Anorexia nervosa

Anorexia nervosa is een eetstoornis. Mensen met anorexia onderdrukken de eetlust bewust. Anorexia nervosa komt vooral voor bij jonge vrouwen en deze stoornis heeft een grote invloed op het sociaal, emotioneel en lichamelijke functioneren. Anorexia nervosa wordt onderverdeeld in 2 types; het eetbuien/purgerende type en het restrictieve type. In dit artikel wordt onder andere uitgelegd wat anorexia nervosa is, hoe vaak het voorkomt, wat de gevolgen zijn en wat de behandeling is.

Wat is anorexia nervosa?

Anorexia nervosa is een eetstoornis. Letterlijk betekent anorexia nervosa 'gebrek aan eetlust van psychische aard', maar dat is een verkeerde benaming. Mensen met anorexia nervosa hebben geen gebrek aan eetlust, maar onderdrukken deze eetlust bewust. Deze stoornis wordt gekenmerkt door een extreem verlangen om mager te zijn, dit wordt ook wel magerzucht genoemd. Het extreme verlangen om mager te zijn leidt tot een abnormale houding tegenover voeding, de lichaamsomvang en het lichaamsgewicht. Anorexia nervosa wordt in de volksmond anorexia genoemd.

Twee verschillende typen anorexia nervosa

• Het type met eetbuien/het purgerende type; Mensen met deze vorm van anorexia nervosa hebben last van eetbuien, of proberen reeds ingeslikt voedsel snel kwijt te raken. Dit kan bereikt worden door bijvoorbeeld een vinger in de keel te steken om braken op te wekken, door laxeermiddelen te gebruiken die diarree opwekken, door plasmiddelen te slikken die de urineuitscheiding bevorderen of door een klysma. Deze vorm van anorexia nervosa lijkt op boulimia nervosa, maar staat niet geheel gelijk aan deze ziekte.
• Het beperkende type; Mensen met deze vorm van anorexia nervosa bereiken hun doel door middel van voedselinnamebeperking. Dit kan bereikt worden door bijvoorbeeld minder te eten en/of door een caloriearm dieet aan te houden. Vaak gaat deze vorm van anorexia gepaard met extreme fysieke activiteit (bijvoorbeeld zeer fanatiek sporten of fitnessen).

DSM-IV criteria voor anorexia nervosa

De DSM-IV is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV heeft de diagnostische criteria voor anorexia nervosa als volgt omschreven:

• Weigering om het lichaamsgewicht te handhaven op of boven een voor de leeftijd en lengte minimaal normaal gewicht
• Intense angst voor gewichtstoename of dik worden, zelfs bij ondergewicht.
• Een stoornis in de wijze waarop het lichaam of het gewicht wordt ervaren, overdreven waarde hechten aan het lichaamsgewicht of de lichaamsvorm bij het vormen van een zelfbeeld of ontkenning van de ernst van het te lage lichaamsgewicht.
• Amenorroe (uitblijven van de menstruatie) bij vruchtbare vrouwen, in dit geval het uitblijven van minimaal drie opeenvolgende menstruele cycli. (De diagnose amenorroe kan worden gesteld als de ongesteldheid alleen optreedt na hormoonbehandeling).

Vóórkomen van anorexia nervosa

Van alle mensen met anorexia nervosa is 90-95% vrouw. Anorexia nervosa komt naar schatting voor bij 0,3% van de Nederlandse vrouwen. Anorexia nervosa komt vooral voor bij jonge vrouwen. Onder Nederlandse vrouwen van 16 tot 19 jaar komt naar schatting bij 1% een ernstige vorm van anorexia nervosa voor en bij 5% een lichte vorm. Mensen met anorexia nervosa lijden vaak ook aan een andere stoornis. Zo lijdt meer dan de helft van de mensen met anorexia nervosa ooit aan een depressie en ongeveer de helft ooit aan een of meer angststoornissen, met name aan dwangstoornissen. Onder de mensen met anorexia nervosa komen ook veel persoonlijkheidsstoornissen voor, met name de dwangmatige en vermijdende persoonlijkheidsstoornis.

Ontstaanswijze van anorexia nervosa

De kwetsbaarheid voor anorexia nervosa is deels erfelijk bepaald, maar het is onduidelijk hoe groot deze rol is. Kinderen van ouders met een eetstoornis hebben zelf een grotere kans om een eetstoornis te ontwikkelen. Maar ook kinderen van ouders met een angst- of stemmingsstoornis hebben een grotere kans op het ontwikkelen van anorexia nervosa.
Daarnaast is er een groot aantal psychologische verklaringen voor het ontwikkelen van anorexia nervosa, maar niet al deze verklaringen kunnen een sterk oorzakelijk verband aantonen. Het is dus moeilijk te bewijzen of (en zo ja, welke) psychologische factoren (kunnen) leiden tot anorexia nervosa. De hieronder genoemde factoren kunnen ook het gevolg zijn van anorexia nervosa.

Persoonlijkheidskenmerken lijken een rol te spelen; perfectionisme en een negatief zelfbeeld komen vaak voor bij mensen met anorexia nervosa. Ook kan anorexia ontstaan uit verkeerd aangeleerd gedrag. Wanneer mensen leren dat het weigeren van eten invloed heeft op het gedrag van de ouders kan dit onbewust leiden tot gestoord eetgedrag. In de puberteit kan het weigeren van eten een manier zijn om de ontwikkeling te stoppen uit angst voor volwassenheid.

Zoals gezegd is het niet duidelijk of deze psychologische factoren oorzaak of gevolg zijn van anorexia nervosa, maar uit onderzoek is gebleken dat kinderen een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van anorexia nervosa als:

1. de ouders aan een eetstoornis, depressie of verslaving lijden.
2. er onopgeloste of verborgen relatieproblemen spelen bij de ouders.
3. er sprake is van een opvoeding met veel nadruk op prestaties en succes.
4. een kind te sterk is gebonden aan één ouder en zeer afstandelijk is tegenover de andere ouder.
5. er in het gezin gebrek is aan open communicatie en conflicten worden vermeden.

Negatieve ervaringen zoals mishandeling, verwaarlozing of seksueel misbruik tijdens de jeugd vergroten de kans op anorexia nervosa nauwelijks. Negatieve jeugdervaringen komen wel vaker voor bij mensen die het type met eetbuien/purgerende type van anorexia nervosa hebben.

Gevolgen van anorexia nervosa

Anorexia nervosa heeft grote gevolgen voor de mensen die aan deze aandoening lijden. Het beïnvloedt de kwaliteit van leven. Anorexia nervosa leidt tot beperkingen in het sociaal, emotioneel en lichamelijk functioneren.

Sociaal

Mensen met anorexia nervosa komen vaak terecht in een sociaal isolement. Door langdurige ziekte en ziekenhuisopnames worden de school- en werkprestaties negatief beïnvloed en sommige mensen met anorexia nervosa raken blijvend arbeidsongeschikt.

Emotioneel

Er treedt vervlakking op van de emoties. Vaak ontstaan er door de eetstoornis conflicten met de ouders of partner. Als gevolg van de stoornis daalt het libido vaak.

Lichamelijk

Mensen met anorexia nervosa hebben vaak een gebrek aan energie waardoor ze klagen over moeheid of uitgeputheid. Het gebrek aan energie leidt ook vaak tot een lage lichaamstemperatuur. Mensen met anorexia nervosa hebben vaak problemen met het hart en de bloedvaten; ze lijden vaak aan hypotensie (verlaagde bloeddruk), bradycardie (vertraagde hartslag) en aritmieën (hartritmestoornissen). Osteoporose (botontkalking) komt abnormaal veel voor bij mensen met anorexia nervosa. Daarnaast ontstaan er problemen in de hormoonhuishouding en de stofwisseling, ontwikkelingsstoornissen, groeistoornissen en kunnen er huidproblemen (schilferige huid, donsachtige beharing) optreden. Tot slot kan er bij het purgerende type erosie van het gebit optreden als gevolg van braken.

Mensen met anorexia nervosa hebben een verminderde levensverwachting.

Behandeling van anorexia nervosa

Gewichtsherstel is het eerste doel in de behandeling van anorexia nervosa. Maar dit is zeker niet het enige doel. Naast de eet- en gewichtsproblematiek moeten ook het zelfbeeld, de lichaamsbeleving en het sociaal functioneren worden aangepakt met behulp van psychotherapie. Het meeste onderzoek op dit gebied is gedaan naar cognitieve gedragstherapie (CGT), dit is de eerste keuze binnen de psychotherapeutische behandelingen. CGT richt zich op het denken en het daaruit voortkomende gedrag van de patiënt. Er wordt inzicht verkregen in het gedrag van de patiënt en in de sessies wordt aandacht besteed aan de onderliggende redenen voor dit gedrag. Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon. Deze behandeling kan het beste plaatsvinden in een poliklinische of ambulante setting (dus niet in de vorm van een opname). Opname is echter in ernstige of risicovolle situaties wel vereist. Medicamenteuze behandeling van anorexia nervosa is niet zinvol gebleken.

Lees verder

• Boulimia nervosa
• Morfodysforie (stoornis in de lichaamsbeleving)
• Obsessieve-compulsieve stoornis (OCS)