Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes

Een vertraagde puberteit bij meisjes treedt op wanneer de borsten zich niet ontwikkelen op de leeftijd van dertien jaar of wanneer de menstruatie niet begint op zestienjarige leeftijd. De veranderingen in de puberteit treden op wanneer het lichaam begint met het maken van geslachtshormonen. Deze veranderingen verschijnen normaal gesproken bij meisjes tussen de acht en veertien jaar oud. Bij een vertraagde puberteit treden deze veranderingen niet op. In de meeste gevallen van een vertraagde puberteit zijn meisjes gewoon laatbloeiers en is er geen onderliggend probleem aanwezig. Soms echter liggen aandoeningen of bepaalde omgevingsfactoren aan de basis van de late volwassenheid.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Hersenproblemen
• Hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren)
• Ondergewicht
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische omgangstips bij vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes
• Diagnose en hormonale behandeling
• Psychologische ondersteuning en sociaal welzijn
• Misvattingen rond vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes
• Vertraagde puberteit betekent altijd een medisch probleem
• Meisjes met een vertraagde puberteit zullen onvruchtbaar zijn
• Ondergewicht is geen factor bij vertraagde puberteit
• Een vertraagde puberteit kan niet worden behandeld
• Hormonale problemen zijn de enige oorzaak van vertraagde puberteit
• Meisjes met een vertraagde puberteit ontwikkelen geen borstgroei
• Een evenwichtig voedingspatroon heeft geen invloed op de puberteit

Epidemiologie

Vertraagde puberteit komt relatief vaak voor, vooral bij meisjes die laat beginnen met de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken. Hoewel het precieze percentage varieert afhankelijk van de populatie en de definitie die wordt gebruikt, wordt geschat dat ongeveer 2-5% van de meisjes een vertraagde puberteit ervaart. Het kan erfelijk zijn en wordt vaak gezien in gezinnen waar laatbloeiers aanwezig zijn.

Oorzaken

Hersenproblemen

Door problemen met de hersengebieden die betrokken zijn bij de puberteit, komen meisjes soms erg laat in de puberteit terecht.

Hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren)

Een vertraagde puberteit verschijnt soms ook wanneer de eierstokken te weinig of geen hormonen produceren (hypogonadisme). Dit gebeurt door schade aan of slecht ontwikkelde eierstokken.

Bepaalde medische aandoeningen of behandelingen leiden tot hypogonadisme, waaronder:

• auto-immuunziekten, zoals Hashimoto-thyroïditis of de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen)
• chemotherapie of radiotherapie waarbij de eierstokken beschadigd worden
• coeliakie (glutenintolerantie)
• een hypofysetumor
• een inflammatoire darmaandoening
• een leverziekte
• een nierziekte
• een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• het Turner-syndroom, een genetische aandoening
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• suikerziekte

Ondergewicht

Een veelvoorkomende oorzaak van uitgestelde puberteit bij meisjes is een gebrek aan lichaamsvet. Te dun zijn verstoort mogelijk het normale proces van de puberteit.

Dit komt voor bij meisjes die:

• een eetstoornis hebben, zoals anorexia nervosa of boulimie
• ondervoed zijn
• zeer actief zijn in sport, zoals zwemmers, hardlopers of dansers

Risicofactoren

Bij meisjes zijn de volgende risicofactoren vaak gerelateerd aan een vertraagde puberteit:

• een familiegeschiedenis van laatbloeiers of vertraagde puberteit
• chronische ziekten of aandoeningen die de algemene gezondheid beïnvloeden
• extreme lichamelijke activiteit of ernstige gewichtsproblemen
• ondervoeding of eetstoornissen

Symptomen

Meisjes beginnen de puberteit tussen de acht en vijftien jaar. Volgende symptomen komen voor bij een uitgestelde puberteit bij meisjes:

• de baarmoeder ontwikkelt zich niet
• de borsten ontwikkelen zich niet op de leeftijd van dertien jaar
• de botleeftijd is minder dan de leeftijd van het kind
• de menstruatie begint niet op de leeftijd van zestien jaar
• een kort gestalte en een langzamere groeisnelheid
• geen schaamhaar

Afhankelijk van wat de oorzaak is van de vertraagde puberteit komen soms ook andere tekenen voor.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een vertraagde puberteit kunnen zijn:

• afwezigheid van borstontwikkeling op dertienjarige leeftijd
• geen menstruatie op zestienjarige leeftijd
• significant vertraagde groei in vergelijking met leeftijdsgenoten
• afwezigheid van schaamhaar op de leeftijd van vijftien jaar

Diagnose en onderzoeken

Diagnostische criteria

De puberteit begint wanneer de hypofyse twee hormonen begint te produceren, namelijk luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH), waardoor de eierstokken worden vergroot en beginnen met de productie van oestrogeen. De groeispurt begint kort nadat de borsten zich beginnen te ontwikkelen en de eerste menstruatiecyclus begint ongeveer twee à drie jaar later. Een meisje dat op haar dertiende leeftijd nog geen borstontwikkeling heeft gekregen, lijdt aan een vertraagde puberteit.

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts heeft een familiegeschiedenis van het kind nodig om te weten of de uitgestelde puberteit in de familie aanwezig is. Verder stelt de arts vragen met betrekking tot de eet- en sportgewoonten en de medische geschiedenis. Een lichamelijk onderzoek is voorts essentieel.

Diagnostisch onderzoek

Andere onderzoeken die de arts mogelijk bestelt, zijn:

• een bloedonderzoek om de niveaus van bepaalde groeihormonen, geslachtshormonen en schildklierhormonen te controleren
• een chromosomale analyse
• een echografie van eierstokken en baarmoeder
• een MRI-scan van het hoofd om hersentumoren op te sporen
• een röntgenfoto van de linkerhand en pols om de botleeftijd te evalueren

Behandeling

De behandeling van een uitgestelde puberteit bij meisjes hangt af van de oorzaak van de vertraagde puberteit. Als er een familiegeschiedenis is van een late puberteit, is er vaak geen behandeling nodig. Na verloop van tijd begint de puberteit vanzelf. Meisjes met te weinig lichaamsvet krijgen het advies om een beetje in gewicht bij te komen om de puberteit te stimuleren. Als een vertraagde puberteit het gevolg is van een ziekte of een eetstoornis, behandelt de arts de oorzaak zodat de puberteit op gang kan komen. Als de puberteit niet goed doorzet of het meisje erg van streek is door de uitgestelde puberteit, start de arts hormoontherapie op om de puberteit in gang te zetten. De arts zal:

• oestrogeen (een geslachtshormoon) in zeer lage doses, oraal (via de mond) of als een pleister voorschrijven
• de groeiveranderingen controleren en de dosis elke zes tot twaalf maanden verhogen
• progesteron (een geslachtshormoon) toevoegen om de menstruatie te starten
• orale (via de mond ingenomen) anticonceptiepillen geven om normale niveaus van geslachtshormonen te handhaven

Prognose

Een vertraagde puberteit die familiaal aanwezig is, verdwijnt vanzelf. Sommige meisjes met bepaalde aandoeningen, zoals schade aan de eierstokken, moeten mogelijk levenslang hormonen nemen. Verder start de puberteit meestal als de arts in staat is om succesvol het onderliggend probleem te behandelen.

Complicaties

De oestrogeenvervangingstherapie heeft mogelijk bijwerkingen.

Andere mogelijke complicaties zijn:

• psychologische problemen door de stress van de vertraagde puberteit
• osteoporose op latere leeftijd door langdurig tekort aan oestrogeen

Preventie

Een vertraagde puberteit is vaak moeilijk te voorkomen. Er zijn echter stappen die meisjes kunnen nemen om hun algemene gezondheid te bevorderen, zoals:

• een gezond gewicht behouden en ondervoeding vermijden
• een evenwichtige voeding volgen en eetstoornissen vermijden
• regelmatig medische controles ondergaan

Praktische omgangstips bij vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes

Diagnose en hormonale behandeling

Vertraagde puberteit bij meisjes kan zich uiten in het ontbreken van menstruatie, het uitblijven van borstontwikkeling, of een vertraagde groei. De oorzaak kan variëren van genetische factoren tot hormonale disbalans. Het is essentieel om medische hulp in te schakelen om de oorzaak van de vertraagde puberteit vast te stellen, vaak door middel van bloedtesten, beeldvorming of genetisch onderzoek.

Hormonale behandeling, zoals oestrogeensupplementen, kan worden voorgeschreven om de puberteitsontwikkeling te stimuleren. Dit helpt niet alleen om fysieke veranderingen zoals borstgroei en menstruatie te bevorderen, maar kan ook helpen bij het herstel van de emotionele en psychologische balans. Regelmatige medische opvolging is belangrijk om ervoor te zorgen dat de behandelingen effectief zijn en bijwerkingen minimaliseren.

Psychologische ondersteuning en sociaal welzijn

Meisjes met vertraagde puberteit kunnen psychologische uitdagingen ervaren, zoals gevoelens van onzekerheid, eenzaamheid of gebrek aan zelfvertrouwen, vooral als ze zich anders voelen dan hun leeftijdsgenoten. Het is belangrijk om een open en ondersteunende omgeving te creëren waarin de patiënt zich comfortabel voelt om haar gevoelens te uiten. Dit kan door middel van gesprekken met ouders, leerkrachten, of therapeuten.

Naast het medische aspect is het ook belangrijk om het sociale welzijn van het meisje te ondersteunen. Het kan nuttig zijn om haar deel te laten nemen aan activiteiten die haar zelfvertrouwen kunnen vergroten, zoals sport, kunst of andere sociale evenementen. Het is essentieel dat zij zich gewaardeerd en begrepen voelt, ongeacht het tempo van haar puberteitsontwikkeling.

Misvattingen rond vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes

Vertraagde puberteit bij meisjes is een aandoening waarbij de lichamelijke ontwikkeling die normaal optreedt tijdens de adolescentie, later begint dan verwacht. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals genetische factoren, hormonale onevenwichtigheden of onderliggende medische aandoeningen. Er bestaan echter veel misvattingen over dit onderwerp, wat kan leiden tot onnodige zorgen of verkeerde aannames. Hieronder worden enkele veelvoorkomende misverstanden besproken.

Vertraagde puberteit betekent altijd een medisch probleem

Veel patiënten en ouders gaan ervan uit dat een vertraagde puberteit bij meisjes altijd wijst op een ernstige medische aandoening. In werkelijkheid kan de puberteit om verschillende redenen later beginnen, zonder dat er sprake is van een onderliggend gezondheidsprobleem. Familiale factoren spelen een grote rol; als een ouder zelf laat in de puberteit kwam, kan dit ook bij het kind het geval zijn. Toch is het belangrijk om bij twijfel een arts te raadplegen om medische oorzaken, zoals problemen met de bijnieren of de schildklier, uit te sluiten.

Meisjes met een vertraagde puberteit zullen onvruchtbaar zijn

Een veelvoorkomende misvatting is dat meisjes met een vertraagde puberteit later moeite zullen hebben om zwanger te worden. Hoewel sommige onderliggende oorzaken van een vertraagde puberteit, zoals bepaalde hormonale aandoeningen, invloed kunnen hebben op de vruchtbaarheid, is dit niet altijd het geval. Bij veel meisjes komt de puberteit uiteindelijk vanzelf op gang en ontwikkelt het voortplantingssysteem zich normaal. Als er echter sprake is van een aandoening zoals primair ovariëel falen, kan extra medische begeleiding nodig zijn.

Ondergewicht is geen factor bij vertraagde puberteit

Sommige mensen denken dat lichaamsgewicht geen rol speelt bij het begin van de puberteit. In werkelijkheid kan ondergewicht, vooral wanneer het leidt tot ondervoeding, een belangrijke factor zijn bij het uitblijven van de menstruatie en andere puberale kenmerken. Het lichaam heeft een bepaalde hoeveelheid vetreserves nodig om de hormonale processen op gang te brengen die de puberteit reguleren. Meisjes met eetstoornissen of extreme sportregimes lopen daarom een groter risico op een vertraagde puberteit.

Een vertraagde puberteit kan niet worden behandeld

Hoewel sommige gevallen van vertraagde puberteit vanzelf oplossen, zijn er medische behandelingen beschikbaar voor meisjes bij wie de puberteit niet spontaan op gang komt. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak kan een arts hormoontherapie voorschrijven om de ontwikkeling te stimuleren. Dit gebeurt meestal onder strikte medische begeleiding, waarbij regelmatig bloedonderzoeken worden uitgevoerd om de hormoonspiegels te controleren en de behandeling indien nodig aan te passen.

Hormonale problemen zijn de enige oorzaak van vertraagde puberteit

Hoewel hormonale disbalansen een veelvoorkomende oorzaak zijn, kunnen andere medische aandoeningen ook bijdragen aan een vertraagde puberteit. Aandoeningen die invloed hebben op de darmen, zoals coeliakie, of chronische ziekten die de energievoorziening van het lichaam beïnvloeden, kunnen ervoor zorgen dat de puberteit later begint. Daarnaast kunnen genetische factoren en langdurige stress of psychische problemen ook een rol spelen. Het is daarom belangrijk om bij een arts een grondige evaluatie te laten doen om de exacte oorzaak vast te stellen.

Meisjes met een vertraagde puberteit ontwikkelen geen borstgroei

Sommige mensen denken dat meisjes met een vertraagde puberteit helemaal geen borstontwikkeling zullen krijgen. In werkelijkheid is de borstgroei bij deze meisjes vaak vertraagd, maar dat betekent niet dat ze uiteindelijk geen normale borstontwikkeling zullen doormaken. Zodra de hormonale activiteit op gang komt, kan de borstgroei zich alsnog normaal voltrekken. In sommige gevallen kan hormonale ondersteuning nodig zijn om dit proces te bevorderen.

Een evenwichtig voedingspatroon heeft geen invloed op de puberteit

Voeding speelt een cruciale rol bij de lichamelijke ontwikkeling, inclusief de puberteit. Een tekort aan bepaalde vitaminen en mineralen kan de hormonale balans verstoren en het begin van de puberteit vertragen. Vooral een tekort aan ijzer, zink en vitamine D kan invloed hebben op de ontwikkeling. Een evenwichtig voedingspatroon kan helpen om de hormonale huishouding te ondersteunen en een gezonde puberteit te bevorderen. Artsen en diëtisten kunnen adviseren over de juiste voedingsstoffen die belangrijk zijn in deze levensfase.

Lees verder

• Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij jongens