Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij jongens

Bij de meeste jongens begint de puberteit tussen de leeftijd van negen en veertien jaar. Als de puberteit nog niet is gestart op veertienjarige leeftijd, kan er sprake zijn van een vertraagde puberteit. Normaal gesproken begint de puberteit met een vergroting van de testikels, gevolgd door de groei van de penis en het schaamhaar. De puberteit wordt ingeleid door de hypofyse, die meer luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH) produceert, wat leidt tot de groei van de testikels en de productie van het mannelijke hormoon testosteron. De groeispurt begint doorgaans ongeveer een jaar nadat de geslachtsdelen beginnen te vergroten, meestal rond de leeftijd van vijftien jaar.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van vertraagde puberteit bij jongens
• Laatbloeiers
• Chronische ziekten
• Hersenen
• Hypogonadisme
• Testikels
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van vertraagde puberteit
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van vertraagde puberteit
• Preventie

Epidemiologie

Vertraagde (of uitgestelde) puberteit bij jongens is een relatief veelvoorkomend fenomeen en kan variëren van tijdelijke vertraging tot een langdurige aandoening. Puberteit bij jongens begint gemiddeld tussen de 9 en 14 jaar. Ongeveer 2-5% van de jongens ervaart een vertraagde puberteit, maar de prevalentie kan variëren afhankelijk van genetische factoren, omgevingsomstandigheden en medische geschiedenis.

Prevalentie en incidentie
Vertraagde puberteit komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes. De prevalentie varieert wereldwijd, maar studies schatten dat tussen de 2% en 5% van de jongens een uitgestelde puberteit ervaart. In sommige gevallen is er sprake van een familiegeschiedenis van vertraagde puberteit, wat suggereert dat genetische factoren een rol spelen.

Leeftijdsverdeling
De meeste gevallen van vertraagde puberteit worden gediagnosticeerd bij jongens ouder dan 14 jaar, die nog niet de fysieke tekenen van puberteit vertonen, zoals de groei van schaamhaar en het begin van testiculaire vergroting. De puberteit begint bij de meeste jongens tussen de 9 en 14 jaar, maar sommige jongens vertonen pas later deze tekenen, zonder dat dit noodzakelijkerwijs een gezondheidsprobleem is.

Etniciteit en geografische variaties
Er zijn aanwijzingen dat er etnische en geografische verschillen kunnen zijn in de timing van de puberteit. In sommige populaties kan puberteit gemiddeld eerder of later beginnen, afhankelijk van genetische en omgevingsfactoren, zoals voeding en leefomstandigheden.

Mechanisme

De vertraagde puberteit bij jongens kan veroorzaakt worden door verschillende mechanismen, die variëren van genetische aandoeningen tot hormonale disbalans en andere medische aandoeningen.

Hormonaal mechanisme
Puberteit wordt voornamelijk gestuurd door een reeks hormonen, waaronder testosteron, dat wordt geproduceerd door de testikels. In gevallen van vertraagde puberteit kan er een vertraagde activering zijn van de hypothalamus-hypofyse-gonadale as, die normaal gesproken de productie van testosteron in gang zet. Dit kan leiden tot een vertraagde ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken zoals gezichtsbeharing, stemverlaging en vergroting van de testikels.

Genetische factoren
Soms kan vertraagde puberteit een familiaire oorzaak hebben, waarbij het voorkomt bij meerdere leden van dezelfde familie. Dit wordt beschouwd als een "constitutionele vertraging" in de puberteit en wordt vaak niet geassocieerd met een medische aandoening. Het is echter belangrijk om te controleren of er geen onderliggende genetische aandoeningen zoals Klinefelter-syndroom of Turner-syndroom aan ten grondslag liggen.

Medische aandoeningen
Er zijn verschillende medische aandoeningen die de puberteit kunnen vertragen. Dit omvat hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier), chronische ziekten zoals cystische fibrose, diabetes en nierziekten, en aandoeningen van de hypofyse of hypothalamus. Bij deze aandoeningen kan de hormonale regulatie van de puberteit worden verstoord.

Psychosociale factoren
Hoewel psychosociale factoren zoals stress en voeding invloed kunnen hebben op de timing van de puberteit, spelen ze doorgaans geen primaire rol bij een vertraagde puberteit. Slechte voeding of langdurige stress kan de hormonale balans verstoren, maar het is minder waarschijnlijk dat ze de belangrijkste oorzaak van vertraagde puberteit zijn, tenzij er sprake is van ernstig ondergewicht of andere complicaties.

Oorzaken van vertraagde puberteit bij jongens

Laatbloeiers

Vaak is een uitgestelde puberteit bij jongens niet ernstig en wordt deze vanzelf verholpen met de tijd (constitutionele vertraagde puberteit). Meestal zijn er in de familie ook andere laatbloeiers. Dit is vaak genetisch bepaald en hoeft geen medische interventie te vereisen.

Chronische ziekten

Vertraagde puberteit kan voorkomen bij jongens met chronische ziekten. Deze aandoeningen omvatten:

• Anorexia nervosa (relatief ongebruikelijk bij jongens, maar kan de puberteit beïnvloeden)
• Auto-immuunziekten, zoals Hashimoto-thyroïditis of de ziekte van Addison (aandoeningen met onvoldoende productie van hormonen)
• Coeliakie (glutenintolerantie)
• Leverziekten
• Nierziekten
• Hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)
• Tumoren van de hypofyse (in de hersenen)
• Een verwonding of trauma van de testikels, zoals bij testikeltorsie (verdraaiing van een teelbal met pijn en zwelling)
• Klinefelter-syndroom (een genetische aandoening waarbij de jongen kleine testikels heeft en onvruchtbaar is)
• Anorchie (ontbreken van testes bij de geboorte)
• Inflammatoire darmaandoeningen
• Kankerbehandelingen, zoals chemotherapie of radiotherapie
• Mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• Sikkelcelanemie
• Diabetes mellitus (suikerziekte)

Hersenen

Hersenproblemen die betrokken zijn bij de puberteit kunnen ook leiden tot een vertraagde puberteit bij jongens. Aandoeningen die invloed hebben op de hypofyse of de hypothalamus kunnen de hormonale regulatie verstoren.

Hypogonadisme

Een vertraagde puberteit kan optreden als gevolg van hypogonadisme, waarbij de testikels onvoldoende of geen geslachtshormonen produceren. Dit staat ook bekend als hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van de geslachtsklieren). Deze aandoening kan primair zijn (aangeboren) of secundair (door andere medische aandoeningen).

Testikels

Bij sommige jongens met vertraagde puberteit is er sprake van een probleem met de testikels zelf, zoals schade of een slechte ontwikkeling.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op vertraagde puberteit bij jongens kunnen verhogen. Deze factoren kunnen zowel genetisch als omgevingsgerelateerd zijn.

Genetische en familiale aanleg
Jongens die een familiegeschiedenis van vertraagde puberteit hebben, lopen een verhoogd risico om hetzelfde te ervaren. Dit kan een erfelijke aandoening zijn die geen andere gezondheidsproblemen veroorzaakt en eenvoudigweg een natuurlijke variatie is in de timing van de puberteit.

Chronische ziekten
Jongens die lijden aan chronische ziekten zoals diabetes, nierziekte, of celiakie hebben een verhoogd risico op vertraagde puberteit. Deze ziekten kunnen de hormonale regulatie verstoren, wat leidt tot een vertraging in de puberteit. Hetzelfde geldt voor jongens die langdurig medicatie gebruiken die de hormonale balans beïnvloedt, zoals corticosteroïden of chemotherapie.

Hormonale aandoeningen
Aandoeningen die de schildklierfunctie of de hypofyse beïnvloeden, zoals hypothyreoïdie of pituitary insufficiency, kunnen ook bijdragen aan een vertraagde puberteit. Deze hormonale verstoringen kunnen de productie van geslachtshormonen verminderen, waardoor de puberteit vertraging oploopt.

Ernstige ondervoeding of eetstoornissen
Ernstige ondervoeding kan de puberteit bij jongens vertragen, aangezien het lichaam energie conserveert en prioriteit geeft aan basisfuncties boven reproductieve processen. Eetstoornissen zoals anorexia nervosa of bulimia kunnen dus bijdragen aan vertraagde puberteit, omdat het lichaam onvoldoende voedingsstoffen ontvangt om de hormonale veranderingen die nodig zijn voor de puberteit te ondersteunen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen jongens lopen meer risico op vertraagde puberteit, vaak als gevolg van onderliggende medische aandoeningen of genetische aanleg.

Jongens met een familiaire geschiedenis van vertraagde puberteit
Jongens wiens ouders of broers een vertraagde puberteit hadden, hebben een grotere kans om hetzelfde te ervaren. Dit wordt vaak gezien als een constitutionele vertraging in de puberteit zonder onderliggende gezondheidsproblemen.

Jongens met genetische syndromen
Jongens met genetische syndromen zoals het Klinefelter-syndroom, waarbij extra X-chromosomen aanwezig zijn, of het Noonan-syndroom, kunnen een vertraagde puberteit ervaren. Deze aandoeningen gaan vaak gepaard met andere lichamelijke afwijkingen en vereisen medische opvolging.

Jongens met chronische ziekten
Jongens die lijden aan chronische ziekten zoals cystische fibrose, diabetes, of nieraandoeningen hebben een verhoogd risico op vertraagde puberteit. De chronische aandoening kan invloed hebben op de hormonale balans die de puberteit beïnvloedt.

Symptomen van vertraagde puberteit

Bij jongens met een vertraagde puberteit zijn de symptomen vaak duidelijk zichtbaar bij lichamelijk onderzoek. Kenmerken zijn onder andere:

• Geen vergroting van de penis en testikels op de leeftijd van veertien jaar
• Weinig of geen schaamhaar op vijftienjarige leeftijd
• Kortere lengte en slanker postuur in vergelijking met leeftijdsgenoten
• Een hoge stem en vetafzettingen rond de heupen, het bekken, de buik en de borsten
• Verhoogde gevoeligheid voor stress

Alarmsymptomen

Bij de beoordeling van vertraagde puberteit kunnen bepaalde symptomen wijzen op onderliggende gezondheidsproblemen die medische aandacht vereisen.

Afwezigheid van testiculaire vergroting
De eerste zichtbare tekenen van puberteit bij jongens zijn de vergroting van de testikels, meestal rond de leeftijd van 11-12 jaar. Het ontbreken van testiculaire vergroting na de leeftijd van 14 kan een alarmteken zijn voor vertraagde puberteit.

Ongewone lichamelijke afwijkingen
Ongewone lichamelijke afwijkingen zoals abnormale lichaamsgroei, asymmetrie van de geslachtsorganen of tekenen van hormoonproblemen kunnen wijzen op een onderliggende aandoening, zoals een hormonale stoornis.

Aanhoudende vermoeidheid of andere symptomen van onderliggende ziekten
Sommige jongens met vertraagde puberteit kunnen ook symptomen ervaren die wijzen op chronische ziekten, zoals vermoeidheid, groeiachterstand, of verandering in eetlust. Deze kunnen wijzen op een hormonale of medische aandoening die verdere diagnostiek vereist.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van vertraagde puberteit wordt meestal gesteld op basis van de medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek. Verdere onderzoeken kunnen nodig zijn om de oorzaak van de vertraging vast te stellen.

Medisch onderzoek
Een arts zal beginnen met het beoordelen van de medische geschiedenis, groeicurves en het lichamelijk onderzoek. Dit kan helpen om te bepalen of de vertraging een normale variant is of dat er sprake is van een onderliggende aandoening.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om de niveaus van hormonen zoals testosteron, schildklierhormonen en groeihormoon te meten. Dit kan helpen om te bepalen of een hormonale disbalans de oorzaak van de vertraagde puberteit is.

Beeldvorming en genetische testen
In sommige gevallen kan beeldvorming, zoals röntgenfoto’s of MRI-scans, worden gebruikt om de staat van de botten en de hypofyse te evalueren. Genetische testen kunnen ook worden uitgevoerd als er een vermoeden is van een genetisch syndroom.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van vertraagde puberteit kan soms worden gesteld op basis van lichamelijk onderzoek alleen, maar vaak zijn aanvullende onderzoeken nodig. Dit omvat:

• Bloedonderzoek: Hierbij worden de niveaus van testosteron, LH en FSH gemeten. Normale volwassen testosteronniveaus variëren van 250-800 ng/dL, terwijl jongens met een vertraagde puberteit vaak een testosteronniveau van minder dan 40 ng/dL hebben.
• Röntgenfoto van de hand en pols: Dit wordt gedaan om de botleeftijd (skeletleeftijd) te bepalen, wat kan helpen bij het voorspellen van de uiteindelijke lengte. Bij vertraagde puberteit is de botleeftijd vaak ten minste twee jaar achter op de chronologische leeftijd, wat betekent dat er nog meer tijd is voor groei.
• Hormoononderzoek: Ter beoordeling van andere hormonale problemen die de puberteit kunnen beïnvloeden.

Behandeling

Afhankelijk van de oorzaak van de vertraagde puberteit, zijn er verschillende behandelingsopties beschikbaar.

Hormonale therapie
In gevallen van hormonale stoornissen of een trage activering van de hypothalamus-hypofyse-gonadale as, kan hormonale therapie worden aanbevolen. Dit kan inhouden dat testosteron wordt toegediend om de puberteit te versnellen en de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken te bevorderen. De behandeling wordt meestal zorgvuldig afgestemd om ervoor te zorgen dat de jongen zich normaal ontwikkelt en in overeenstemming met zijn leeftijdsgenoten.

Psychosociale ondersteuning
Therapie kan nuttig zijn voor jongens die psychologische gevolgen ervaren van vertraagde puberteit. Psychosociale ondersteuning kan helpen om zelfvertrouwen op te bouwen, sociale vaardigheden te verbeteren en om de emotionele impact van de vertraging te verlichten. Dit kan ook helpen om sociale isolatie en depressie te voorkomen.

Fysiotherapie en begeleiding bij groei
Jongens die te maken hebben met groeiachterstanden kunnen baat hebben bij fysiotherapie om hen te helpen hun motorische vaardigheden en postuur te verbeteren. Daarnaast kan medische begeleiding helpen om het groeiproces te stimuleren, bijvoorbeeld door het optimaliseren van hun dieet en bewegingsprogramma's.

Ondersteuning bij genetische aandoeningen
Voor jongens die vertraagde puberteit ervaren als gevolg van genetische aandoeningen zoals Klinefelter-syndroom, kan genetisch advies essentieel zijn. Dit kan hen helpen de aandoening beter te begrijpen en te leren hoe ze hun gezondheid het beste kunnen beheren. Hormoontherapie kan ook nuttig zijn bij het ontwikkelen van mannelijke geslachtskenmerken en het verbeteren van de levenskwaliteit.

Prognose

De prognose voor jongens met vertraagde puberteit is over het algemeen goed, vooral als het gaat om een constitutionele vertraging. Veel jongens die later beginnen met puberteit ontwikkelen uiteindelijk normaal hun secundaire geslachtskenmerken. Echter, als de vertraagde puberteit wordt veroorzaakt door een medische aandoening, kan de prognose variëren, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Constitutionele vertraging
Jongens met een constitutionele vertraging in de puberteit hebben meestal een normale gezondheid en zullen uiteindelijk de puberteit doorgaan, hoewel het later kan beginnen dan bij hun leeftijdsgenoten. In de meeste gevallen is er geen verdere behandeling nodig, behalve soms hormonale therapie om de puberteit te versnellen.

Vertraagde puberteit door medische aandoeningen
Als de vertraging wordt veroorzaakt door een medische aandoening zoals hypothyreoïdie of Klinefelter-syndroom, zal de prognose afhankelijk zijn van de behandeling van die aandoening. In veel gevallen kan een goede medische behandeling leiden tot een volledig herstel of controle van de aandoening, hoewel bij sommige genetische syndromen de puberteit mogelijk nooit volledig normaal zal verlopen.

Complicaties van vertraagde puberteit

Een laag niveau van geslachtshormonen kan leiden tot:

• Lage botdichtheid en fracturen later in het leven, wat kan resulteren in osteoporose
• Erectiestoornissen (impotentie)
• Onvruchtbaarheid
• Algemeen lichamelijke zwakte

Onbehandelde vertraagde puberteit kan ook leiden tot langdurige psychologische en emotionele problemen, zoals een laag zelfbeeld en sociale problemen.

Preventie

Er is geen specifieke manier om vertraagde puberteit volledig te voorkomen, vooral wanneer de vertraging genetisch van aard is of het gevolg is van medische aandoeningen. Echter, er zijn maatregelen die de risico's kunnen verminderen of de gezondheid kunnen bevorderen tijdens de puberteit.

Gezonde voeding en levensstijl
Een gezonde voeding en levensstijl kunnen bijdragen aan een normale puberteit. Jongens die een evenwichtig voedingspatroon volgen, met voldoende vitamines en mineralen, hebben meer kans op een tijdige puberteit. Regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap zijn ook belangrijk om de hormonale balans en groei te ondersteunen.

Vroegtijdige medische zorg
Het is belangrijk om regelmatig medische controles uit te voeren bij jongens die risico lopen op vertraagde puberteit, zoals die met een familiegeschiedenis van vertraging, of die lijden aan chronische ziekten. Vroege interventie bij hormonale of genetische afwijkingen kan de kans op complicaties verkleinen en kan het proces van puberteit versnellen.

Behandeling van onderliggende ziekten
Als vertraagde puberteit wordt veroorzaakt door een medische aandoening, zoals hypothyreoïdie, moet deze aandoening adequaat worden behandeld. Het beheersen van onderliggende ziekten kan ervoor zorgen dat de puberteit tijdig begint en zich normaal ontwikkelt. Het is essentieel dat deze aandoeningen vroegtijdig worden opgespoord en behandeld om vertragingen in de puberteit te voorkomen.

Lees verder

• Hypogonadisme: Onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren
• Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes