Zelfverwonding (zelfbeschadigend gedrag): Symptomen

Zelfverwonding (ook bekend als zelfbeschadiging of automutilatie) is een psychische aandoening waarbij een patiënt zichzelf opzettelijk verwondt, zonder de intentie om zelfmoord te plegen. Voorbeelden van zelfverwonding zijn het verbranden van de huid of het uittrekken van haren. Vaak laat zelfbeschadiging zichtbare sporen na of veroorzaakt het weefselbeschadiging, wat door de omgeving kan worden opgemerkt. Diverse psychische problemen liggen vaak aan de basis van automutilatie. Een uitgebreid en individueel behandelplan met medicatie en/of therapieën helpt de patiënt om het afwijkende gedrag onder controle te krijgen. Onbehandeld kunnen ernstige complicaties optreden.

• Epidemiologie
• Prevalentie van zelfverwonding
• Verband met andere psychische aandoeningen
• Mechanisme
• Regulatie van emoties en pijnverlichting
• Copingmechanisme bij psychische stress
• Oorzaken van automutilatie
• Risicofactoren van zelfbeschadiging
• Symptomen
• Veroorzaakt door patiënt
• Opgemerkt door omgeving
• Diagnose en onderzoeken van psychische aandoening
• Behandeling van zelfverwonding
• Hypnose en andere technieken voor zelfontspanning
• Medicijnen
• Psychotherapie
• Prognose van zelfbeschadigend gedrag
• Complicaties van zichzelf verwonden
• Preventie van zelfverwonding
• Praktische tips voor het omgaan met zelfverwonding
• Zoek professionele ondersteuning
• Ontwikkel alternatieve manieren van omgaan met stress
• Bouw een ondersteunend netwerk op
• Misvattingen rond zelfverwonding
• Zelfverwonding is altijd een poging tot zelfdoding
• Mensen die zichzelf verwonden, doen dit alleen om aandacht te krijgen
• Zelfverwonding komt alleen voor bij tieners
• Zelfverwonding is een gevolg van een andere psychische stoornis
• Alle vormen van zelfverwonding zijn zichtbaar op de huid
• Zelfverwonding is een verslavend gedrag zonder gevolgen voor de fysieke gezondheid

Epidemiologie

Prevalentie van zelfverwonding

Zelfverwonding komt voor bij een significant aantal adolescenten en jongvolwassenen, met schattingen die variëren van 13% tot 40% van de jongeren in bepaalde populaties. Het komt minder vaak voor bij volwassenen, maar blijft een belangrijk probleem bij mensen met psychische aandoeningen zoals borderline persoonlijkheidsstoornis, depressie, en angststoornissen.

Verband met andere psychische aandoeningen

Zelfverwonding wordt vaak geassocieerd met psychische aandoeningen zoals borderline persoonlijkheidsstoornis, depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS) en eetstoornissen. Het kan ook voorkomen bij mensen die te maken hebben met chronische pijn of die slachtoffer zijn van misbruik.

Mechanisme

Regulatie van emoties en pijnverlichting

Zelfverwonding kan optreden als een manier om intense emoties te reguleren. Sommige mensen gebruiken zelfbeschadiging om hun innerlijke pijn te verlichten of om gevoelens van controle of verlichting te ervaren, vaak door fysieke pijn te ervaren die afleidt van emotionele pijn.

Copingmechanisme bij psychische stress

Voor veel mensen is zelfverwonding een copingmechanisme dat wordt ingezet om te gaan met psychologische stress, trauma of onverwerkte emoties. Het kan fungeren als een tijdelijke afleiding of als een manier om zich meer verbonden te voelen met hun eigen lichaam.

Oorzaken van automutilatie

Zelfverwonding treedt meestal op wanneer patiënten op een ongezonde manier overweldigende of verontrustende gevoelens, emotionele pijn, intense woede en frustratie willen uiten. Zichzelf beschadigen kan ook een uiting zijn van rebellie en/of afwijzing van de waarden van ouders en een manier om zichzelf te individualiseren. Voor patiënten is zelfbeschadiging een manier om:

• anderen te beïnvloeden door ze te manipuleren, zodat ze zich schuldig voelen of zodat ze moeten zorgen voor de patiënt; de patiënt wil de anderen door de zelfbeschadiging soms ook laten verdwijnen uit het leven van de patiënt
• emotionele gevoelloosheid te doorbreken
• hulp te vragen op een indirecte manier of de aandacht te vestigen op de behoefte aan hulp
• pijn onder controle te houden en te beheren (want pijn van fysiek of seksueel misbruik of een trauma is niet te beheren)
• tijdelijk de intense gevoelens, druk of angst te verminderen

Zelfverwonding kan soms ook een weerspiegeling zijn van zelfhaat. Sommige patiënten straffen zichzelf voor het hebben van sterke gevoelens die ze als kind niet mochten uitdrukken. Ze straffen zichzelf omdat ze vinden dat ze slecht zijn en zichzelf niet verdienen. Deze gevoelens zijn vaak een uiting van misbruik en een overtuiging dat het misbruik terecht was.

Risicofactoren van zelfbeschadiging

Iedereen kan mogelijk te maken krijgen met zelfbeschadigend gedrag. Zelfverwonding komt echter vaker voor bij patiënten die:

• geen woede mochten tonen tijdens de opvoeding
• een miskraam hebben meegemaakt
• gepest worden (thuis, op school of op het werk)
• te maken hebben gehad met het overlijden van een vriend of familielid
• vaardigheden missen om hun emoties te uiten en een goed sociaal ondersteuningsnetwerk missen
• alcoholmisbruik
• drugsmisbruik
• angststoornissen
• bipolaire stoornis (stemmingsstoornis)
• borderline persoonlijkheidsstoornis
• depressie
• eetstoornissen
• een geschiedenis van fysiek, emotioneel of seksueel misbruik
• obsessief-compulsieve stoornis (obsessies en dwanghandelingen)
• financiële problemen
• schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)
• vrienden die zichzelf verwonden
• vrouwen in de puberteit

Symptomen

Veroorzaakt door patiënt

De patiënt die meestal alleen handelt, voert één of meer van de volgende gedragingen uit:

• bijten op de vingers of armen
• botten breken
• het haar uittrekken (trichotillomanie)
• met het hoofd ergens tegen bonken (headbangen)
• op de ogen drukken
• overmatig piercen of tatoeëren
• plukken op de huid of wonden opnieuw openen
• zichzelf krabben / krassen
• zichzelf met een naald blijven steken
• zichzelf slaan, bijvoorbeeld met een hamer of een ander voorwerp
• zichzelf snijden
• zichzelf verbranden met hete objecten (met verlichte lucifers, sigaretten of warme messen)

Meestal zorgen deze (combinaties van) handelingen voor kortstondige rust en ontspanning, maar later volgen schuld en schaamte en keren de emotionele gevoelens terug. Elk lichaamsdeel kan worden aangetast, maar bij de meeste patiënten zijn de armen, de benen en de voorkant van de romp getroffen. De zelfagressie kan tijdelijk zijn en na verloop van tijd stoppen, of langer aanhouden.

Opgemerkt door omgeving

Vaak probeert een patiënt die zich bezighoudt met zelfverwonding het gedrag te verbergen. De omgeving kan echter mogelijk tekenen van zelfbeschadiging opmerken doordat de patiënt:

• aanstekers, scheermessen of scherpe voorwerpen in huis heeft waarvan men niet verwacht dat deze aanwezig zijn
• lange mouwen en broeken draagt bij warm weer
• een negatief zelfbeeld heeft
• littekens heeft
• problemen heeft met het omgaan met gevoelens
• relatieproblemen heeft door gedrags- en emotionele instabiliteit, impulsiviteit en onvoorspelbaarheid
• slecht functioneert op het werk, op school of thuis
• verse snijwonden, krassen, blauwe plekken of andere wonden heeft
• uitspraken doet over hulpeloosheid, hopeloosheid of waardeloosheid

Diagnose en onderzoeken van psychische aandoening

Als een patiënt tekenen van zelfverwonding vertoont, moet deze een professionele zorgverlener in de geestelijke gezondheidszorg bezoeken. De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bemerkt (oude) verwondingen en littekens. Daarnaast wordt getest of de patiënt lijdt aan een andere psychiatrische aandoening met behulp van vragenlijsten. De diagnose is gebaseerd op lichamelijk en psychiatrisch onderzoek, aangezien er geen specifieke diagnostische testen voor zelfbeschadiging bestaan.

Behandeling van zelfverwonding

De arts identificeert en behandelt eventuele reeds bestaande persoonlijkheidsstoornissen. Voor het verwonden van het eigen lichaam bestaan er diverse behandelingen.

Hypnose en andere technieken voor zelfontspanning

Via deze behandelingen is het mogelijk om de stress en spanning te verminderen die vaak voorafgaan aan zelfverwondingincidenten.

Medicijnen

Antidepressiva, lage doses antipsychotica, of anti-angstmedicatie kunnen helpen om de eerste impulsieve reacties op stress te verminderen.

Psychotherapie

Psychotherapie helpt de patiënt om te stoppen met zelfverwonding. Dit kan via verschillende therapieën:

• Dialectische gedragstherapie (DBT): De patiënt ontvangt in zowel groeps- als individuele sessies tips voor zelfbeheersing. Hij leert ook om verdriet beter te verdragen en verwerft nieuwe copingvaardigheden, bijvoorbeeld door middel van mindfulness.
• Gezinstherapie: Deze therapie kan zowel de patiënt als zijn gezinsleden ten goede komen. Iedereen leert om direct en open met elkaar te communiceren.
• Groepstherapie: Praten in groep met lotgenoten helpt om de schaamte die gepaard gaat met zelfbeschadiging te verminderen. De patiënt leert op een gezonde manier emoties te uiten.
• Posttraumatische stresstherapieën: Deze therapieën zijn nuttig voor patiënten met een verleden van mishandeling of incest.

Prognose van zelfbeschadigend gedrag

Zelfverwonding kan mogelijk leiden tot levensbedreigende schade, maar artsen beschouwen het zelfbeschadigende gedrag niet als suïcidaal. De prognose voor zelfbeschadigend gedrag is afhankelijk van de emotionele of psychologische toestand van de patiënt en de aard van een onderliggende psychiatrische aandoening.

Complicaties van zichzelf verwonden

Zelfverwonding kan verschillende complicaties veroorzaken:

• ernstig, mogelijk dodelijk letsel
• infecties (door wonden of door het delen van hulpmiddelen)
• verergering van onderliggende problemen en aandoeningen indien niet adequaat behandeld
• verhoogd risico op zelfdoding
• permanente littekens of misvormingen
• verslechterende gevoelens van schaamte, schuldgevoel en een laag zelfbeeld

Preventie van zelfverwonding

Zelfverwonding kan worden voorkomen door:

• de emotionele en psychologische behoeften te erkennen en aan te pakken door middel van therapieën en steun
• gezonde copingmechanismen te ontwikkelen
• een sterk sociaal ondersteuningsnetwerk te onderhouden
• vroegtijdige interventie te zoeken bij tekenen van psychische problemen of stoornissen
• het volgen van preventieve maatregelen zoals het vermijden van triggers en stressfactoren

Praktische tips voor het omgaan met zelfverwonding

Zelfverwonding is het opzettelijk beschadigen van je eigen lichaam als een manier om emotionele pijn te uiten of ermee om te gaan. Het is belangrijk om te begrijpen dat dit gedrag vaak een signaal is van onderliggende psychische of emotionele problemen. Het kan nuttig zijn om strategieën te ontwikkelen die helpen om de drang tot zelfverwonding te verminderen en alternatieve manieren van coping te vinden.

Zoek professionele ondersteuning

Het is belangrijk om professionele hulp in te schakelen als je met zelfverwonding worstelt. Therapie, zoals psychotherapie, kan helpen om de onderliggende oorzaken van zelfverwonding aan te pakken en gezonde copingmechanismen te ontwikkelen. Een therapeut kan samen met jou werken aan het verbeteren van je emotionele welzijn en het leren van vaardigheden om beter met stress en pijn om te gaan. Het kan ook nuttig zijn om deel te nemen aan steungroepen waar je je ervaringen kunt delen met anderen die vergelijkbare situaties doormaken.

Ontwikkel alternatieve manieren van omgaan met stress

In plaats van zelfverwonding te gebruiken als een manier om met emotionele pijn om te gaan, probeer andere technieken die minder schadelijk zijn voor je lichaam. Ademhalingsoefeningen, mindfulness en ontspanningsoefeningen kunnen helpen om je geest tot rust te brengen. Ook fysieke activiteiten zoals wandelen, yoga of het gebruik van creatieve uitlaatkleppen zoals tekenen of schrijven kunnen een gezonde manier zijn om met je emoties om te gaan. Het kan ook nuttig zijn om te leren over het belang van een gezond voedingspatroon en andere gezonde levensstijlkeuzes die je mentaal welzijn ondersteunen.

Bouw een ondersteunend netwerk op

Het is belangrijk om mensen in je omgeving te hebben die je steunen. Praat met familieleden, vrienden of een vertrouwde persoon die je vertrouwt en met wie je openlijk kunt praten over je gevoelens en ervaringen. Het kan ook nuttig zijn om samen met deze mensen praktische stappen te nemen om alternatieven voor zelfverwonding te verkennen, zoals het creëren van een crisisplan voor momenten van sterke drang. Het gevoel van verbondenheid kan je helpen om moeilijke momenten door te komen zonder terug te vallen in zelfbeschadigend gedrag.

Misvattingen rond zelfverwonding

Zelfverwonding is een complex en vaak verkeerd begrepen gedrag dat gepaard kan gaan met verschillende psychische aandoeningen. Het wordt soms gezien als een manier om aandacht te trekken of als een teken van suïcidale intenties, maar de realiteit is genuanceerder. Door misvattingen te weerleggen, kan er meer begrip en effectieve ondersteuning geboden worden aan mensen die hiermee worstelen.

Zelfverwonding is altijd een poging tot zelfdoding

Hoewel zelfverwonding een ernstig signaal is van emotioneel lijden, betekent het niet altijd dat iemand suïcidaal is. Veel mensen die zichzelf verwonden, doen dit als een manier om met overweldigende emoties om te gaan. Het is echter belangrijk om hulp te zoeken, aangezien het risico op suïcidale gedachten of gedragingen op de lange termijn kan toenemen.

Mensen die zichzelf verwonden, doen dit alleen om aandacht te krijgen

Deze misvatting draagt bij aan het stigma rond zelfverwonding en kan ervoor zorgen dat mensen geen hulp durven zoeken. De meeste personen die zichzelf verwonden, doen dit in het geheim en voelen zich beschaamd over hun gedrag. Het is eerder een copingmechanisme voor emotionele pijn dan een roep om aandacht.

Zelfverwonding komt alleen voor bij tieners

Hoewel zelfverwonding vaker wordt gerapporteerd bij adolescenten, komt het ook voor bij volwassenen. Stress, trauma en andere psychische factoren kunnen op elke leeftijd leiden tot zelfbeschadiging. Het is daarom belangrijk om aandacht te hebben voor de signalen, ongeacht iemands leeftijd.

Zelfverwonding is een gevolg van een andere psychische stoornis

Hoewel zelfverwonding vaak voorkomt bij aandoeningen zoals depressie, angststoornissen en borderline persoonlijkheidsstoornis, kan het ook voorkomen bij mensen zonder een officiële diagnose. Het is een manier om met emotionele pijn om te gaan, die niet noodzakelijkerwijs voortkomt uit een specifieke psychische aandoening.

Alle vormen van zelfverwonding zijn zichtbaar op de huid

Snijwonden en brandwonden zijn de meest bekende vormen van zelfverwonding, maar het kan ook subtielere vormen aannemen. Sommige mensen slaan zichzelf, trekken hun haar uit of veroorzaken op andere manieren lichamelijke pijn zonder zichtbare littekens. Dit maakt het moeilijker om zelfverwonding te herkennen en onderstreept het belang van psychische ondersteuning.

Zelfverwonding is een verslavend gedrag zonder gevolgen voor de fysieke gezondheid

Zelfverwonding kan verslavend worden omdat het tijdelijke verlichting kan bieden van emotionele pijn. Op lange termijn kan het echter leiden tot ernstige lichamelijke gevolgen, zoals infecties, littekens of een verhoogd risico op huidinfecties. Daarnaast kunnen onbehandelde emotionele problemen verergeren, waardoor professionele hulp noodzakelijk is.