Foliumzuur en folaat: Functie & tekort van vorm vitamine B11

Foliumzuur is een vorm van de in water oplosbare vitamine B11. Deze vitamine is essentieel voor de synthese van nucleïnezuur, dat een cruciaal onderdeel is van al ons genetisch materiaal. Foliumzuur maakt deel uit van het vitamine B-complex en speelt een belangrijke rol in verschillende fysiologische processen, waaronder de hersenontwikkeling bij een baby, de productie van rode bloedcellen, en het voorkomen van bepaalde aandoeningen.

• Verschil tussen folaat en foliumzuur
• Natuurlijke bronnen van folaat
• Aanbevolen inname van foliumzuur
• Functies: Preventie van enkele aandoeningen
• Autismespectrumstoornis (autisme)
• Gespleten lip en gehemelte (schisis)
• Reumatoïde artritis
• Zwangere vrouwen en foliumzuur
• Tekort aan foliumzuur
• Risicofactoren
• Symptomen
• Behandeling
• Complicaties
• Bijwerkingen van foliumzuurinname
• Foliumzuur en het immuunsysteem
• Foliumzuur en geestelijke gezondheid
• Foliumzuur en kankerpreventie
• Foliumzuur in combinatie met andere vitamines
• Foliumzuur en zwangerschap

Verschil tussen folaat en foliumzuur

Opname en omzetting van foliumzuur
Het lichaam heeft een specifieke manier van omgaan met foliumzuur en folaat. Foliumzuur, de synthetische vorm, wordt in het lichaam omgezet naar folaat, de actieve vorm van vitamine B11 die het lichaam daadwerkelijk gebruikt. Dit proces vindt voornamelijk plaats in de lever. Helaas is deze omzetting niet altijd even efficiënt, vooral bij mensen met bepaalde genetische variaties, zoals mutaties in het MTHFR-gen. Deze genetische aandoening kan leiden tot een verminderde capaciteit om foliumzuur om te zetten naar actieve folaat, wat in sommige gevallen resulteert in een tekort, zelfs bij adequate inname van foliumzuur.

Folaat in het lichaam en de rol ervan
Natuurlijke folaat wordt in het lichaam direct gebruikt, zonder dat het eerst omgezet hoeft te worden. Folaat speelt een cruciale rol in het metabolisme van aminozuren, de synthese van DNA, en de vorming van rode bloedcellen. Het is daarom essentieel voor de celdeling en groei, wat vooral belangrijk is tijdens periodes van snelle celgroei, zoals de zwangerschap en de vroege kinderjaren. Folaat helpt bij de bescherming van het zenuwstelsel en is van vitaal belang voor de ontwikkeling van de neurale buis tijdens de vroege zwangerschap, wat het risico op aangeboren afwijkingen vermindert.

Natuurlijke bronnen van folaat

Donkergroene groenten zijn uitstekende bronnen van folaat. Het is echter belangrijk om deze voedingsmiddelen niet te gaar te koken, omdat hitte het folaatgehalte aanzienlijk kan verminderen.

Voedingsmiddelen die rijk zijn aan folaat zijn onder andere:

• Aardappelen in de schil
• Artisjokken
• Asperges
• Bakkersgist
• Bananen
• Bloemkool
• Bonen
• Broccoli
• Citroenen
• Eigeel
• Erwten
• Kiwi
• Kool
• Lever (hoewel het aan te raden is om lever tijdens de zwangerschap te vermijden)
• Linzen
• Melk
• Meloenen
• Nieren
• Papaja
• Pastinaak
• Sinaasappels
• Sla
• Spinazie
• Spruitjes
• Volkorenbrood (meestal verrijkt)
• Zonnebloemzaden

Het wordt aanbevolen om voedingsstoffen uit natuurlijke voedselbronnen te halen, indien mogelijk, in plaats van te vertrouwen op foliumzuursupplementen.

Aanbevolen inname van foliumzuur

De aanbevolen dagelijkse inname van folaat/foliumzuur is als volgt:

• 0-6 maanden: 65 microgram/dag
• 7-12 maanden: 80 microgram/dag
• 1-3 jaar: 150 microgram/dag, maximaal 300 microgram/dag
• 4-8 jaar: 200 microgram/dag, maximaal 400 microgram/dag
• 9-13 jaar: 300 microgram/dag, maximaal 600 microgram/dag
• 14 jaar en ouder: 400 microgram/dag, maximaal 800 microgram/dag
• Zwangere vrouwen: 600 microgram/dag
• Vrouwen die borstvoeding geven: 500 microgram/dag

Functies: Preventie van enkele aandoeningen

Vitamine B11, of foliumzuur, vervult verschillende belangrijke functies in het lichaam, waaronder:

• De aanmaak van rode bloedcellen
• De preventie van leeftijdsgebonden gehoorverlies
• De synthese en reparatie van DNA en RNA
• De verbetering van de hersengezondheid
• Snelle celdeling en groei

Autismespectrumstoornis (autisme)

Er is enige aanwijzing dat het nemen van foliumzuur vóór de bevruchting en tijdens de vroege zwangerschap het risico op autismespectrumstoornis (autisme) kan verminderen, vooral bij mensen met een inefficiënt foliumzuurmetabolisme. Anno augustus 2024 is verder onderzoek nodig om deze bevindingen te bevestigen en te begrijpen.

Gespleten lip en gehemelte (schisis)

Foliumzuursuppletie kan mogelijk het risico op een gespleten lip en gehemelte verminderen. Dit is vergelijkbaar met de preventie van neurale buisdefecten. Beide aandoeningen zijn aangeboren afwijkingen die kunnen worden verminderd door adequate foliumzuurinname tijdens de zwangerschap.

Reumatoïde artritis

Foliumzuur wordt vaak gebruikt om de bijwerkingen van methotrexaat, een veelgebruikt medicijn voor de behandeling van reumatoïde artritis, te verminderen. Methotrexaat kan foliumzuur uit het lichaam verwijderen, wat leidt tot maag- en darmklachten bij 20 tot 65 procent van de patiënten. Foliumzuursupplementen kunnen deze bijwerkingen met 79 procent verminderen. Raadpleeg altijd een arts voordat je medicatie of supplementen gebruikt.

Zwangere vrouwen en foliumzuur

Foliumzuur is bijzonder belangrijk voor zwangere vrouwen om aangeboren misvormingen van de hersenen en de wervelkolom te voorkomen, zoals neurale buisdefecten. Vrouwen die zwanger willen worden, wordt aangeraden om een jaar voor de conceptie te starten met foliumzuursupplementen om het risico op defecten zoals spina bifida (open rug) en anencefalie (gedeeltelijke afwezigheid van de hersenen) te verkleinen. Foliumzuur kan ook het risico op pre-eclampsie en een vroege bevalling verminderen.

Tekort aan foliumzuur

Een tekort aan foliumzuur treedt op wanneer er onvoldoende van deze vitamine in het lichaam aanwezig is. Dit kan komen door onvoldoende inname via voeding, maar er zijn ook andere risicofactoren.

Risicofactoren

Medicatie
Bepaalde medicijnen, zoals die gebruikt worden voor reumatoïde artritis, psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers), kanker, en convulsies (stuipen), kunnen het risico op foliumzuurtekort verhogen. Foliumzuursupplementen kunnen nodig zijn voor deze patiënten.

Problemen met opname van foliumzuur
Aandoeningen die de opname van foliumzuur in het lichaam bemoeilijken, zoals alcoholisme, leveraandoeningen, spijsverteringsstoornissen, en nieraandoeningen, kunnen bijdragen aan een tekort aan foliumzuur.

Sikkelcelanemie
Foliumzuurgebreksanemie komt ook voor bij mensen met onderliggende aandoeningen zoals sikkelcelanemie, een bloedaandoening die het lichaam beïnvloedt door het produceren van abnormale rode bloedcellen.

Zwangerschap
Een tekort aan foliumzuur komt ook voor bij mensen die grotere hoeveelheden van deze vitamine nodig hebben, zoals zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, als ze geen supplementen nemen.

Symptomen

Symptomen van foliumzuurdeficiëntie kunnen zijn:

• Verlies van eetlust
• Geheugenverlies en cognitieve problemen
• Gewichtsverlies
• Kortademigheid
• Prikkelbaarheid
• Vermoeidheid
• Zwakte
• Zweren rond de mond

Behandeling

De behandeling van foliumzuurdeficiëntie kan variëren afhankelijk van de oorzaak. Soms is het nodig om medicatie te wijzigen of de onderliggende aandoening te behandelen. In andere gevallen kan een verhoging van de inname van folaatrijke voedingsmiddelen of het gebruik van foliumzuursupplementen noodzakelijk zijn om het tekort te corrigeren.

Complicaties

Een tekort aan foliumzuur kan leiden tot:

• Aangeboren afwijkingen
• Bloedarmoede: Foliumzuur is essentieel voor de productie van rode bloedcellen, en een tekort kan leiden tot anemie, wat resulteert in een gebrek aan gezond zuurstofniveau in het lichaam.
• Een verhoogd risico op allergische aandoeningen
• Een verhoogd risico op een lagere botdichtheid op lange termijn
• Een verhoogd risico op het ontwikkelen van klinische depressie
• Geheugenproblemen en hersenfunctieproblemen

Bijwerkingen van foliumzuurinname

Over het algemeen zijn er geen ernstige bijwerkingen van foliumzuur. In zeldzame gevallen kunnen milde maagklachten optreden, zoals misselijkheid, een opgeblazen gevoel, en slapeloosheid. Aangezien foliumzuur in water oplosbaar is, wordt overtollig foliumzuur doorgaans via de urine uitgescheiden zonder problemen.

Foliumzuur en het immuunsysteem

Impact op het immuunsysteem
Foliumzuur speelt een belangrijke rol in de ondersteuning van het immuunsysteem. Het is essentieel voor de productie van witte bloedcellen, die een cruciale rol spelen in het afweren van infecties. Een tekort aan foliumzuur kan de werking van het immuunsysteem verminderen, waardoor het lichaam vatbaarder wordt voor infecties. Studies hebben aangetoond dat een voldoende inname van foliumzuur kan bijdragen aan het versterken van de immuunrespons, vooral bij mensen met een verhoogde behoefte, zoals zwangere vrouwen, ouderen, en mensen met chronische ziekten. Dit maakt foliumzuur niet alleen belangrijk voor de celdeling, maar ook voor het behoud van een goed werkend afweersysteem.

Effect op auto-immuunziekten
Er is ook enig bewijs dat foliumzuur een rol kan spelen bij de preventie of behandeling van auto-immuunziekten. Aandoeningen zoals reumatoïde artritis, lupus, en multiple sclerose zijn bekend om hun verband met een disfunctie van het immuunsysteem. Foliumzuur helpt bij de regulatie van immuunactiviteit en kan mogelijk de ernst van bepaalde auto-immuunziekten verminderen door het bevorderen van de balans in het immuunsysteem. Onderzoek suggereert dat foliumzuurdeficiëntie kan bijdragen aan de verergering van ontstekingsprocessen die kenmerkend zijn voor deze ziekten. Het gebruik van foliumzuursupplementen bij patiënten met auto-immuunziekten wordt daarom onderzocht, met als doel de ziekteactiviteit te beheersen.

Foliumzuur en geestelijke gezondheid

Invloed op stemming en depressie
Er is groeiend bewijs dat foliumzuur een belangrijke invloed heeft op de geestelijke gezondheid. Studies hebben aangetoond dat een tekort aan foliumzuur kan bijdragen aan stemmingsstoornissen, zoals depressie en angst. Foliumzuur speelt een rol in de productie van neurotransmitters zoals serotonine en dopamine, die cruciaal zijn voor het reguleren van emoties en stemming. Lage foliumzuurniveaus kunnen leiden tot een verstoring van deze neurotransmitters, wat kan bijdragen aan depressieve symptomen. Het aanvullen van foliumzuur via voeding of supplementen kan helpen bij het verbeteren van de stemming en het verminderen van depressieve symptomen, vooral bij mensen met een laag foliumzuurniveau.

Cognitieve functies en geheugen
Naast de invloed op stemming, heeft foliumzuur ook een significant effect op cognitieve functies. Een gebrek aan foliumzuur wordt in verband gebracht met geheugenverlies en een verminderde concentratie. Vooral bij ouderen wordt foliumzuurtekort geassocieerd met een verhoogd risico op cognitieve achteruitgang en dementie. Foliumzuur speelt een rol in de methylering van DNA en de productie van neurotransmitters die betrokken zijn bij geheugen en leren. Het behoud van voldoende foliumzuurniveaus kan bijdragen aan het behouden van cognitieve functies op latere leeftijd en het voorkomen van neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer.

Foliumzuur en kankerpreventie

Bescherming tegen bepaalde kankersoorten
Er is steeds meer bewijs dat foliumzuur een beschermende rol kan spelen bij de preventie van kanker. Foliumzuur is betrokken bij de synthese en het herstel van DNA, en een gezond DNA-herstelmechanisme kan helpen om mutaties te voorkomen die kunnen leiden tot kanker. Studies hebben aangetoond dat een voldoende inname van foliumzuur het risico op bepaalde soorten kanker, zoals dikkedarmkanker, kan verlagen. Dit is vooral relevant bij mensen die een verhoogd risico op kanker hebben, zoals mensen met een familiegeschiedenis van kanker of mensen met inflammatoire darmziekten.

Foliumzuur en kankerbehandeling
Naast de mogelijke preventieve effecten van foliumzuur, wordt het ook onderzocht als een hulpmiddel in de behandeling van kanker. Foliumzuur heeft invloed op cellulaire groeiprocessen, en sommige studies suggereren dat het toevoegen van foliumzuur aan chemotherapieschema’s de effectiviteit van de behandeling kan verbeteren. Het gebruik van foliumzuur bij kankerbehandeling is echter een complex onderwerp, omdat te veel foliumzuur in sommige gevallen de werking van bepaalde chemotherapie medicijnen kan beïnvloeden. Er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar de beste manieren om foliumzuur te integreren in kankerbehandelingsregimes, met aandacht voor de juiste dosering en timing.

Foliumzuur in combinatie met andere vitamines

Samenwerking met vitamine B12
Foliumzuur en vitamine B12 werken samen om een gezonde werking van het lichaam te ondersteunen. Beiden zijn betrokken bij de productie van rode bloedcellen en de synthese van DNA. Een tekort aan vitamine B12 kan de effectiviteit van foliumzuur verminderen, aangezien vitamine B12 noodzakelijk is voor de heractivatie van folaat in de cellen. Daarom is het belangrijk dat foliumzuur en vitamine B12 in evenwicht zijn om optimaal te functioneren. Mensen met een vitamine B12-tekort kunnen ook symptomen van foliumzuurdeficiëntie ervaren, omdat een B12-tekort de manier waarop het lichaam folaat gebruikt beïnvloedt.

Foliumzuur en vitamine D
Er wordt steeds meer bewijs verzameld dat foliumzuur en vitamine D elkaar aanvullen bij het ondersteunen van de gezondheid. Beide vitamines spelen een rol in het bevorderen van gezonde botten, het ondersteunen van het immuunsysteem, en het bevorderen van de algehele gezondheid. Onderzoek heeft aangetoond dat foliumzuur mogelijk de effecten van vitamine D versterkt, met name op het gebied van het immuunsysteem en de bescherming tegen chronische ziekten. Mensen met een tekort aan vitamine D kunnen mogelijk baat hebben bij een verhoogde foliumzuurinname, vooral in de wintermaanden wanneer zonlicht (en dus vitamine D) moeilijker te verkrijgen is.

Foliumzuur en zwangerschap

Essentieel voor de vroege ontwikkeling van de baby
Foliumzuur is van vitaal belang voor de ontwikkeling van de baby tijdens de vroege zwangerschap. Het helpt bij de ontwikkeling van de neurale buis, die zich in de vroege stadia van de zwangerschap vormt en uitgroeit tot de hersenen en het ruggenmerg. Een tekort aan foliumzuur tijdens deze kritieke periode kan leiden tot aangeboren afwijkingen zoals spina bifida of anencefalie. Daarom wordt vrouwen aangeraden om voor en tijdens de vroege zwangerschap foliumzuursupplementen in te nemen, zelfs als ze niet zwanger zijn, om te zorgen voor een gezonde ontwikkeling van hun toekomstige baby.

Rol in de preventie van zwangerschapscomplicaties
Foliumzuur speelt niet alleen een rol in de vroege ontwikkeling van de baby, maar helpt ook bij het voorkomen van andere zwangerschapscomplicaties. Vrouwen die voldoende foliumzuur innemen, hebben een lager risico op complicaties zoals vroeggeboorte, laag geboortegewicht, en pre-eclampsie. Bovendien helpt foliumzuur bij de aanmaak van gezonde rode bloedcellen, wat belangrijk is voor het voorkomen van bloedarmoede tijdens de zwangerschap. Dit bevordert de algehele gezondheid van de moeder en vermindert het risico op moeheid en zwakte, die vaak voorkomen bij een tekort aan foliumzuur tijdens de zwangerschap.

Lees verder

• Neurale buisdefecten: Soorten neuraalbuisdefecten bij baby's
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname