Chronisch pijnsyndroom: Lichamelijke en mentale symptomen

Pijn is de normale reactie van het lichaam op een verwonding of ziekte. In feite is pijn een soort waarschuwingssignaal dat er iets mis is. Wanneer het lichaam heelt, stopt de pijn meestal. Het chronisch pijnsyndroom is een aandoening waarbij chronische invaliderende pijn tot stand komt waarvoor geen medische oorzaak te vinden is. Deze pijn komt tot stand aan één of meer lichaamsdelen of aan het ganse lichaam. Het chronisch pijnsyndroom tast niet alleen de lichamelijke gezondheid aan, maar ook de emoties en zelfs het sociale leven. De aandoening behandelen is complex en gebeurt met medicatie en/of diverse andere therapieën.

• Oorzaken van chronisch pijnsyndroom
• Initieel letsel
• Probleem in hersenen
• Risicofactoren van aandoening
• Symptomen
• Lichamelijke symptomen
• Mentale symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van voortdurende pijn
• Medicatie
• Andere therapieën

Oorzaken van chronisch pijnsyndroom

Initieel letsel

Aanvankelijk heeft de patiënt meestal een blessure of een aandoening die met pijn gepaard gaat, zoals:

• artritis (gewrichtsontsteking) en andere gewrichtsproblemen
• chirurgie
• een herhaald stressletsel (wanneer dezelfde beweging steeds opnieuw een lichaamsdeel belast)
• een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm) zoals het prikkelbaredarmsyndroom en de ziekte van Crohn
• eerdere letsels of chirurgische ingrepen
• endometriose (ziekte waarbij het weefsel in de baarmoeder buiten de baarmoeder groeit wat leidt tot pijn rond de menstruatie bij een vrouw)
• fibromyalgie (een chronische aandoening die spierpijn veroorzaakt door het hele lichaam en gepaard gaat met vermoeidheid)
• gebroken botten
• het chronisch vermoeidheidssyndroom
• hoofdpijn
• kanker
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• rugpijn
• spierspanningen en verstuikingen
• temporomandibulaire dysfunctie (pijn aan kaak en gezicht)
• zenuwschade
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)
• zure reflux

Probleem in hersenen

De sensorische (nociceptieve), emotionele en cognitieve verwerking in de hersenen zijn verantwoordelijk voor de perceptie van pijn. De hersenen reageren wellicht abnormaal op pijn bij het chronisch pijnsyndroom, met een verhoogde activering als reactie op chronische pijn. Dit heeft mogelijk te maken met geconditioneerde gedrags- en fysiologische reacties op de aanvankelijke acute pijn. De hersenen passen zich dan aan aan de langdurige prikkel van de pijn door de centrale verwerking ervan te veranderen. Bepaalde hersenstructuren (de prefrontale cortex, de thalamus en de cingulate gyrus) zijn in het bijzonder aangetast. Sommige van deze gebieden zijn betrokken bij de emotionele waardering van pijn in het algemeen. Bijgevolg is de perceptie van pijn geassocieerd met overtuigingen, emoties en gedragingen.

Risicofactoren van aandoening

Het chronisch pijnsyndroom treft menen van alle leeftijden en beide geslachten, maar de ziekte komt het meest voor bij vrouwen. Mensen met ernstige depressies en andere mentale gezondheidsproblemen lopen meer kans op het krijgen van de aandoening.

Symptomen

Lichamelijke symptomen

De belangrijkste plaatsen waar symptomen van het chronische pijnsyndroom tot uiting komen, zijn het hoofd, het gezicht, de nek, de onderrug, de buik, de genitaliën of overal (dan is sprake van fibromyalgie). 'Functionele' lage rugpijn is de meest voorkomende 'fysieke' reden van langdurig ziekte. De pijn varieert van mild tot ernstig, komt en gaat of houdt de hele dag aan. De pijn voelt brandend, dof, geïrriteerd, kloppend, knijpend, prikkelend, schietend of stijf aan.

Voorts ervaren patiënten met het chronisch pijnsyndroom vaker een verlies van eetlust, drugsmisbruik, alcoholmisbruik, slaapproblemen en vermoeidheid, uitputting en zwakte (asthenie). Ook medicatiemisbruik komt voor daar patiënten afhankelijk worden van deze medicijnen om de pijn onder controle te krijgen.

Mentale symptomen

Chronische pijn verstoort het dagelijkse leven, waardoor de patiënt niet meer in staat is om te doen wat hij wil of moet doen. Dit heeft een negatieve invloed op het zelfrespect en maakt de patiënt boos, depressief, angstig en gefrustreerd. Het verband tussen de emoties en pijn creëert een cyclus. Als de patiënt pijn heeft, voelt hij zich sneller depressief, hetgeen de pijn mogelijk verergert. Het verband tussen depressie en pijn is namelijk de reden waarom artsen antidepressiva vaak gebruiken als een behandeling voor chronische pijn. Pijn interfereert ook met het slaappatroon en verhoogt het stressniveau. Zowel een slaapgebrek als meer stress versterken het pijngevoel.

Volgende mogelijke mentale symptomen komen tot uiting bij het chronisch pijnsyndroom:

• angst
• baanverlies
• een depressie
• een verlies van interesse in seks
• huwelijks- of familiale problemen
• prikkelbaarheid
• schuldgevoelens
• stemmingswisselingen
• suïcidale gedachten (denken aan zelfdoding)

Diagnose en onderzoeken

Geen aanhoudende somatoforme pijnstoornis
Een somatische pijnstoornis is een aandoening waarbij de patiënt zeer sterk pijn voelt waarvoor geen lichamelijke oorzaak te vinden is. Heeft de arts wel de oorzaak gevonden van deze pijn, dan overdrijft de patiënt deze pijn. De psychiatrische classificatie van het chronisch pijnsyndroom zou in principe een aanhoudende somatoforme pijnstoornis zijn, maar deze term is onbevredigend, omdat emotionele factoren de hoofdoorzaak moeten zijn bij een somatoforme pijnstoornis, maar dit moeilijk te bepalen is bij het chronisch pijnsyndroom.

Vraaggesprek
De arts bevraagt de patiënt over eventuele ziektes of letsels die de pijn (mogelijk) hebben veroorzaakt. Daarna stelt hij vragen inzake het soort pijn dat de patiënt voelt, hoe lang deze pijn reeds aanwezig is en welke behandelingen de patiënt mogelijk zelf reeds geprobeerd heeft. De pijnen die gepaard gaan met het chronisch pijnsyndroom zijn vaak niet-aflatend en reageren slecht op pijnstillers.

Lichamelijk onderzoek
Heel vaak vindt de arts een kleine afwijking bij onderzoek (zoals milde cervicale spondylose op een röntgenfoto van de nek), maar dit is dan niet ernstig genoeg om de ernst van de pijn en de resulterende handicap te verklaren. Slaapstoornissen zijn bijna universeel en co-morbide psychiatrische stoornissen zijn vaak aanwezig.

Diagnostisch onderzoek
Beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto, een CT-scan en een MRI-scan onthullen gewrichtsschade of andere problemen die pijn veroorzaken.

Behandeling van voortdurende pijn

De behandeling van het chronisch pijnsyndroom heeft dezelfde principes als bij andere functionele syndromen, al is het niet altijd eenvoudig om de pijn van patiënten te verlichten. De behandeling gebeurt door de huisarts en/of een specialist (al dan niet in een pijnkliniek).

Medicatie

Aangezien pijnstillers zelden effectief zijn en op de lange termijn schade kunnen veroorzaken, krijgen patiënten het advies om het gebruik van pijnstillers geleidelijk te verminderen. Het is vaak nuttig om de naaste familie of partner van de patiënt te betrekken in het behandelproces, om ervoor te zorgen dat de partner ook ondersteuning krijgt en niet onbewust vooruitgang ontmoedigt. Er zijn vrijwel geen specifieke medicamenteuze behandelingen beschikbaar. Zenuwblokken zijn meestal niet effectief. Anticonvulsiva (geneesmiddelen voor het onderdrukken van epileptische aanvallen) zoals carbamazepine en gabapentine zijn soms inzetbaar als de arts aanneemt dat sprake is van neuropathische pijn (pijn door schade aan zenuwstelsel) (vorm van chronische zenuwpijn waarbij zenuwbanen in de hersenen wellicht defect zijn). Verder zet de arts nog bepaalde antidepressiva in voor de behandeling van bijvoorbeeld atypische gezichtspijn, spanningshoofdpijn, slaapproblemen, …

Andere therapieën

Andere behandelingsopties omvatten:

• accupunctuur
• biofeedback
• chirurgie om de aandoening die de pijn veroorzaakt te behandelen
• ergotherapie
• fysiotherapie
• gedragstherapie
• groepstherapie
• lichaamsbewegingen (ondanks de pijn is dit nodig; de patiënt moet dit geleidelijk opbouwen)
• ontspanningstechnieken zoals ademhalingstechnieken, yoga of meditatie
• orthopedische hulpmiddelen
• ruggenmergstimulatie
• slaappatroon trachten te verbeteren
• stoppen met roken
• zenuwblokken

Lees verder

• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling
• Lage rugpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in onderrug