Ziekte van Fabry: Stapelingsziekte met opbouw van vetten

De ziekte van Fabry is een erfelijke aandoening waarbij een opbouw van een bepaald type vet (globotriaosylceramide) plaatsvindt in de lichaamscellen. Dit veroorzaakt klachten aan allerlei lichaamssystemen zoals onder andere aan de oren, de ogen, de maag, de darmen, de nieren en het hart. De diagnose van deze ziekte gebeurt met behulp van een bloedonderzoek, al is de aandoening voor de geboorte ook reeds op te sporen. Het behandelen van de ziekte gebeurt met enzymvervangende therapie. Dankzij diverse medicijnen en aanpassingen is het bovendien mogelijk om de vele symptomen die hiermee gepaard gaan, te verminderen. De vooruitzichten zijn over het algemeen goed, al is de levensverwachting vaak wel wat verkort. De ziekte is vernoemd naar J. Fabry, een Duits dermatoloog (1860–1930), die de gelijkname aandoening voor het eerst in de medische literatuur beschreef.

• Synoniemen van ziekte van Fabry
• Epidemiologie: Vooral bij mannen
• Oorzaken: Opbouw van vetten door afwezig enzym
• Risicofactoren: Erfelijkheid en geslacht
• Symptomen van stapelingsziekte
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via enzymvervangende therapie
• Prognose ziekte
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van ziekte van Fabry

Volgende benamingen gebruiken artsen nog voor de ziekte van Fabry:

• alfa-galactosidase A-tekort
• Anderson-Fabry ziekte
• angiokeratoma corporis diffusum
• angiokeratoma diffuse
• ceramide trihexosidase tekort
• erfelijke dystopische lipidose
• Fabry's ziekte
• GLA-tekort

Epidemiologie: Vooral bij mannen

De ziekte van Fabry, die wereldwijd voorkomt, treft circa 1 op de 40.000 tot 60.000 mannen. De klachten van deze aandoening verschijnen eveneens bij vrouwen, hoewel de prevalentie hiervan onbekend is. Mildere, late beginvormen van de aandoening treden wellicht vaker op dan de klassieke, ernstige vorm.

Oorzaken: Opbouw van vetten door afwezig enzym

De ziekte van Fabry is een X-gebonden stapelingsziekte. Door een genetische mutatie (verandering) in het GLA-gen is het enzym ‘alfa-galactosidase’ afwezig. Hierdoor hopen zogenaamde sfingolipiden (vetten) zich op in veel cellen. Bij de mildere, later optredende variant van de stapelingsziekte ontstaat een deficiëntie (tekort) van het enzym waardoor enkel klachten aan het hart en de nieren verschijnen.

Risicofactoren: Erfelijkheid en geslacht

De ziekte van Fabry wordt erfelijk overgedragen via het X-chromosoom. Dit betekent dat mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, volledig worden getroffen als zij de mutatie erven. Vrouwen, met twee X-chromosomen, kunnen de ziekte overdragen, maar ontwikkelen vaak milde symptomen of helemaal geen symptomen, afhankelijk van de mate van inactivatie van het gezonde X-chromosoom.

Symptomen van stapelingsziekte

Deze aandoening is aangeboren, maar de diverse afwijkingen die hiermee gepaard gaan, verschijnen veelal pas in de kindertijd, hoewel ze soms ook op een andere leeftijd tot uiting komen. Vrijwel uitsluitend mannen lijden aan de ziekte, maar ook vrouwen krijgen te maken met de symptomen en daarbij is de symptomenreeks variabel. Sommige aangetaste vrouwen ontwikkelen namelijk nooit symptomen van de ziekte. Andere vrouwen ontwikkelen wel klachten, maar dan milder dan mannen. Nog andere vrouwen krijgen te maken met even ernstige symptomen als mannen.

Volgende lichaamsdelen zijn mogelijk getroffen:

• gewrichten: gewrichtspijn (artralgie), chronische pijn en vermoeidheid
• handen en voeten: een brandend gevoel en tintelingen (acroparesthesieën) die vooral het gevolg zijn van stress, vermoeidheid, koorts, lichamelijke activiteit en zelfs veranderingen in het weer, een zwelling van de voeten en benen
• hart en bloedvaten: een onregelmatig hartritme (aritmie), een vergroot hart (cardiomegalie), mitralisklepprolaps, een hartaanval, een beroerte (een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen) en een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk (hypertensie)
• hormonen: een vertraagde puberteit, een gebrek aan of dunne haargroei
• huid: clusters van kleine, donkere rode vlekken op de huid (angiokeratomen) en knobbeltjes in de huid
• maag en darmen: buikpijn, krampen, diarree, misselijkheid, braken
• nieren: progressief nierfalen, rugpijn in de nierzone en proteïnurie (eiwitten in de urine)
• ogen: een bewolkt hoornvlies (keratopathie: dit veroorzaakt evenwel geen oogklachten of problemen met het gezichtsvermogen)
• oren: geleidend gehoorverlies en oorsuizen (tinnitus aurium)
• psychisch: angst en depressie
• zenuwstelsel: hoofdpijn, duizeligheid, zwakte, een verminderd vermogen om te zweten (hypohidrose) of een afwezig zweetvermogen (anhidrose), pijn

Alarmsymptomen

Belangrijke alarmsymptomen die kunnen wijzen op een verslechtering van de ziekte van Fabry of op een complicatie zijn onder andere:

• ernstige buikpijn of krampen
• intensieve vermoeidheid of zwakte
• plotselinge veranderingen in het gezichtsvermogen of gehoor
• significante veranderingen in de urine (zoals bloed of veel schuim)
• ernstige hartklachten zoals pijn op de borst of ademnood

Diagnose en onderzoeken

De ziekte van Fabry is niet altijd makkelijk te diagnosticeren omdat deze vrij zeldzaam is. Ook wijzen artsen de pijn die bij kinderen vaak als eerste klacht optreedt, vaak toe als ‘groeipijn’. Bovendien lijden patiënten meestal niet aan alle symptomen die geassocieerd zijn met de ziekte van Fabry en treden de symptomen mogelijk op verschillende momenten tijdens het hele leven op.

Diagnostisch onderzoek

Het enzymtekort is op te sporen via een bloedonderzoek. Een afwezig of zeer laag niveau van alfa-gal A in de leukocyten (witte bloedcellen) bevestigt namelijk de diagnose. De oogarts bemerkt verder tijdens een oogonderzoek typische corneatroebelingen. Verder identificeert de arts de vorming van knobbeltjes in de huid (angiokeratoma corporis diffusum). Een prenatale diagnose is mogelijk via een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest. Verder is een genetisch onderzoek mogelijk om de ziekte van Fabry op te sporen.

Differentiële diagnose

Enkele aandoeningen hebben een symptomenreeks die doet denken aan de ziekte van Fabry, zoals:

• de ziekte van Gaucher
• de ziekte van Schindler
• erythromelalgie (brandende pijn en roodheid van voeten)
• fucosidose (stofwisselingsziekte met schade aan hersencellen)
• homocystinurie (erfelijke stofwisselingsaandoening met afwijkingen aan o.a. bloed, ogen en skelet)
• moyamoya (vernauwing van de slagader in de hersenen met neurologische symptomen en een beroerte)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)

Behandeling via enzymvervangende therapie

Asymptomatische kinderen met de ziekte van Fabry worden nauwlettend gevolgd door de arts. De medische behandeling voor de ziekte van Fabry bij symptomatische patiënten verloopt multidisciplinair en moet zo snel mogelijk worden opgestart om orgaanschade te voorkomen. De patiënt krijgt vooreerst enzymvervangende therapie (infusies met agalsidase-alfa-beta), in combinatie met medicijnen om andere symptomen van de ziekte te behandelen en te voorkomen. Daarnaast zijn andere ondersteunende behandelingen mogelijk. Bij gehoorverlies is de patiënt geholpen met hoorapparaten. Een gezonde voeding, niet roken en voldoende fysieke activiteiten uitvoeren zijn bovendien nodig bij deze ziekte. Dialyse en een niertransplantatie zijn soms nodig wanneer nierfalen optreedt.

Prognose ziekte

De levensverwachting van mannen met de ziekte van Fabry bedraagt ongeveer 58 jaar, en de levensverwachting van vrouwen met de ziekte is ruim 75 jaar. De meest voorkomende doodsoorzaak bij beide geslachten zijn hart- en vaatziekten.

Complicaties

Complicaties van de ziekte van Fabry kunnen ernstig zijn en omvatten:

• ernstige hartproblemen zoals hartfalen of hartinfarct
• progressief nierfalen dat kan leiden tot dialyse of niertransplantatie
• aanhoudende of verergerende neurologische symptomen zoals ernstige pijn en duizeligheid
• gehoorverlies dat niet adequaat kan worden gecorrigeerd
• psychische problemen zoals ernstige angst of depressie

Preventie

Aangezien de ziekte van Fabry erfelijk is, bestaat er geen manier om de aandoening te voorkomen. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen echter helpen om de symptomen te beheersen en de levenskwaliteit te verbeteren. Genetisch advies kan nuttig zijn voor families met een geschiedenis van de ziekte om de kans op overdracht te begrijpen en te bespreken.