Ziekte van Fabry: Stapelingsziekte met opbouw van vetten

De ziekte van Fabry is een erfelijke aandoening waarbij een opbouw van een bepaald type vet (globotriaosylceramide) plaatsvindt in de lichaamscellen. Dit veroorzaakt klachten aan allerlei lichaamssystemen zoals onder andere aan de oren, de ogen, de maag, de darmen, de nieren en het hart. De diagnose van deze ziekte gebeurt met behulp van een bloedonderzoek, al is de aandoening voor de geboorte ook reeds op te sporen. Het behandelen van de ziekte gebeurt met enzymvervangende therapie. Dankzij diverse medicijnen en aanpassingen is het bovendien mogelijk om de vele symptomen die hiermee gepaard gaan, te verminderen. De vooruitzichten zijn over het algemeen goed, al is de levensverwachting vaak wel wat verkort. De ziekte is vernoemd naar J. Fabry, een Duits dermatoloog (1860–1930), die de gelijkname aandoening voor het eerst in de medische literatuur beschreef.

• Synoniemen van ziekte van Fabry
• Epidemiologie: Vooral bij mannen
• Oorzaken: Opbouw van vetten door afwezig enzym
• Risicofactoren: Erfelijkheid en geslacht
• Symptomen van stapelingsziekte
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via enzymvervangende therapie
• Prognose ziekte
• Complicaties
• Preventie
• Tips voor het omgaan / leven met ziekte van fabry
• Medische behandeling en opvolging
• Ondersteuning bij pijn en vermoeidheid
• Misvattingen rond de ziekte van Fabry
• De ziekte van Fabry komt alleen bij mannen voor
• De ziekte van Fabry veroorzaakt alleen pijn en huidafwijkingen
• De ziekte van Fabry is eenvoudig te diagnosticeren
• Een behandeling is altijd effectief en voorkomt verdere schade
• Als je geen symptomen hebt, hoef je je geen zorgen te maken
• De ziekte van Fabry is niet erfelijk binnen families
• Leven met de ziekte van Fabry betekent een korte levensverwachting

Synoniemen van ziekte van Fabry

Volgende benamingen gebruiken artsen nog voor de ziekte van Fabry:

• alfa-galactosidase A-tekort
• Anderson-Fabry ziekte
• angiokeratoma corporis diffusum
• angiokeratoma diffuse
• ceramide trihexosidase tekort
• erfelijke dystopische lipidose
• Fabry's ziekte
• GLA-tekort

Epidemiologie: Vooral bij mannen

De ziekte van Fabry, die wereldwijd voorkomt, treft circa 1 op de 40.000 tot 60.000 mannen. De klachten van deze aandoening verschijnen eveneens bij vrouwen, hoewel de prevalentie hiervan onbekend is. Mildere, late beginvormen van de aandoening treden wellicht vaker op dan de klassieke, ernstige vorm.

Oorzaken: Opbouw van vetten door afwezig enzym

De ziekte van Fabry is een X-gebonden stapelingsziekte. Door een genetische mutatie (verandering) in het GLA-gen is het enzym ‘alfa-galactosidase’ afwezig. Hierdoor hopen zogenaamde sfingolipiden (vetten) zich op in veel cellen. Bij de mildere, later optredende variant van de stapelingsziekte ontstaat een deficiëntie (tekort) van het enzym waardoor enkel klachten aan het hart en de nieren verschijnen.

Risicofactoren: Erfelijkheid en geslacht

De ziekte van Fabry wordt erfelijk overgedragen via het X-chromosoom. Dit betekent dat mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, volledig worden getroffen als zij de mutatie erven. Vrouwen, met twee X-chromosomen, kunnen de ziekte overdragen, maar ontwikkelen vaak milde symptomen of helemaal geen symptomen, afhankelijk van de mate van inactivatie van het gezonde X-chromosoom.

Symptomen van stapelingsziekte

Deze aandoening is aangeboren, maar de diverse afwijkingen die hiermee gepaard gaan, verschijnen veelal pas in de kindertijd, hoewel ze soms ook op een andere leeftijd tot uiting komen. Vrijwel uitsluitend mannen lijden aan de ziekte, maar ook vrouwen krijgen te maken met de symptomen en daarbij is de symptomenreeks variabel. Sommige aangetaste vrouwen ontwikkelen namelijk nooit symptomen van de ziekte. Andere vrouwen ontwikkelen wel klachten, maar dan milder dan mannen. Nog andere vrouwen krijgen te maken met even ernstige symptomen als mannen.

Volgende lichaamsdelen zijn mogelijk getroffen:

• gewrichten: gewrichtspijn (artralgie), chronische pijn en vermoeidheid
• handen en voeten: een brandend gevoel en tintelingen (acroparesthesieën) die vooral het gevolg zijn van stress, vermoeidheid, koorts, lichamelijke activiteit en zelfs veranderingen in het weer, een zwelling van de voeten en benen
• hart en bloedvaten: een onregelmatig hartritme (aritmie), een vergroot hart (cardiomegalie), mitralisklepprolaps, een hartaanval, een beroerte (een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen) en een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk (hypertensie)
• hormonen: een vertraagde puberteit, een gebrek aan of dunne haargroei
• huid: clusters van kleine, donkere rode vlekken op de huid (angiokeratomen) en knobbeltjes in de huid
• maag en darmen: buikpijn, krampen, diarree, misselijkheid, braken
• nieren: progressief nierfalen, rugpijn in de nierzone en proteïnurie (eiwitten in de urine)
• ogen: een bewolkt hoornvlies (keratopathie: dit veroorzaakt evenwel geen oogklachten of problemen met het gezichtsvermogen)
• oren: geleidend gehoorverlies en oorsuizen (tinnitus aurium)
• psychisch: angst en depressie
• zenuwstelsel: hoofdpijn, duizeligheid, zwakte, een verminderd vermogen om te zweten (hypohidrose) of een afwezig zweetvermogen (anhidrose), pijn

Alarmsymptomen

Belangrijke alarmsymptomen die kunnen wijzen op een verslechtering van de ziekte van Fabry of op een complicatie zijn onder andere:

• ernstige buikpijn of krampen
• intensieve vermoeidheid of zwakte
• plotselinge veranderingen in het gezichtsvermogen of gehoor
• significante veranderingen in de urine (zoals bloed of veel schuim)
• ernstige hartklachten zoals pijn op de borst of ademnood

Diagnose en onderzoeken

De ziekte van Fabry is niet altijd makkelijk te diagnosticeren omdat deze vrij zeldzaam is. Ook wijzen artsen de pijn die bij kinderen vaak als eerste klacht optreedt, vaak toe als ‘groeipijn’. Bovendien lijden patiënten meestal niet aan alle symptomen die geassocieerd zijn met de ziekte van Fabry en treden de symptomen mogelijk op verschillende momenten tijdens het hele leven op.

Diagnostisch onderzoek

Het enzymtekort is op te sporen via een bloedonderzoek. Een afwezig of zeer laag niveau van alfa-gal A in de leukocyten (witte bloedcellen) bevestigt namelijk de diagnose. De oogarts bemerkt verder tijdens een oogonderzoek typische corneatroebelingen. Verder identificeert de arts de vorming van knobbeltjes in de huid (angiokeratoma corporis diffusum). Een prenatale diagnose is mogelijk via een vruchtwaterpunctie of een vlokkentest. Verder is een genetisch onderzoek mogelijk om de ziekte van Fabry op te sporen.

Differentiële diagnose
Enkele aandoeningen hebben een symptomenreeks die doet denken aan de ziekte van Fabry, zoals:

• de ziekte van Gaucher
• de ziekte van Schindler
• erythromelalgie (brandende pijn en roodheid van voeten)
• fucosidose (stofwisselingsziekte met schade aan hersencellen)
• homocystinurie (erfelijke stofwisselingsaandoening met afwijkingen aan o.a. bloed, ogen en skelet)
• moyamoya (vernauwing van de slagader in de hersenen met neurologische symptomen en een beroerte)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)

Behandeling via enzymvervangende therapie

Asymptomatische kinderen met de ziekte van Fabry worden nauwlettend gevolgd door de arts. De medische behandeling voor de ziekte van Fabry bij symptomatische patiënten verloopt multidisciplinair en moet zo snel mogelijk worden opgestart om orgaanschade te voorkomen. De patiënt krijgt vooreerst enzymvervangende therapie (infusies met agalsidase-alfa-beta), in combinatie met medicijnen om andere symptomen van de ziekte te behandelen en te voorkomen. Daarnaast zijn andere ondersteunende behandelingen mogelijk. Bij gehoorverlies is de patiënt geholpen met hoorapparaten. Een gezonde voeding, niet roken en voldoende fysieke activiteiten uitvoeren zijn bovendien nodig bij deze ziekte. Dialyse en een niertransplantatie zijn soms nodig wanneer nierfalen optreedt.

Prognose ziekte

De levensverwachting van mannen met de ziekte van Fabry bedraagt ongeveer 58 jaar, en de levensverwachting van vrouwen met de ziekte is ruim 75 jaar. De meest voorkomende doodsoorzaak bij beide geslachten zijn hart- en vaatziekten.

Complicaties

Complicaties van de ziekte van Fabry kunnen ernstig zijn en omvatten:

• ernstige hartproblemen zoals hartfalen of hartinfarct
• progressief nierfalen dat kan leiden tot dialyse of niertransplantatie
• aanhoudende of verergerende neurologische symptomen zoals ernstige pijn en duizeligheid
• gehoorverlies dat niet adequaat kan worden gecorrigeerd
• psychische problemen zoals ernstige angst of depressie

Preventie

Aangezien de ziekte van Fabry erfelijk is, bestaat er geen manier om de aandoening te voorkomen. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen echter helpen om de symptomen te beheersen en de levenskwaliteit te verbeteren. Genetisch advies kan nuttig zijn voor families met een geschiedenis van de ziekte om de kans op overdracht te begrijpen en te bespreken.

Tips voor het omgaan / leven met ziekte van fabry

De ziekte van Fabry is een genetische aandoening die leidt tot de ophoping van vetten in verschillende organen, wat kan leiden tot symptomen zoals pijn, vermoeidheid, nier- en hartproblemen. Het is belangrijk om deze aandoening goed te monitoren en de juiste behandeling te krijgen om de symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Medische behandeling en opvolging

Patiënten met de ziekte van Fabry kunnen worden behandeld met enzymvervangende therapie (ERT), die helpt de ophoping van vetten in het lichaam te verminderen. Het is belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan, waaronder nierfunctie- en harttesten, om complicaties vroegtijdig te herkennen. Er kan ook symptomatische behandeling nodig zijn om pijn en andere ongemakken te verlichten.

Ondersteuning bij pijn en vermoeidheid

Een belangrijk aspect van het leven met de ziekte van Fabry is het beheren van chronische pijn en vermoeidheid. Patiënten kunnen baat hebben bij pijnstillers, fysiotherapie of andere ondersteunende therapieën om pijn te verlichten en de energie te verhogen. Het is van belang om een zorgteam te hebben dat de symptomen behandelt en de patiënt helpt een strategie te ontwikkelen voor het omgaan met de dagelijkse uitdagingen van de aandoening.

Misvattingen rond de ziekte van Fabry

De ziekte van Fabry is een zeldzame, erfelijke stofwisselingsziekte die veroorzaakt wordt door een defect in het GLA-gen. Hierdoor stapelen bepaalde vetachtige stoffen (glycosfingolipiden) zich op in cellen door het hele lichaam, wat leidt tot uiteenlopende symptomen, zoals zenuwpijn, huidafwijkingen, nierproblemen en hart- en vaatziekten. Ondanks de ernst en complexiteit van de aandoening bestaan er veel misvattingen over de ziekte van Fabry, die kunnen leiden tot verkeerde diagnoses en ontoereikende zorg.

De ziekte van Fabry komt alleen bij mannen voor

Een van de meest voorkomende misverstanden is dat de ziekte van Fabry uitsluitend mannen treft. Hoewel het waar is dat mannen, vanwege hun genetische opmaak, meestal ernstigere symptomen vertonen, kunnen vrouwen ook worden aangetast. Vrouwen hebben twee X-chromosomen en kunnen daardoor een werkend gen hebben dat de productie van het ontbrekende enzym gedeeltelijk compenseert. Dit betekent echter niet dat ze geen symptomen ervaren. Veel vrouwelijke dragers ontwikkelen op latere leeftijd nier- of hartproblemen en kunnen last hebben van dezelfde pijn en vermoeidheid als mannen. Daarom is een vroege diagnose bij zowel mannen als vrouwen cruciaal voor een tijdige behandeling.

De ziekte van Fabry veroorzaakt alleen pijn en huidafwijkingen

Hoewel zenuwpijn en typische huidafwijkingen, zoals angiokeratomen (donkere vlekjes op de huid), veelvoorkomende symptomen zijn, is de impact van de ziekte veel breder. Fabry tast meerdere organen aan, waaronder het nieren, het hart en de hersenen. Dit kan leiden tot ernstige complicaties, zoals nierfalen, hartritmestoornissen en beroertes op jonge leeftijd. Daarnaast ervaren veel patiënten ook gastro-intestinale klachten, zoals diarree en buikpijn, en extreme hitte- en kou-intolerantie. Het idee dat Fabry slechts een paar oppervlakkige symptomen veroorzaakt, kan ervoor zorgen dat patiënten niet de juiste zorg en opvolging krijgen.

De ziekte van Fabry is eenvoudig te diagnosticeren

In theorie zou de ziekte van Fabry met een simpele genetische test of enzymtest kunnen worden vastgesteld, maar in de praktijk gebeurt dit vaak niet. De symptomen zijn erg uiteenlopend en kunnen makkelijk verward worden met andere aandoeningen, zoals reuma, multiple sclerose of het prikkelbaredarmsyndroom. Hierdoor worden patiënten soms jarenlang verkeerd gediagnosticeerd. Zelfs binnen dezelfde familie kunnen de symptomen sterk variëren, wat het nog moeilijker maakt om een eenduidige diagnose te stellen. Veel patiënten krijgen pas de juiste diagnose na jaren van onduidelijke klachten en verkeerde behandelingen.

Een behandeling is altijd effectief en voorkomt verdere schade

Er bestaat enzymvervangingstherapie (ERT) en andere behandelingen die de symptomen van Fabry kunnen verminderen, maar ze zijn niet in staat om de ziekte volledig te genezen of de schade volledig te herstellen. Sommige patiënten reageren goed op de therapie, terwijl anderen weinig verbetering merken. Bovendien werkt de behandeling het best wanneer deze in een vroeg stadium wordt gestart, voordat er onherstelbare schade aan organen is ontstaan. Dit onderstreept het belang van een vroege diagnose en een nauwgezette medische opvolging om de ziekte zo goed mogelijk onder controle te houden.

Als je geen symptomen hebt, hoef je je geen zorgen te maken

Sommige mensen met de genetische mutatie die de ziekte van Fabry veroorzaakt, ontwikkelen pas laat in het leven symptomen of lijken aanvankelijk geen klachten te hebben. Dit betekent echter niet dat er geen schade optreedt. De ophoping van schadelijke stoffen in de cellen kan langzaam organen aantasten, zelfs als er geen duidelijke symptomen merkbaar zijn. Daarom is het belangrijk dat iedereen met een genetische diagnose regelmatig wordt opgevolgd, ook als ze zich gezond voelen. Een preventieve aanpak kan ernstige complicaties, zoals nierfalen of hartproblemen, helpen voorkomen.

De ziekte van Fabry is niet erfelijk binnen families

Omdat de ziekte relatief onbekend is, realiseren veel mensen zich niet dat Fabry een erfelijke aandoening is. Het wordt X-gebonden overgeërfd, wat betekent dat het doorgegeven kan worden via de vrouwelijke lijn. Mannen met de ziekte geven het defecte gen door aan al hun dochters, terwijl vrouwen een kans van 50% hebben om het door te geven aan hun kinderen. Dit maakt genetisch onderzoek en familieonderzoek belangrijk voor het opsporen van niet-gediagnosticeerde gevallen binnen families. Een tijdige diagnose bij familieleden kan ervoor zorgen dat ze vroegtijdig behandeld kunnen worden en ernstige complicaties kunnen vermijden.

Leven met de ziekte van Fabry betekent een korte levensverwachting

Hoewel de ziekte van Fabry ernstige gevolgen kan hebben, betekent een diagnose niet automatisch een sterk verkorte levensverwachting. Dankzij verbeterde behandelingen en een betere medische opvolging kunnen veel patiënten een relatief normaal leven leiden. Regelmatige controle van het hart, de nieren en het hersenen is essentieel om complicaties tijdig te detecteren en te behandelen. Met de juiste zorg en aanpassingen kunnen veel patiënten met Fabry een goede levenskwaliteit behouden en ouder worden dan vroeger werd gedacht.