Zelfbeschadiging: Snijden om te overleven

Veel ouders weten niet hoe ze moeten omgaan met een zoon of dochter die zichzelf beschadigt. Een natuurlijke reactie is dat ze hun kind willen beschermen. Beschermen tegen pijn en verwonding. Maar is dat wel de juiste handelswijze?

Cijfers

Op automutilatie, oftewel zelfbeschadiging, heerst een enorm taboe. Er wordt niet veel over gesproken en de meeste verwanten weten er geen raad mee. De aandacht voor zelfverwonding neemt echter steeds meer toe. Ongeveer 1 op de 23 pubers tot en met 18 jaar doet aan zelfbeschadiging. Het gaat hierbij voornamelijk om snijden (73%), brandwonden (35%) zichzelf slaan (30%), oude wonden openhalen (22%) haren uitrekken 10% en botten breken (8%).

Puberteit

Zelfbeschadiging begint vaak rond de puberteit, omdat jongeren in deze periode hun eigen identiteit gaan vormen. Pubers gaan nadenken hoe anderen hen zien en hoe ze zichzelf ervaren. Ze hebben vaak een negatief zelfbeeld en moeite met het uiten van hun gevoelens. Door zichzelf te beschadigen, wordt er in het lichaam endorfine aangemaakt. Deze stof zorgt ervoor dat ze alsnog een gelukkig gevoel krijgen. Zoals in het geval van dochter Roos heeft het overlijden van haar vader grotendeels te maken met haar beschadigingen. Andere aanleidingen kunnen mishandeling, seksueel misbruik, scheiding of pesterijen zijn. Vaak gaat deze ingrijpende gebeurtenis gepaard met een persoonlijkheidsstoornis, zoals bijvoorbeeld borderline. Hierop kunnen eetstoornissen als gevolg optreden.

Tienermeisjes

Jongeren die zichzelf verwonden, willen niet opvallen in de menigte. Het is dan ook moeilijk om automutilanten te herkennen. Het gaat vaak om jonge tienermeisjes. Ze dragen kleding met lange mouwen, vanwege hun schaamte voor de verwondingen. Zelfs als het warm weer is. Soms dragen ze polsbandjes om hun wonden te verbergen. Anderen vertonen teruggetrokken gedrag. Hun concentratievermogen in de klas daalt en hun cijfers kelderen. Ook als pubers zichzelf gaan verwaarlozen of sterk vermageren kan er sprake zijn van zelfverwonding.

Onderzoek

Uit een grootschalig onderzoek (CASE) van de Universiteit van Leiden naar zelfbeschadiging blijkt dat jongeren hun problemen vaak voor hun ouders verborgen houden. Ruim 48% van de jongeren heeft eens gepraat met iemand uit zijn omgeving over hun zelfbeschadigend gedrag. Meestal zijn dit hun vrienden (45%), broers en zussen (16%) en moeders (15%). Ouders weten vaak niet dat hun kind zichzelf verwondt

Signalen

Ouders kunnen hun automutilerende kinderen een handje helpen. Jongeren die zichzelf beschadigen zenden een signaal uit. Als ouders dit signaal negeren, is net alsof ze niets hebt ontvangen. Hierdoor zullen pubers bevestigd worden in hun negatieve zelfbeeld waardoor de zelfverwonding toeneemt. De beste manier is om op dat signaal in te gaan en naar hun problemen te vragen. Ouders moeten hun kind duidelijk maken dat het goed is om over automutilatie te praten en dat het begrepen kan worden. Want zodra een jongere zich gewaardeerd voelt, zal hij of zij zich eerder veilig gaan voelen. Daarnaast is het van belang om na te gaan wat de exacte reden is achter de verwondingen.

Gezelschap

Naast praten is het belangrijk dat ouders veel tijd met hun kind doorbrengen. De meeste pubers zullen zich niet verwonden waar anderen bij zijn. Door gezelschap en steun te bieden, minimaliseren ouders de kans op zelfverwonding. Ook het leggen van sociale contacten kunnen helpen om jongeren uit hun sociale isolatie te halen. Wat ouders volgens de deskundige juist niet moeten doen, is om de zelfverwonding ontmoedigen. Ouders moeten zich daarnaast realiseren dat ze naast praten en steun bieden niet veel meer kunnen betekenen.

Hulp

Ouders staan er niet alleen voor. Er zijn tal van zelfhulpgroepen en verenigingen die jongeren een steuntje in de rug kunnen bieden. Bureau Jeugdzorg, Trimbos Instituut, het RIAGG of de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging (LSZ) zijn een uitkomst. Bij de LSZ kunnen jongeren langskomen om hun verhaal aan een ervaringsdeskundige of logenoot te vertellen. Ze krijgen een aantal weken intensieve persoonlijke ondersteuning. Als ze liever anoniem willen blijven, kunnen ze gebruik maken van de telefonische hulpdienst van de LSZ.

Scholen

Daarnaast geeft de stichting voorlichting op scholen. Zelfbeschadiging begint vaak op scholen. In elke klas zitten wel leerlingen die zichzelf verwonden. Scholieren, maar ook leerkrachten, hebben duidelijk behoefte aan contact en informatie. Internet speelt ook een belangrijke rol bij het verbreken van dat taboe. Jongeren zoeken steun bij elkaar via inmiddels tientallen fora over zelfverwonding. Op de site van de LSZ komen wekelijks tientallen nieuwe posts binnen op het forum. Niet alleen van jongeren, maar ook van lotgenoten. Het ziet er naar uit dat deze nieuwe openheid voor veel verandering gaat zorgen.

Therapie

Voor zelfverwonding bestaat helaas geen magische behandeling. Jongeren genezen hun slechte gevoelens en zelfhaat met verwondingen. Ze voelen zich er goed door en zullen dit gevoel dus niet gauw opgeven. Het werkt voor hen verslavend. Soms kan het jaren duren voordat iemand zichzelf accepteert en inziet dat hij van zichzelf kan houden. Voor ouders is het belangrijk om hun kind al die tijd te steunen. Zelfverwonding heeft een diepgaand effect op ouders. Het is ingrijpend om je kind in iets te steunen waar jezelf eigenlijk niet achter staat. Om je kind te begrijpen moet je als ouder misschien wel zelf in therapie gaan. Natuurlijk komt je kind op de eerste plaats, maar je moet ook voor jezelf blijven zorgen. Ouders kunnen hun kind nu eenmaal niet helpen als ze zelf al te veel moeilijkheden ervaren.