Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: Symptomen

Wanneer een persoon een schizotypische persoonlijkheidsstoornis heeft, heeft hij problemen bij het aangaan, opbouwen en onderhouden van relaties met anderen. Deze psychische aandoening tast het vermogen om met mensen om te gaan aan. Het extreme ongemak dat veroorzaakt is door de stoornis zorgt ervoor dat iemand minder goed in staat is om relaties aan te gaan. De stoornis manifesteert zich in de vorm van perceptuele en cognitieve vervormingen. Speciale testen zijn beschikbaar om de schizotypische persoonlijkheidsstoornis op te sporen en andere mogelijke oorzaken van veranderingen in de persoonlijkheid en het gedrag uit te sluiten. De behandeling bestaat uit medicatie en psychologische ondersteuning. De vooruitzichten zijn variabel maar soms houdt de aandoening levenslang aan.

• Epidemiologie
• Oorzaken van schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Risicofactoren
• Symptomen
• Problemen met relaties
• Vreemde ideeën hebben
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Medicatie
• Psychotherapie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Een schizotypische persoonlijkheidsstoornis treft ongeveer 3,9 tot 4,6 procent van de bevolking.

Oorzaken van schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Het is anno september 2024 niet goed begrepen waarom een persoon een schizotypische persoonlijkheidsstoornis ontwikkelt, maar er zijn wel theorieën beschikbaar. Mogelijk spelen namelijk psychologische, genetische, biologische en/of sociale factoren een rol. Psychologische factoren zoals het temperament en de persoonlijkheid van een persoon wijzigen soms door de omgeving waarin de persoon zich bevindt. Het vermogen om met stress om te gaan, is eveneens geassocieerd met de stoornis. De manier waarop een persoon met vrienden, familie en kinderen omgaat tijdens de vroege ontwikkeling speelt ook een rol bij de totstandkoming van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis.

Risicofactoren

Wanneer een persoon familieleden heeft met schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties) of een andere psychotische stoornis, is het risico op het ontwikkelen van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis groter.

Symptomen

Problemen met relaties

Een persoon met de stoornis heeft sociale en interpersoonlijke stoornissen waardoor andere mensen dit een probleem vinden. Een persoon met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis heeft grote moeite om hechte relaties aan te gaan, op te bouwen en te onderhouden. Ook heeft een persoon vreemd of excentriek gedrag in combinatie met perceptuele en cognitieve verstoringen.

Vreemde ideeën hebben

De persoon denkt ‘magisch’ en heeft vreemde overtuigingen die het gedrag beïnvloeden. Een persoon is bijgelovig, heeft een zesde gevoel van telepathie en gelooft in helderziendheid. Deze verschijnselen vallen buiten de normen van de subcultuur. De persoon heeft bovendien mogelijk preoccupaties en bizarre fantasieën. De persoon denkt vaag en metaforisch en spreekt ook anders. Een persoon met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis is soms ook stereotiep. Verder ervaart de persoon lichamelijke illusies. Voorts heeft de persoon geen vertrouwenspersonen of goede vrienden. Overmatige sociale angst hebben is een ander symptoom. Dit is vaak geassocieerd met paranoïde angsten in plaats van een negatief oordeel over zichzelf.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen onder andere zijn:

• moeite met het aangaan en onderhouden van hechte relaties
• extreem ongemak in sociale situaties
• bizarre gedachten en overtuigingen
• onverklaarbare perceptuele ervaringen
• excentriek gedrag
• verhoogde sociale angst
• wantrouwen

Diagnose en onderzoeken

Personen met deze psychische aandoening zoeken vaak een behandeling voor de bijbehorende symptomen van angst, een depressie of andere dysfore effecten in plaats van de kenmerken van de persoonlijkheidsstoornis op zich. Omdat persoonlijkheidsstoornissen langdurige en aanhoudende gedragspatronen beschrijven, gebeurt de diagnose meestal op volwassen leeftijd. Kinderen en adolescenten krijgen zelden de diagnose van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis omdat een kind of tiener zich voortdurend ontwikkelt. Plakt een arts toch een diagnose op de symptomen, dan moeten de kenmerken minimaal één jaar aanwezig zijn geweest.

Er is geen specifieke of definitieve test die een schizotypische persoonlijkheidsstoornis diagnosticeert. Online zijn diverse zelftesten beschikbaar, maar deze zijn niet altijd even betrouwbaar. Personen met klachten bespreken hun symptomen en de medische geschiedenis daarom best met hun arts. De arts neemt een interview af en laat de persoon een vragenlijst invullen om de geestelijke gezondheid van de persoon te bepalen. De arts wil namelijk ook andere psychische of mentale stoornissen uitsluiten die vergelijkbare tekenen hebben.

Behandeling van schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Medicatie

Het nemen van een lage dosis risperidon vermindert de symptomen die verband houden met de stoornis. Het nemen van het medicijn in een lage dosis verbetert echter niet de cognitieve functie van een persoon, zoals leren, aandacht en geheugen. Antipsychotica, stemmingsstabilisatoren, antidepressiva en anti-angstmedicatie zijn eveneens inzetbaar.

Psychotherapie

Een psychologische behandeling is mogelijk effectief bij volwassenen, zoals psychotherapie en cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie). Mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben sociale vaardigheden nodig om de sociale problemen die ze in hun leven ervaren, aan te pakken.

Prognose

Zoals de meeste persoonlijkheidsstoornissen nemen de kenmerken van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis met de leeftijd af in intensiteit, waarbij veel mensen de meest extreme symptomen ervaren tegen de tijd dat ze in de veertig of vijftig zijn. De aandoening houdt vaak jaren aan en bij sommige mensen is deze zelfs levenslang aanwezig.

Complicaties

Complicaties komen ook voor bij mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis:

• andere persoonlijkheidsstoornissen
• angst
• een depressie
• problemen met alcohol of drugs
• problemen op het werk, op school, in een relatie en sociale problemen
• schizofrenie
• tijdelijke psychotische episodes (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties), meestal als reactie op stress
• zelfmoordpogingen

Preventie

Er zijn geen specifieke manieren om schizotypische persoonlijkheidsstoornis te voorkomen. Het bevorderen van een gezonde ontwikkeling en het bieden van goede emotionele steun tijdens de vroege ontwikkeling kunnen echter helpen om het risico te verminderen. Vroegtijdige interventie en behandeling kunnen de ernst van de symptomen verminderen en de kans op complicaties verkleinen.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie