Schizotypische persoonlijkheidsstoornis: Symptomen

Wanneer een persoon een schizotypische persoonlijkheidsstoornis heeft, heeft hij problemen bij het aangaan, opbouwen en onderhouden van relaties met anderen. Deze psychische aandoening tast het vermogen om met mensen om te gaan aan. Het extreme ongemak dat veroorzaakt is door de stoornis zorgt ervoor dat iemand minder goed in staat is om relaties aan te gaan. De stoornis manifesteert zich in de vorm van perceptuele en cognitieve vervormingen. Speciale testen zijn beschikbaar om de schizotypische persoonlijkheidsstoornis op te sporen en andere mogelijke oorzaken van veranderingen in de persoonlijkheid en het gedrag uit te sluiten. De behandeling bestaat uit medicatie en psychologische ondersteuning. De vooruitzichten zijn variabel maar soms houdt de aandoening levenslang aan.

• Epidemiologie
• Oorzaken van schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Risicofactoren
• Symptomen
• Problemen met relaties
• Vreemde ideeën hebben
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Medicatie
• Psychotherapie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische omgangstips voor schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Psychotherapie en sociale vaardigheden
• Medicatie en monitoring
• Misvattingen rond schizotypische persoonlijkheidsstoornis
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is hetzelfde als schizofrenie
• Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis zijn altijd gewelddadig
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis komt alleen voor bij volwassenen
• Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen niet functioneren in het dagelijks leven
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is het gevolg van slechte opvoeding
• Schizotypische persoonlijkheidsstoornis kan niet behandeld worden
• Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben geen sociale gevoelens
• Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen niet empathisch zijn

Epidemiologie

Een schizotypische persoonlijkheidsstoornis treft ongeveer 3,9 tot 4,6 procent van de bevolking.

Oorzaken van schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Het is anno september 2024 niet goed begrepen waarom een persoon een schizotypische persoonlijkheidsstoornis ontwikkelt, maar er zijn wel theorieën beschikbaar. Mogelijk spelen namelijk psychologische, genetische, biologische en/of sociale factoren een rol. Psychologische factoren zoals het temperament en de persoonlijkheid van een persoon wijzigen soms door de omgeving waarin de persoon zich bevindt. Het vermogen om met stress om te gaan, is eveneens geassocieerd met de stoornis. De manier waarop een persoon met vrienden, familie en kinderen omgaat tijdens de vroege ontwikkeling speelt ook een rol bij de totstandkoming van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis.

Risicofactoren

Wanneer een persoon familieleden heeft met schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties) of een andere psychotische stoornis, is het risico op het ontwikkelen van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis groter.

Symptomen

Problemen met relaties

Een persoon met de stoornis heeft sociale en interpersoonlijke stoornissen waardoor andere mensen dit een probleem vinden. Een persoon met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis heeft grote moeite om hechte relaties aan te gaan, op te bouwen en te onderhouden. Ook heeft een persoon vreemd of excentriek gedrag in combinatie met perceptuele en cognitieve verstoringen.

Vreemde ideeën hebben

De persoon denkt ‘magisch’ en heeft vreemde overtuigingen die het gedrag beïnvloeden. Een persoon is bijgelovig, heeft een zesde gevoel van telepathie en gelooft in helderziendheid. Deze verschijnselen vallen buiten de normen van de subcultuur. De persoon heeft bovendien mogelijk preoccupaties en bizarre fantasieën. De persoon denkt vaag en metaforisch en spreekt ook anders. Een persoon met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis is soms ook stereotiep. Verder ervaart de persoon lichamelijke illusies. Voorts heeft de persoon geen vertrouwenspersonen of goede vrienden. Overmatige sociale angst hebben is een ander symptoom. Dit is vaak geassocieerd met paranoïde angsten in plaats van een negatief oordeel over zichzelf.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen onder andere zijn:

• moeite met het aangaan en onderhouden van hechte relaties
• extreem ongemak in sociale situaties
• bizarre gedachten en overtuigingen
• onverklaarbare perceptuele ervaringen
• excentriek gedrag
• verhoogde sociale angst
• wantrouwen

Diagnose en onderzoeken

Personen met deze psychische aandoening zoeken vaak een behandeling voor de bijbehorende symptomen van angst, een depressie of andere dysfore effecten in plaats van de kenmerken van de persoonlijkheidsstoornis op zich. Omdat persoonlijkheidsstoornissen langdurige en aanhoudende gedragspatronen beschrijven, gebeurt de diagnose meestal op volwassen leeftijd. Kinderen en adolescenten krijgen zelden de diagnose van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis omdat een kind of tiener zich voortdurend ontwikkelt. Plakt een arts toch een diagnose op de symptomen, dan moeten de kenmerken minimaal één jaar aanwezig zijn geweest.

Er is geen specifieke of definitieve test die een schizotypische persoonlijkheidsstoornis diagnosticeert. Online zijn diverse zelftesten beschikbaar, maar deze zijn niet altijd even betrouwbaar. Personen met klachten bespreken hun symptomen en de medische geschiedenis daarom best met hun arts. De arts neemt een interview af en laat de persoon een vragenlijst invullen om de geestelijke gezondheid van de persoon te bepalen. De arts wil namelijk ook andere psychische of mentale stoornissen uitsluiten die vergelijkbare tekenen hebben.

Behandeling van schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Medicatie

Het nemen van een lage dosis risperidon vermindert de symptomen die verband houden met de stoornis. Het nemen van het medicijn in een lage dosis verbetert echter niet de cognitieve functie van een persoon, zoals leren, aandacht en geheugen. Antipsychotica, stemmingsstabilisatoren, antidepressiva en anti-angstmedicatie zijn eveneens inzetbaar.

Psychotherapie

Een psychologische behandeling is mogelijk effectief bij volwassenen, zoals psychotherapie en cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie). Mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben sociale vaardigheden nodig om de sociale problemen die ze in hun leven ervaren, aan te pakken.

Prognose

Zoals de meeste persoonlijkheidsstoornissen nemen de kenmerken van een schizotypische persoonlijkheidsstoornis met de leeftijd af in intensiteit, waarbij veel mensen de meest extreme symptomen ervaren tegen de tijd dat ze in de veertig of vijftig zijn. De aandoening houdt vaak jaren aan en bij sommige mensen is deze zelfs levenslang aanwezig.

Complicaties

Complicaties komen ook voor bij mensen met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis:

• andere persoonlijkheidsstoornissen
• angst
• een depressie
• problemen met alcohol of drugs
• problemen op het werk, op school, in een relatie en sociale problemen
• schizofrenie
• tijdelijke psychotische episodes (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties), meestal als reactie op stress
• zelfmoordpogingen

Preventie

Er zijn geen specifieke manieren om schizotypische persoonlijkheidsstoornis te voorkomen. Het bevorderen van een gezonde ontwikkeling en het bieden van goede emotionele steun tijdens de vroege ontwikkeling kunnen echter helpen om het risico te verminderen. Vroegtijdige interventie en behandeling kunnen de ernst van de symptomen verminderen en de kans op complicaties verkleinen.

Praktische omgangstips voor schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis wordt gekarakteriseerd door sociale angst, vreemd gedrag, en ongewone overtuigingen. Patiënten kunnen zich terugtrekken uit sociale situaties en moeite hebben met het onderhouden van relaties.

Psychotherapie en sociale vaardigheden

Therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), kan helpen om sociale vaardigheden te verbeteren en irrationele overtuigingen aan te pakken. Psychotherapie kan ook helpen bij het ontwikkelen van strategieën om met angst om te gaan en het opbouwen van zelfvertrouwen.

Soms kan het nuttig zijn om een gestructureerde omgeving te hebben, bijvoorbeeld door sociale groepen te betrekken waar de patiënt zich minder beoordeeld voelt. Het kan ook belangrijk zijn om een vertrouwenspersoon in te schakelen voor sociale ondersteuning.

Medicatie en monitoring

Soms kan medicatie worden voorgeschreven om angst en stemmingsproblemen te beheersen, zoals antidepressiva of antipsychotica. Het is belangrijk om medicatie altijd volgens de aanwijzingen van de arts in te nemen en de effecten regelmatig te controleren.

Gezinsleden en vrienden kunnen een ondersteunende rol spelen door geduldig te zijn en de patiënt aan te moedigen in hun sociale interacties.

Misvattingen rond schizotypische persoonlijkheidsstoornis

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is hetzelfde als schizofrenie

Een veelvoorkomende misvatting is dat schizotypische persoonlijkheidsstoornis en schizofrenie dezelfde aandoening zijn, maar dat is niet het geval. Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is een persoonlijkheidsstoornis die gekarakteriseerd wordt door vreemde gedachten, gedragingen en sociale angst, maar zonder de ernst van de symptomen die je bij schizofrenie ziet, zoals hallucinaties of ernstige wanen. Patiënten met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen weliswaar ongewone denkpatronen en sociale ongemakken ervaren, maar ze verliezen niet het contact met de realiteit op de manier zoals schizofrene patiënten dat doen.

Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis zijn altijd gewelddadig

Er heerst een misverstand dat mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis gewelddadig of gevaarlijk zouden zijn, maar dat is een onterecht stereotype. De meeste mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis zijn niet gewelddadig en veroorzaken geen schade aan anderen. De stoornis gaat eerder gepaard met extreme sociale terugtrekking, angst in sociale situaties en ongebruikelijke gedachten, niet met gewelddadig gedrag. Geweld is nooit een vast kenmerk van de aandoening en komt slechts zelden voor.

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis komt alleen voor bij volwassenen

Een andere misvatting is dat schizotypische persoonlijkheidsstoornis enkel voorkomt bij volwassenen. Hoewel het vaak in de volwassenheid gediagnosticeerd wordt, kunnen de eerste symptomen al in de adolescentie of vroege volwassenheid ontstaan. Gedachten en gedragingen die wijzen op de stoornis kunnen al op jonge leeftijd aanwezig zijn, maar worden mogelijk pas later erkend als een persoonlijkheidsstoornis. Vroegtijdige diagnose kan cruciaal zijn voor het voorkomen van verdere complicaties.

Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen niet functioneren in het dagelijks leven

Het is niet waar dat mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis helemaal niet kunnen functioneren in het dagelijks leven. Terwijl de aandoening wel invloed heeft op sociale interacties en het vermogen om relaties aan te gaan, kunnen veel mensen met deze stoornis toch een normaal werk- en gezinsleven leiden. Het is mogelijk om te leren omgaan met de symptomen door therapie en ondersteuning, wat de kwaliteit van leven kan verbeteren.

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is het gevolg van slechte opvoeding

Een andere misvatting is dat schizotypische persoonlijkheidsstoornis veroorzaakt wordt door slechte opvoeding of trauma in de kindertijd. Hoewel omgevingsfactoren een rol kunnen spelen in het ontwikkelen van de stoornis, is de belangrijkste oorzaak meestal genetisch. Genetische factoren dragen bij aan de ontwikkeling van schizotypische persoonlijkheidsstoornis, waardoor het waarschijnlijker is dat het voorkomt in families waar andere persoonlijkheidsstoornissen of schizofrenie ook aanwezig zijn. Het is dus geen kwestie van slechte opvoeding, maar eerder een complex samenspel van genetische en omgevingsfactoren.

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis kan niet behandeld worden

Er bestaat een misverstand dat schizotypische persoonlijkheidsstoornis niet behandeld kan worden, maar dat is absoluut niet waar. Er zijn verschillende behandelmethoden, zoals psychotherapie, die de symptomen kunnen verminderen en de levenskwaliteit kunnen verbeteren. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is vaak effectief in het helpen van patiënten om hun ongewone denkpatronen en gedragingen te herkennen en te veranderen. Daarnaast kan medicatie soms worden voorgeschreven om angst of depressie te behandelen die vaak gepaard gaan met de stoornis. Behandeling kan dus wel degelijk effect hebben.

Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben geen sociale gevoelens

Het is een veelgemaakte misvatting dat mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis geen sociale gevoelens hebben of geen interesse tonen in anderen. In werkelijkheid ervaren deze mensen vaak een diep verlangen naar sociale interactie, maar ze hebben moeite met het aangaan van relaties vanwege hun angst voor afwijzing en de vreemde manier waarop ze zich uitdrukken. Ze kunnen zich onzeker en ongemakkelijk voelen in sociale situaties, wat het voor hen moeilijk maakt om betekenisvolle relaties te ontwikkelen. Dit betekent niet dat ze geen gevoelens hebben, maar dat hun sociale angsten hen belemmeren in hun interacties met anderen.

Mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis kunnen niet empathisch zijn

Het idee dat mensen met schizotypische persoonlijkheidsstoornis niet empathisch kunnen zijn, is eveneens een misvatting. Hoewel ze moeite kunnen hebben met sociale interacties en het begrijpen van sociale cues, betekent dit niet dat ze geen empathie voelen. Velen hebben een sterk vermogen om zich in te leven in de emoties van anderen, maar ze vinden het moeilijk om deze gevoelens adequaat te uiten of om te gaan met de complexiteit van sociale relaties. Het is belangrijk te begrijpen dat hun beperking in sociale vaardigheden niet gelijk staat aan een gebrek aan empathie.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie