Persoonlijkheidsstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen zijn psychische aandoeningen die gekenmerkt worden door een star en duurzaam patroon van gedachten, gevoelens en gedragingen. Dit beeld past niet binnen de cultuur van de betrokkene. De persoonlijkheid wijkt duidelijk af van de verwachtingen.

Indeling

• DSM-IV criteria voor een persoonlijkheidsstoornis
• Clusters
• Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
• Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Borderline persoonlijkheidsstoornis
• Antisociale persoonlijkheidsstoornis
• Theatrale persoonlijkheidsstoornis
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis
• Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
• Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
• Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis
• Persoonlijkheidsstoornis NAO (niet anderszins omschreven)

DSM-IV criteria voor een persoonlijkheidsstoornis

De DSM-IV is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV heeft de diagnostische criteria voor een persoonlijkheidsstoornis als volgt omschreven:
A. Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die duidelijk binnen de cultuur van betrokkene afwijken van de verwachtingen. Dit patroon wordt zichtbaar op twee (of meer) van de volgende terreinen:

1. cognities (dat wil zeggen de wijze van waarnemen en interpreteren van zichzelf, anderen en gebeurtenissen)
2. affecten (dat wil zeggen de draagwijdte, intensiteit, labiliteit en de adequaatheid van de emotionele reacties)
3. functioneren in het contact met anderen
4. beheersing van de impulsen

B. Het duurzame patroon is star en uit zich op een breed terrein van persoonlijke en sociale situaties.
C. Het duurzame patroon veroorzaakt in significante mate lijden of beperkingen in het sociaal en beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
D. Het patroon is stabiel en van lange duur en het begin kan worden teruggevoerd naar ten minste de adolescentie of de vroege volwassenheid.
E. Het duurzame patroon is niet eerder toe te schrijven aan een uiting of de consequentie van een andere psychische stoornis.
F. Het duurzame patroon is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel (bijvoorbeeld drug, geneesmiddel) of een somatische aandoening (bijvoorbeeld schedeltrauma).

Clusters

De persoonlijkheidsstoornissen zijn verdeeld over drie clusters; cluster A, cluster B en cluster C.

Cluster A

Ook wel het vreemde, excentrieke of zonderlinge cluster genoemd. Zij bevat 3 persoonlijkheidsstroornissen:

1. Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
2. Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
3. Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een stoornis uit dit cluster hebben weinig contact met anderen. Zij leven vaak geïsoleerd en zijn niet snel geneigd om psychische hulp te zoeken.

Cluster B

Ook wel het dramatische, emotionele of impulsieve cluster genoemd. Zij bevat 4 persoonlijkheidsstoornissen:

1. Borderline persoonlijkheidsstoornis
2. Antisociale persoonlijkheidsstoornis
3. Narcistische persoonlijkheidsstoornis
4. Theatrale persoonlijkheidsstoornis.

Mensen met een stoornis uit dit cluster hebben vaak moeite met het beheersen van hun impulsen en emoties. Ze zijn impulsief, streven naar snelle behoeftebevrediging en zijn slecht in het onderhouden van (stabiele) relaties. Hun gedrag heeft vaak een verstorend effect hebben op de sociale omgeving omdat ze weinig of geen rekening houden met de eigen veiligheid en de veiligheid van anderen. Mensen met deze stoornis worden dan ook snel als 'vervelend' ervaren.

Cluster C

Ook wel het angstige cluster genoemd. Zij bevat 3 persoonlijkheidsstoornissen:

1. Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
2. Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
3. Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis.

Mensen met deze stoornissen hebben last van sociale vermijding, dwangmatig handelen en/of onzelfstandigheid. Ze kunnen zich wel beter aanpassen aan de eisen van het dagelijkse leven dan mensen met cluster A en B stoornissen.

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis

De paranoïde persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door wantrouwen en achterdocht. Deze mensen hebben een wantrouwend denkpatroon en handelen op basis van achterdochtige ideeën over anderen. Zij denken bijvoorbeeld dat anderen hen uitbuiten of schade berokkenen en ze zijn ervan overtuigd dat hun visie op de wereld de juiste is. Ze zijn vaak koppig, ook als hun standpunt (volgens anderen) onjuist is. Door de continue achterdocht en het gebrek aan vertrouwen in de medemens voelen zij zich vaak kwetsbaar.

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis

De schizoïde persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door afstandelijk gedrag en moeite hebben met het uiten van emoties. Deze mensen leggen moeilijk contact en zijn vaak verlegen, teruggetrokken en stil. Ook doen zij veel dingen alleen en wonen zij vaak alleen. Mensen met een schizoïde persoonlijkheidsstoornis beleven weinig of geen plezier aan activiteiten met anderen.

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

De schizotypische persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door bizar gedrag en denken. Hun merkwaardige ideeën en overtuigingen stroken niet met de omgeving. Deze mensen vertonen vaak abnormale oogbewegingen en functioneren motorisch vaak niet optimaal. Zij voelen zich meestal ongemakkelijk in aanwezigheid van anderen en zijn wantrouwend. Bij deze persoonlijkheidsstoornis komen vaak betrekkingsideeën voor; de neiging om alles wat men om zich heen opmerkt op zichzelf te betrekken (bijvoorbeeld: radiouitzendingen, schilderijen, geluiden op straat).

Borderline persoonlijkheidsstoornis

De borderline persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door impulsiviteit, zwart-wit denken en extreme reacties op situaties. Er is vaak sprake van een instabiel zelfbeeld, verlatingsangst en instabiele relaties. Zij hebben moeite met het onderhouden van relaties en wisselen vaak van partner. Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis kunnen verschillen in de mate waarin ze bepaald gedrag vertonen.

Antisociale persoonlijkheidsstoornis

De antisociale persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door instabiel denken, voelen en gedrag. Zij hebben een gebrek aan achtig voor anderen. Er treden vaak stemmingswisselingen op. Deze mensen hebben instabiele relaties met anderen en zij gedragen zich impulsief en antisociaal. Deze groep mensen belandt vaak in de criminaliteit.

Theatrale persoonlijkheidsstoornis

De theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door overdreven emotionele uitingen en het zoeken van aandacht. Deze mensen voelen zich niet prettig als zij niet in het centrum van de belangstelling staan.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis

De narcistische persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door grootheidsgevoelens, behoefte aan bewondering en een gebrek aan inlevingsvermogen en empathie. Deze mensen vinden zichzelf speciaal en belangrijk, wat zich uit in arrogant gedrag.

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door geremdheid in gezelschap, overgevoeligheid voor een negatief oordeel en een gevoel van tekortschieten. Deze mensen zijn zeer gereserveerd en functioneren daardoor vaak onder hun kunnen.

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

De afhankelijke persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door onzelfstandigheid. Deze mensen hebben een buitensporige behoefte om verzorgd te worden. Dit leidt tot onderwerpend en vastklampend gedrag. Er is sprake van angst om in de steek gelaten te worden.

Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

De obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis is niet gelijk aan een obsessieve-compulsieve stoornis. Bij de obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis is er sprake van extreme ordelijkheid, perfectionisme en controle over psychische en intermenselijke processen. Dit uit zich in een gebrek aan flexibiliteit, openheid en efficiëntie.

Persoonlijkheidsstoornis NAO (niet anderszins omschreven)

De persoonlijkheidsstoornis NAO (niet anderszins omschreven) is een verzamelcategorie voor persoonlijkheden die niet binnen de criteria van een bepaalde persoonlijkheidsstoornis vallen, maar wel kenmerken hebben van 2 of meer persoonlijkheidsstoornissen.

Lees verder

• Informatie over schizofrenie
• Informatie over depressie
• Obsessieve-compulsieve stoornis (OCS)
• De diagnose ADHD
• Anorexia nervosa