5α-reductase deficiëntie: meisje blijkt toch een jongen

5α-reductase deficiëntie is een genetische aandoening die maakt dat bij jongens de uitwendige geslachtsorganen zich voor de geboorte niet of slechts zeer beperkt ontwikkelen. Jongens kunnen daarom bij de geboorte worden aangezien voor een meisje. Onder invloed van de toename van testosteron begint de penis zich dan zo rond het twaalfde jaar alsnog te ontwikkelen. Vooral in ontwikkelingslanden leidt de aandoening er vaak toe dat jongens aanvankelijk als meisje worden opgevoed. De zeer zeldzame aandoening komt bijzonder vaak voor in het stadje Salinas op de Dominicaanse Republiek. De BBC maakte hierover een indrukwekkende documentaire.

5α-reductase deficiëntie

• Wat is 5α-reductase deficiëntie?
• Ontwikkeling van de geslachtsorganen
• Vorm van interseksualiteit
• Hoe vaak komt het voor?
• Oorzaak
• Het stellen van een diagnose
• BBC-documentaire

Wat is 5α-reductase deficiëntie?

5α-reductase deficiëntie (ook wel geschreven als 5-alfa-reductase deficiëntie) is een zeer zeldzame geslachtsontwikkelingsstoornis waarbij er een een defect in het testosteron-metabolisme bestaat. Dit leidt tot een onvolledige intra-uteriene masculinisatie, oftewel een jongetje ontwikkelt zich voor wat betreft de uiterlijke geslachtskenmerken niet zoals men dit bij een jongetje verwacht. Bij de geboorte heeft het jongetje geen of slechts een zeer kleine penis die kan worden aangezien voor een vergrote clitoris en zijn ook geen testes waarneembaar. Vindt de geboorte plaats in een ziekenhuis dan zal een arts waarschijnlijk geneigd zijn verdere onderzoeken te laten uitvoeren naar het geslacht van het kind. In ontwikkelingslanden - waar de aandoening het meest voorkomt - leidt dit echter vrijwel altijd tot de conclusie dat het om een meisje gaat. Jongens met de aandoening worden zodoende vaak opgevoed als meisjes. Meestal zo rond het twaalfde levensjaar krijgen de kinderen ineens een toename van het testosteron onder invloed waarvan zich toch een (vaak volgroeide) penis ontwikkelt.

Ontwikkeling van de geslachtsorganen

Alle baby's - mannelijk of vrouwelijk - hebben als ze zich nog in de baarmoeder bevinden inwendige geslachtscellen, evenals een klein bobbeltje of tuberkel tussen de benen. Rond de negende week van de zwangerschap beginnen mannelijke baby's met een Y-chromosoom grote hoeveelheden dihydrotestosteron te produceren onder invloed waarvan de tuberkel uitgroeit tot een penis. Bij vrouwelijke baby's wordt het bobbeltje een clitoris. In het geval van 5α-reductase deficiëntie wordt geen of onvoldoende dihydrotestosteron gevormd om de ontwikkeling van de penis in te zetten.

De ontwikkeling van de geslachtsorganen bij kinderen met 5α-reductase deficiëntie kort na de geboorte is niet altijd gelijk. Waar het ene kind geboren wordt met genitaliën die kunnen worden aangezien voor een zeer kleine penis vertoont het andere kind uiterlijke geslachtskenmerken die nauwelijks te onderscheiden zijn van die van een meisje.

Bij kinderen waarbij de aandoening niet kort na de geboorte is vastgesteld openbaart deze zich vaak rond het twaalfde levensjaar. De kleine tuberkel die na de geboorte is aangezien voor een clitoris ontwikkelt zich onder invloed van testosteron tot een penis. In sommige gevallen blijft de penis zeer klein en is sprake van een micropenis maar het is ook goed mogelijk dat deze zich gedurende de puberteit ontwikkelt in een penis van normaal formaat.

Vorm van interseksualiteit

5α-reductase deficiëntie wordt net zoals bijvoorbeeld hermafroditisme en pseudohermafroditisme veelal ingedeeld bij het fenomeen interseksualiteit. Bij interseksualiteit bestaat er een verschil tussen het uiterlijk waarneembare geslacht, het gonodale geslacht en/of het genetische geslacht. Vrij uniek aan 5α-reductase deficiëntie is dat jongens die aanvankelijk voor meisje zijn aangezien zich uiteindelijk ontwikkelen tot volgroeide mannen. In geval van onderontwikkeling van de testes kan sprake zijn van onvruchtbaarheid maar er zijn veel gevallen bekend van mannen met 5α-reductase deficiëntie die gewoon kinderen hebben kunnen verwekken.

Hoe vaak komt het voor?

5α-reductase deficiëntie is zeer zeldzaam en is autosomaal recessief. Dat houdt in dat je het alleen kunt krijgen wanneer je beide ouders drager zijn van een fout in hetzelfde gen. Tot 2017 is het vastgesteld in circa 50 families. Vooral in kleine gemeenschappen, waar (verre) familieleden koppels vormen kan de aandoening lang blijven voortbestaan. De aandoening is onder meer vastgesteld in Libanon en Papoea-Nieuw-Guinea. In het stadje Salinas in het zuidwesten van de Dominicaanse Republiek komt de aandoening zelfs zo veel voor dat men het daar heel normaal vindt. Het was dan ook in dit land dat de aandoening voor het eerst ontdekt werd door de Amerikaanse professor Julianne Imperato. Zij vertrok in de jaren 70 van de vorige eeuw voor onderzoek naar de Dominicaanse Republiek nadat ze verhalen had gehoord over meisjes die in jongens veranderen.

Oorzaak

5α-reductase deficiëntie wordt veroorzaakt door een mutatie in SRD5A2 (2p23.1), die zorgt voor een verminderde of afwezige functie van het steroïde 5a-reductase type 2-enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van testosteron in dihydrotestosteron en van belang is voor de ontwikkeling van de uitwendige geslachtsorganen.

Het stellen van een diagnose

Een arts zou bij een aanblik van de uitwendige geslachtsorganen van een kindje met 5α-reductase deficiëntie geneigd kunnen zijn tot het doen van verder onderzoek. Het meten van de T/DHT-ratio na HCG-stimulatie zou de aandoening dan vroegtijdig aan het licht kunnen brengen. Een genetische screening kan de aandoening vervolgens bevestigen. In ontwikkelingslanden komt de aandoening vaak pas aan het licht wanneer een kind rond het twaalfde levensjaar ineens een penis begint te ontwikkelen.