Autonome neuropathie: Schade aan autonome zenuwen

Autonome neuropathie is een reeks van symptomen die optreden wanneer schade aan de autonome zenuwen ontstaat. Dit zijn zenuwen die dagelijks diverse belangrijke lichaamsfuncties besturen zoals de bloeddruk, de hartslag, de lichaamstemperatuur, de darm- en blaaslediging en de spijsvertering. Diverse aandoeningen maar ook complicaties van een chirurgische ingreep leiden mogelijk tot zenuwschade waardoor een breed scala aan symptomen kan optreden. Mogelijke klachten zijn kortademigheid bij inspanning, een aarzeling bij het plassen en diarree. Een vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen de symptomen onder controle houden, dus het is belangrijk om tijdig de arts op te zoeken.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Symptomen
• Blaas
• Hart en bloedvaten
• Lichaamstemperatuur
• Spijsvertering
• Ogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Autonome neuropathie komt wereldwijd voor en kan voorkomen bij een breed scala aan aandoeningen. Het precieze aantal mensen met autonome neuropathie is moeilijk vast te stellen, omdat de aandoening vaak over het hoofd wordt gezien of verkeerd gediagnosticeerd wordt. De prevalentie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de populatie die wordt bestudeerd. Het is bekend dat autonome neuropathie vaak voorkomt bij patiënten met diabetes mellitus, vooral bij diegenen met langdurig slecht gecontroleerde bloedsuikerwaarden. Ook aandoeningen zoals amyloïdose, auto-immuunziekten en erfelijke neuropathieën dragen bij aan de prevalentie van deze aandoening.

Oorzaken

Bij autonome neuropathie ontstaat schade aan de zenuwen die informatie uit de hersenen en het ruggenmerg dragen naar verschillende lichaamsdelen (het hart, de bloedvaten, de blaas, de darmen, de zweetklieren en de pupillen). Autonome neuropathie is geen specifieke ziekte maar een groep symptomen die ontstaat door schade aan de autonome zenuwen. Deze symptomen kennen veel oorzaken.

Aandoeningen

Autonome neuropathie komt voor bij:

• aandoeningen waarbij littekens van de weefsels rond de zenuwen worden gevormd
• alcoholmisbruik (alcoholische neuropathie)
• amyloïdose (ziekte met abnormale eiwitopbouw in het bloed)
• auto-immuunziekten (en andere ziekten waarbij een ontsteking aan de zenuwen ontstaat)
• coeliakie (glutenintolerantie: maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• het Guillain- Barre-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• het syndroom van Sjögren (aandoening met droge ogen, droge keel en droge mond)
• lupus
• multiple sclerose
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• chirurgie of een verwonding waarbij de zenuwen aangetast zijn
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• diabetes mellitus (diabetische neuropathie)
• een chronisch vitamine B12-tekort
• een ruggengraatletsel
• erfelijke zenuwaandoeningen (neuropathieën) zoals
• de ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• het Riley-Day-syndroom
• hiv / aids

Omgevingsfactoren

Chemicaliën, zoals acrylamide en zware metalen, veroorzaken mogelijk autonome neuropathie. De schade aan autonome zenuwen komt eveneens tot stand na medicatiegebruik, zoals enkele chemotherapiegeneesmiddelen die de arts gebruikt om kanker te behandelen.

Risicofactoren

Slecht gecontroleerde diabetes is een belangrijke risicofactor voor autonome neuropathie. Diabetici met een hoge bloeddruk of obesitas hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van autonome neuropathie. Andere ziekten zoals porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel), amyloïdose, kanker en hypothyreoïdie (onvoldoende werking van de schildklier) verhogen ook het risico op het ontwikkelen van schade aan de autonome zenuwen.

Symptomen

De symptomen van autonome neuropathie zijn variabel en hangen af van de aangetaste zenuwen. De klachten ontwikkelen zich meestal langzaam in de loop van de jaren.

Blaas

Blaasgerelateerde symptomen van autonome neuropathie aan de blaas zijn:

• aarzeling bij het plassen
• een gevoel van onvolledig ledigen van de blaas (urineretentie)
• lekkende urine (urine-incontinentie)
• urineweginfecties

De patiënt moet dagelijks voldoende vloeistoffen drinken en de blaas op gezette tijden gedurende de dag ledigen. Bepaalde medicijnen verhelpen verder de blaasproblemen. Eventueel is een urinekatheter nodig waarbij een buisje in de blaas gaat om deze te helpen ledigen.

Hart en bloedvaten

Volgende klachten komen voor wanneer autonome neuropathie het hart en de longen treft:

• een abnormale hartslag en dan vooral een zeer snelle hartslag (tachycardie) bij lichaamsbeweging
• een hoge bloeddruk
• kortademigheid bij het uitvoeren van activiteit of bij lichaamsbeweging
• orthostatische hypotensie (dalende bloeddruk en duizeligheid bij het rechtstaan vanuit een zittende positie)

De arts schrijft medicijnen voor voor het reguleren van de hartslag of bloeddruk. Verder moet de patiënt langzaam gaan rechtstaan zodat hij niet duizelig wordt. Extra zout en vocht in de voeding opnemen verhoogt de bloeddruk, maar dit mag de patiënt enkel uitvoeren als de arts dit adviseert. Verder krijgen sommige patiënten het advies om compressiekousen te dragen. Voor een klein aantal patiënten is tot slot een pacemaker nodig.

Lichaamstemperatuur

Zenuwbeschadiging aan de lichaamstemperatuur leidt tot:

• nachtzweten
• onvoldoende zweten
• overmatig zweten
• warmte-intolerantie veroorzaakt door activiteit en beweging.
• zweten bij het eten

De arts schrijft mogelijk medicijnen voor en vraagt de patiënt om zo nu en dan van kleding te verwisselen als hij last heeft van overmatig zweten. Bij onvoldoende zweten kan de patiënt zelf zijn lichaamstemperatuur reguleren door bijvoorbeeld afkoeling bij te nemen en te vermijden dat hij in een te warme ruimte verkeert.

Spijsvertering

Bij autonome neuropathie ontstaan problemen met de spijsvertering zoals:

• buikpijn
• constipatie (verstopping van de darmen)
• diarree
• misselijkheid en braken
• maagverlamming met als gevolg langdurige maaglediging

Aanpassingen in dieet, zoals kleinere maaltijden en het vermijden van vet- en vezelrijke voeding, kunnen helpen bij de symptomen. Verder kan de arts medicijnen voorschrijven voor het reguleren van de spijsvertering en voor het behandelen van braken en misselijkheid. Bij ernstige klachten kunnen aanvullende behandelingen zoals een maagsonde of -pomp noodzakelijk zijn.

Ogen

De autonome neuropathie beïnvloedt de ogen op de volgende manieren:

• minder tranen produceren (droge ogen)
• veranderde pupilreacties (de pupil reageert niet goed op licht)
• een slechte nachtzicht

In geval van droge ogen schrijft de arts mogelijk oogdruppels voor om te zorgen voor een adequate vochtigheid van de ogen. Bij pupilproblemen kan de arts andere behandelingen aanbevelen voor een betere visuele functie en nachtzicht.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van autonome neuropathie kunnen zijn:

• ernstige duizeligheid bij rechtstaan
• ernstige hartkloppingen
• ernstige misselijkheid en braken
• extreme vermoeidheid
• ernstige diarree of constipatie
• ernstige zwelling van de benen of enkels

Patiënten die een of meerdere van deze symptomen ervaren, moeten onmiddellijk hun arts raadplegen.

Diagnose en onderzoeken

De arts stelt de diagnose autonome neuropathie aan de hand van een lichamelijk onderzoek en door middel van het stellen van vragen over symptomen en medische geschiedenis. Verdere onderzoeken kunnen nodig zijn om de diagnose te bevestigen en de onderliggende oorzaak te identificeren.

• Bloedonderzoek (om diabetes, auto-immuunziekten en andere aandoeningen uit te sluiten)
• Urineonderzoek (om nierfunctie en blaasproblemen te evalueren)
• Neurografie (om de zenuwgeleiding te meten)
• Echografie (om zenuwstructuren te bekijken)
• Electromyografie (om spier- en zenuwactiviteit te evalueren)
• Biopsie (om zenuwweefsel te onderzoeken bij vermoeden van aandoeningen zoals amyloïdose)

Behandeling

De behandeling van autonome neuropathie richt zich op het beheersen van symptomen en het behandelen van de onderliggende oorzaak. Dit kan bestaan uit:

• aanpassing van de medicatie bij een bestaande aandoening zoals diabetes of hypothyreoïdie
• medicijnen voor het reguleren van de hartslag en bloeddruk
• behandelingsstrategieën zoals voedings- en levensstijlaanpassingen
• Fysiotherapie voor het verbeteren van fysieke symptomen en mobiliteit

De behandeling kan variëren afhankelijk van de oorzaak en ernst van de symptomen.

Prognose

De prognose van autonome neuropathie hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen helpen bij het beheersen van symptomen en het voorkomen van verdere schade. Bij sommige patiënten kan de aandoening verergeren ondanks behandeling, terwijl anderen aanzienlijke verbetering ervaren.

Complicaties

Mogelijke complicaties van autonome neuropathie omvatten:

• ernstige bloeddrukdaling (orthostatische hypotensie)
• ernstige hart- en vaatproblemen
• chronische spijsverteringsproblemen
• afname in levenskwaliteit door voortdurende symptomen

Preventie

Preventie van autonome neuropathie richt zich voornamelijk op het voorkomen en beheersen van de onderliggende oorzaken:

• het goed beheren van chronische aandoeningen zoals diabetes en hoge bloeddruk
• het vermijden van alcoholmisbruik
• regelmatig controleren op neurologische symptomen bij risicopatiënten
• gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging

Door een gezonde levensstijl en tijdige medische zorg kan de kans op het ontwikkelen van autonome neuropathie worden verminderd.

Lees verder

• Alcoholische neuropathie: Symptomen aan o.a. armen en benen
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn