Fucosidose: Stofwisselingsziekte met schade aan hersencellen

Fucosidose is een stofwisselingsaandoening die de hersenen aantast. Hierdoor ontstaan zowel neurologische als fysieke problemen. Patiënten hebben namelijk een progressieve verstandelijke handicap en een vertraagde motorische ontwikkeling die na verloop van tijd verergert. Daarnaast zijn tal van andere symptomen mogelijk. De behandeling is ondersteunend en symptomatisch gericht omdat de ziekte niet te genezen is. De ziekte kent een relatief sombere prognose. Afhankelijk van het type komen patiënten in de kindertijd of in de volwassenheid te overlijden. Van Hoof en Hers beschreven voor het eerst de verschijnselen van de ziekte in 1968.

• Synoniemen fucosidose
• Epidemiologie stofwisselingsaandoening
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen: Schade aan hersencellen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose en vooruitzichten
• Complicaties van fucosidose
• Preventie van fucosidose

Synoniemen fucosidose

Fucosidose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• alfa-fucosidase deficiëntie
• fucosidase deficiëntie
• fucosidase deficiëntie ziekte

Epidemiologie stofwisselingsaandoening

Fucosidose is een zeldzame aandoening. Wereldwijd zijn sinds het beschrijven van de aandoening enkele honderden patiënten gerapporteerd. De aandoening komt het vaakst voor in Italië, Cuba, en het zuidwesten van de Verenigde Staten. Fucosidose treft mannen en vrouwen in gelijke aantallen.

Oorzaken en erfelijkheid

Fucosidose is een aandoening waarbij stofwisselingsproducten zich ophopen in cellen als gevolg van een enzymdefect. Defecte enzymen zijn niet in staat om bepaalde moleculen af te breken die vaak toxisch zijn voor de cellen, waardoor verschillende symptomen optreden. Mutaties (= veranderingen) in het FUCA1-gen veroorzaken fucosidose. De aandoening kent een autosomaal overervingspatroon. Hierdoor is de aanwezigheid van twee mutaties (één kopie van beide gewijzigde genen) in de getroffen patiënt vereist. De ouders, die vaak asymptomatisch zijn, dragen elk een enkele mutatie. Zij hebben bij elke zwangerschap één kans op vier om de ziekte door te geven aan het kind. Dezelfde mutaties veroorzaken zowel type 1 als type 2.

Symptomen: Schade aan hersencellen

Deze multisystemische aandoening brengt schade toe aan de hersencellen. Daardoor vertonen patiënten een progressieve achteruitgang van de geestelijke en motorische vaardigheden. De ziekte is onderverdeeld in twee types. De symptomen variëren sterk, zelfs onder dezelfde families.

Type 1

De symptomen starten bij zuigelingen met type 1 tussen de drie en achttien maanden. Meestal komen deze patiënten te overlijden binnen de twee jaar.

Type 2

De symptomen van fucosidose ontwikkelen zich meestal tussen de twaalf en vierentwintig maanden, maar de progressie is langzaam waardoor patiënten geleidelijk geestelijk achteruitgaan (dementie) en fysiek arbeidsongeschikt raken. Zij komen te overlijden in het vierde of vijfde decennium.

Door de aantasting van de botcellen heeft de patiënt een kort gestalte en een abnormale botvorming in meerdere lichaamsdelen. Grove gelaatstrekken en prominente ogen zijn typische gezichtskenmerken. Epileptische aanvallen zijn eveneens gerapporteerd. De lever is vaak vergroot (hepatomegalie) evenals de milt (splenomegalie) en/of het hart (cardiomegalie). Dit komt door de aantasting van de cellen van de nieren en alvleesklier. Sommige patiënten hebben daarnaast transpiratieproblemen. Terugkerende luchtweginfecties komen vaak voor. Doofheid, blindheid, evenwichtsproblemen, een veranderd temperament, verlies van aangeleerd gedrag en gewichtsverlies zijn andere veel voorkomende symptomen. Patiënten met type 2 ontwikkelen vaak donkerrode huidletsels, bestaande uit vergrote bloedvaten (angiokeratomen). Ook bij type 2 komen vaak oogafwijkingen op de oogleden en oogbol voor die te zien zijn bij een oogonderzoek, waardoor de patiënt een verminderd of volledig verlies van het gezichtsvermogen kan hebben.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts onderzoekt weefselmonsters van de huid, de lever, de milt, het hart, de long, de nieren, de zweetklieren, en/of andere cellen. In deze cellen bevinden zich bij microscopisch onderzoek “kleine holtes”, al of niet gevuld met vloeistof. Deze vacuolen zijn helder of gevuld met zandachtige korrels of dunne, schijfvormige (lamellaire) substanties. Geavanceerde beeldvormingstechnieken zoals een MRI-scan en een CT-scan van de hersenen bevestigen de degeneratie van de witte stof van de hersenen. Daarnaast onthullen de resultaten van een urineonderzoek diagnostische informatie over de ziekte. Fucosidose valt ook prenataal te diagnosticeren met een vlokkentest en/of een vruchtwaterpunctie.

Differentiële diagnose

De symptomen van de volgende aandoeningen lijken op die van fucosidose. De vergelijkingen zijn bruikbaar voor een differentiële diagnose:

• alfa-mannosidose
• aspartylglycosaminurie
• ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)

Behandeling

Kinderartsen en neurologen werken samen om een patiënt te behandelen. De ziekte is niet te genezen en er is geen specifieke behandeling beschikbaar. De behandeling van luchtweginfecties via antibiotica helpt bij veel patiënten. Infecties worden door de artsen onmiddellijk behandeld. Bij uitdroging dient de arts vocht toe aan de patiënt. Verder is een regelmatig oogonderzoek nodig.

Prognose en vooruitzichten

De prognose voor patiënten met fucosidose is over het algemeen somber. De progressieve aard van de ziekte zorgt ervoor dat de symptomen in de loop van de tijd verergeren. Voor type 1 patiënten is de levensverwachting vaak beperkt tot de kindertijd, terwijl type 2 patiënten meestal overlijden in hun vierde of vijfde decennium. De snelheid van progressie en de ernst van de symptomen kunnen variëren afhankelijk van het type en de individuele patiënt.

Complicaties van fucosidose

Complicaties van fucosidose kunnen onder andere zijn:

• Neurodegeneratieve aandoeningen
• Chronische luchtweginfecties
• Cardiale complicaties (zoals cardiomyopathie)
• Lever- en miltaandoeningen
• Epileptische aanvallen

Preventie van fucosidose

Aangezien fucosidose erfelijk is, ligt de focus van preventie op prenatale diagnostiek en genetisch advies:

• Prenatale screening voor risicogroepen
• Genetisch advies voor gezinnen met een geschiedenis van fucosidose
• Regelmatige medische controles voor vroege opsporing van symptomen
• Educatie over erfelijke aandoeningen en risico's bij toekomstige zwangerschappen