Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij meisjes

Een vertraagde puberteit bij meisjes treedt op wanneer de borsten zich niet ontwikkelen op de leeftijd van dertien jaar of wanneer de menstruatie niet begint op zestienjarige leeftijd. De veranderingen in de puberteit treden op wanneer het lichaam begint met het maken van geslachtshormonen. Deze veranderingen verschijnen normaal gesproken bij meisjes tussen de acht en veertien jaar oud. Bij een vertraagde puberteit treden deze veranderingen niet op. In de meeste gevallen van een vertraagde puberteit zijn meisjes gewoon laatbloeiers en is er geen onderliggend probleem aanwezig. Soms echter liggen aandoeningen of bepaalde omgevingsfactoren aan de basis van de late volwassenheid.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Hersenproblemen
• Hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren)
• Ondergewicht
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Vertraagde puberteit komt relatief vaak voor, vooral bij meisjes die laat beginnen met de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken. Hoewel het precieze percentage varieert afhankelijk van de populatie en de definitie die wordt gebruikt, wordt geschat dat ongeveer 2-5% van de meisjes een vertraagde puberteit ervaart. Het kan erfelijk zijn en wordt vaak gezien in gezinnen waar laatbloeiers aanwezig zijn.

Oorzaken

Hersenproblemen

Door problemen met de hersengebieden die betrokken zijn bij de puberteit, komen meisjes soms erg laat in de puberteit terecht.

Hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren)

Een vertraagde puberteit verschijnt soms ook wanneer de eierstokken te weinig of geen hormonen produceren (hypogonadisme). Dit gebeurt door schade aan of slecht ontwikkelde eierstokken.

Bepaalde medische aandoeningen of behandelingen leiden tot hypogonadisme, waaronder:

• auto-immuunziekten, zoals Hashimoto-thyroïditis of de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen)
• chemotherapie of radiotherapie waarbij de eierstokken beschadigd worden
• coeliakie (glutenintolerantie)
• een hypofysetumor
• een inflammatoire darmaandoening
• een leverziekte
• een nierziekte
• een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• het Turner-syndroom, een genetische aandoening
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• suikerziekte

Ondergewicht

Een veelvoorkomende oorzaak van uitgestelde puberteit bij meisjes is een gebrek aan lichaamsvet. Te dun zijn verstoort mogelijk het normale proces van de puberteit.

Dit komt voor bij meisjes die:

• een eetstoornis hebben, zoals anorexia nervosa of boulimie
• ondervoed zijn
• zeer actief zijn in sport, zoals zwemmers, hardlopers of dansers

Risicofactoren

Bij meisjes zijn de volgende risicofactoren vaak gerelateerd aan een vertraagde puberteit:

• een familiegeschiedenis van laatbloeiers of vertraagde puberteit
• chronische ziekten of aandoeningen die de algemene gezondheid beïnvloeden
• extreme lichamelijke activiteit of ernstige gewichtsproblemen
• ondervoeding of eetstoornissen

Symptomen

Meisjes beginnen de puberteit tussen de acht en vijftien jaar. Volgende symptomen komen voor bij een uitgestelde puberteit bij meisjes:

• de baarmoeder ontwikkelt zich niet
• de borsten ontwikkelen zich niet op de leeftijd van dertien jaar
• de botleeftijd is minder dan de leeftijd van het kind
• de menstruatie begint niet op de leeftijd van zestien jaar
• een kort gestalte en een langzamere groeisnelheid
• geen schaamhaar

Afhankelijk van wat de oorzaak is van de vertraagde puberteit komen soms ook andere tekenen voor.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een vertraagde puberteit kunnen zijn:

• afwezigheid van borstontwikkeling op dertienjarige leeftijd
• geen menstruatie op zestienjarige leeftijd
• significant vertraagde groei in vergelijking met leeftijdsgenoten
• afwezigheid van schaamhaar op de leeftijd van vijftien jaar

Diagnose en onderzoeken

Diagnostische criteria

De puberteit begint wanneer de hypofyse twee hormonen begint te produceren, namelijk luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH), waardoor de eierstokken worden vergroot en beginnen met de productie van oestrogeen. De groeispurt begint kort nadat de borsten zich beginnen te ontwikkelen en de eerste menstruatiecyclus begint ongeveer twee à drie jaar later. Een meisje dat op haar dertiende leeftijd nog geen borstontwikkeling heeft gekregen, lijdt aan een vertraagde puberteit.

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts heeft een familiegeschiedenis van het kind nodig om te weten of de uitgestelde puberteit in de familie aanwezig is. Verder stelt de arts vragen met betrekking tot de eet- en sportgewoonten en de medische geschiedenis. Een lichamelijk onderzoek is voorts essentieel.

Diagnostisch onderzoek

Andere onderzoeken die de arts mogelijk bestelt, zijn:

• een bloedonderzoek om de niveaus van bepaalde groeihormonen, geslachtshormonen en schildklierhormonen te controleren
• een chromosomale analyse
• een echografie van eierstokken en baarmoeder
• een MRI-scan van het hoofd om hersentumoren op te sporen
• een röntgenfoto van de linkerhand en pols om de botleeftijd te evalueren

Behandeling

De behandeling van een uitgestelde puberteit bij meisjes hangt af van de oorzaak van de vertraagde puberteit. Als er een familiegeschiedenis is van een late puberteit, is er vaak geen behandeling nodig. Na verloop van tijd begint de puberteit vanzelf. Meisjes met te weinig lichaamsvet krijgen het advies om een beetje in gewicht bij te komen om de puberteit te stimuleren. Als een vertraagde puberteit het gevolg is van een ziekte of een eetstoornis, behandelt de arts de oorzaak zodat de puberteit op gang kan komen. Als de puberteit niet goed doorzet of het meisje erg van streek is door de uitgestelde puberteit, start de arts hormoontherapie op om de puberteit in gang te zetten. De arts zal:

• oestrogeen (een geslachtshormoon) in zeer lage doses, oraal (via de mond) of als een pleister voorschrijven
• de groeiveranderingen controleren en de dosis elke zes tot twaalf maanden verhogen
• progesteron (een geslachtshormoon) toevoegen om de menstruatie te starten
• orale (via de mond ingenomen) anticonceptiepillen geven om normale niveaus van geslachtshormonen te handhaven

Prognose

Een vertraagde puberteit die familiaal aanwezig is, verdwijnt vanzelf. Sommige meisjes met bepaalde aandoeningen, zoals schade aan de eierstokken, moeten mogelijk levenslang hormonen nemen. Verder start de puberteit meestal als de arts in staat is om succesvol het onderliggend probleem te behandelen.

Complicaties

De oestrogeenvervangingstherapie heeft mogelijk bijwerkingen.

Andere mogelijke complicaties zijn:

• psychologische problemen door de stress van de vertraagde puberteit
• osteoporose op latere leeftijd door langdurig tekort aan oestrogeen

Preventie

Een vertraagde puberteit is vaak moeilijk te voorkomen. Er zijn echter stappen die meisjes kunnen nemen om hun algemene gezondheid te bevorderen, zoals:

• een gezond gewicht behouden en ondervoeding vermijden
• een evenwichtige voeding volgen en eetstoornissen vermijden
• regelmatig medische controles ondergaan

Lees verder

• Vertraagde (uitgestelde) puberteit bij jongens