteerd voedsel
• misselijkheid na het eten
• onbedoeld gewichtsverlies
• problemen bij het beheersen van de stoelgang (fecale incontinentie)
• slikproblemen

Om spijsverteringsproblemen te behandelen, zijn vaak veranderingen in de voeding nodig zoals kleinere maaltijden eten (zodat de patiënt zich niet te vol voel). Vocht en vezels toevoegen aan de voeding voorkomt een opgeblazen gevoel en constipatie. Laxeermiddelen helpen eveneens bij obstipatie. Voor de behandeling van diarree en buikpijn zet de arts andere geneesmiddelen in. De patiënt slaapt tot slot met het hoofd van het bed omhoog om zuurbranden te voorkomen.

Ogen

Ook komen visuele problemen voor bij autonome neuropathie:

• een kleine pupil in één oog (miosis)
• problemen om zich aan te passen van een lichte naar een donkere ruimte

Voortplanting

Ook seksuele problemen komen tot stand door autonome neuropathie, waaronder:

• erectiestoornissen bij mannen
• problemen met het krijgen van een orgasme
• vaginale droogheid bij vrouwen
• weinig zin in seks

Bepaalde medicijnen helpen bij erectieproblemen. Een glijmiddel is voorts inzetbaar bij vaginale droogte.

Diagnose en onderzoeken

De arts neemt eerst een grondige medische geschiedenis af van de patiënt. De tekenen van autonome zenuwbeschadiging zijn niet altijd zichtbaar wanneer de arts de patiënt lichamelijk onderzoekt. De bloeddruk of hartslag veranderen soms wanneer de patiënt gaat liggen, zitten of staan. De arts bestelt soms speciale autonome testen om het zweten, de bloeddruk en de hartslag te meten. De arts voert voorts een bloedonderzoek uit om mogelijk onderliggende aandoeningen en infecties op te sporen. Andere nodige onderzoeken zijn afhankelijk van de symptomen die de patiënt ervaart. Zo krijgt de patiënt bijvoorbeeld urodynamische onderzoeken en een echografie wanneer blaas- en urineproblemen aanwezig zijn.

Behandeling van autonome neuropathie

De arts is meestal niet in staat om zenuwbeschadiging bij autonome neuropathie te behandelen. De arts richt zich daarom op het beheersen van de klachten en het voorkomen van complicaties. Als een patiënt bijvoorbeeld diabetes heeft, moet hij zijn bloedsuikerspiegel onder controle houden met een dieet, met lichaamsbeweging en mogelijk ook met medicijnen. Voor auto-immuunziekten, zoals het syndroom van Sjögren, schrijft de arts medicijnen voor om het immuunsysteem onder controle te houden en ontstekingen in het lichaam te verminderen.

Prognose

De vooruitzichten hangen af van de oorzaak van het probleem en ook of de arts dit (tijdig) kan behandelen.

Preventie van zenuwbeschadiging

Het voorkomen of beheersen van geassocieerde aandoeningen is nodig om het risico op een zenuwaandoening te verminderen. Patiënten met diabetes mellitus moeten bijvoorbeeld de bloedsuikerspiegel onder controle houden.

Lees verder

• Alcoholische neuropathie: Symptomen aan o.a. armen en benen
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn