Presbyacusis: Leeftijdsgebonden gehoorverlies bij ouderen

Bij presbyacusis verliest de patiënt geleidelijk de gevoeligheid voor geluidsprikkels naarmate de leeftijd stijgt. De aandoening is langzaam progressief, waardoor de patiënt steeds slechter gaat horen. Deze vorm van slechthorendheid is een van de meest voorkomende aandoeningen bij ouderen wereldwijd. Bijna de helft van de 65-plussers ervaart een zekere mate van gehoorverlies. Hoewel de aandoening niet levensbedreigend is, veroorzaakt ze vaak snel sociaal isolement voor de patiënt. Gelukkig zijn er enkele hulpmiddelen en aanpassingen beschikbaar, waardoor het leven met gehoorverlies aanzienlijk aangenamer kan worden.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Schade aan kleine haarcellen
• Risicofactoren leeftijdsgebonden gehoorverlies
• Risicogroepen
• Symptomen: Langzaam slechter horen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose slechter horen bij ouderen
• Complicaties door het slechter horen
• Preventie van gehoorverlies

Epidemiologie

Prevalentie van presbyacusis

Presbyacusis, of leeftijdsgebonden gehoorverlies, is een veelvoorkomende aandoening die vooral ouderen treft. Naarmate mensen ouder worden, neemt de gehoorfunctie vaak af, wat kan leiden tot presbyacusis. Het wordt geschat dat ongeveer 25% van de mensen boven de 60 jaar enige mate van gehoorverlies ervaart, en het percentage neemt toe met de leeftijd. Onder ouderen van 70 jaar en ouder heeft ongeveer 50% van de mensen te maken met presbyacusis. De aandoening komt zowel bij mannen als vrouwen voor, maar mannen hebben vaak een ernstiger gehoorverlies dan vrouwen.

Geografische en etnische variaties

De prevalentie van presbyacusis varieert geografisch en etnisch. In ontwikkelde landen, waar de levensverwachting hoger is, wordt een grotere prevalentie waargenomen vanwege de vergrijzende bevolking. Ook kunnen er etnische verschillen zijn in de prevalentie van presbyacusis, waarbij sommige studies suggereren dat Afro-Amerikaanse ouderen minder kans hebben op ernstige vormen van presbyacusis dan hun Caucasische leeftijdsgenoten.

Veranderingen in prevalentie door levensstijl en omgevingsfactoren

De prevalentie van presbyacusis wordt ook beïnvloed door omgevingsfactoren, zoals blootstelling aan lawaai, en levensstijlkeuzes zoals roken. Langdurige blootstelling aan luid geluid is een belangrijke risicofactor voor vroegtijdige veroudering van het gehoor. Studies tonen aan dat mensen die werken in lawaaierige omgevingen of vaak deelnemen aan luide recreatieve activiteiten, zoals muziekconcerten, een hoger risico hebben op presbyacusis.

Mechanisme

Verlies van haarcellen in het binnenoor

Het belangrijkste mechanisme achter presbyacusis is het verlies van haarcellen in het binnenoor, die essentieel zijn voor het omzetten van geluidsgolven in elektrische signalen die naar de hersenen worden gestuurd. Deze haarcellen, die zich in het cochlea bevinden, raken beschadigd door veroudering, waardoor de efficiëntie van het gehoor afneemt. Na verloop van tijd kunnen de haarcellen die verantwoordelijk zijn voor het waarnemen van hogere frequenties, zoals spraak, sneller degenereren dan die voor lagere frequenties.

Afname van de bloedtoevoer naar het binnenoor

Naast het verlies van haarcellen kan de afname van de bloedtoevoer naar het binnenoor ook bijdragen aan presbyacusis. Naarmate mensen ouder worden, kan de doorbloeding naar het gehoorsysteem verminderen, wat de werking van het binnenoor beïnvloedt en het risico op gehoorverlies verhoogt. Verminderde bloedtoevoer kan ook leiden tot schade aan de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor het overbrengen van geluidssignalen naar de hersenen.

Veranderingen in de gehoorzenuw en het zenuwstelsel

Bij presbyacusis is er niet alleen schade aan het binnenoor, maar ook aan de gehoorzenuw en het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor het verwerken van geluidssignalen. De zenuwcellen in de hersenen die betrokken zijn bij de verwerking van geluid kunnen degenereren, wat leidt tot een verminderd vermogen om geluiden te begrijpen, zelfs wanneer ze worden gedetecteerd door het gehoororgaan. Deze beschadiging kan leiden tot een verminderd vermogen om spraak in lawaaierige omgevingen te begrijpen.

Oorzaken: Schade aan kleine haarcellen

De exacte oorzaak van leeftijdsgebonden gehoorverlies is niet bekend, maar er zijn wel verschillende risicofactoren. Schade aan de haarcellen in het binnenoor leidt vaak tot presbyacusis. Deze haarcellen spelen een cruciale rol bij het horen, aangezien ze geluidsgolven oppikken en omzetten in zenuwsignalen die de hersenen interpreteren als geluid. Wanneer deze haarcellen beschadigd raken of afsterven, ontstaat gehoorverlies. Aangezien haarcellen niet opnieuw groeien, is het gehoorverlies veroorzaakt door haarcelschade blijvend. Bij presbyacusis treden bij het ouder worden veranderingen op in de structuren van het binnenoor. Ook veranderingen in de bloedtoevoer naar het oor kunnen een rol spelen.

Risicofactoren leeftijdsgebonden gehoorverlies

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op presbyacusis verhogen:

• Chemotherapie en andere geneesmiddelen voor kanker
• Bepaalde medische aandoeningen zoals diabetes mellitus (suikerziekte) en een slechte bloedsomloop
• Erfelijke factoren
• Herhaalde blootstelling aan harde geluiden (akoestisch trauma)
• Gebruik van bepaalde medicijnen
• Roken verhoogt het risico op leeftijdsgebonden gehoorverlies

Risicogroepen

Ouderen

Ouderen vormen de grootste risicogroep voor presbyacusis, aangezien de aandoening bijna een onvermijdelijk gevolg is van veroudering. Naarmate de leeftijd vordert, neemt de kans op gehoorverlies toe, met name bij mensen boven de 60 jaar. Gehoorverlies wordt meestal geleidelijk erger, maar kan variëren afhankelijk van genetica, levensstijl en omgevingsfactoren.

Blootstelling aan lawaai

Mensen die lange tijd blootgesteld zijn aan lawaai hebben een verhoogd risico op presbyacusis. Dit geldt voor werkgerelateerde blootstelling aan lawaai, zoals bij bouwvakkers, fabrieksarbeiders, of mensen die in de muziek- of filmindustrie werken. Ook hobby's zoals het luisteren naar harde muziek via hoofdtelefoons kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van presbyacusis. Geluidsoverlast kan leiden tot vroegtijdige schade aan de haarcellen in het binnenoor.

Roken

Roken wordt beschouwd als een risicofactor voor presbyacusis. Roken kan de bloedcirculatie naar het gehoorsysteem verminderen, wat bijdraagt aan de afname van het gehoor. Bovendien heeft roken een schadelijk effect op de cellen van het binnenoor, waardoor de kans op gehoorverlies toeneemt bij rokers in vergelijking met niet-rokers.

Familiegeschiedenis en genetica

Familiegeschiedenis speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van presbyacusis. Mensen met een familiegeschiedenis van gehoorverlies op latere leeftijd hebben een verhoogd risico om ook zelf gehoorverlies te ervaren. Genetische factoren kunnen de snelheid en ernst van het gehoorverlies beïnvloeden.

Symptomen: Langzaam slechter horen

De symptomen van presbyacusis ontstaan meestal langzaam en treffen vaak beide oren in gelijke mate. Aanvankelijk merkt de patiënt misschien niet dat zijn gehoor geleidelijk achteruitgaat. De patiënt hoort bepaalde geluiden overdreven luid en moet meer moeite doen om mensen met hogere stemmen te verstaan, waardoor hij mannenstemmen beter begrijpt dan vrouwenstemmen. Het horen van bepaalde geluiden, zoals de "s" of "th", wordt moeilijker. De patiënt heeft ook moeite om mensen om zich heen te verstaan, vooral in lawaaierige omgevingen. Daarom vraagt hij regelmatig om iets te herhalen. Bovendien heeft de patiënt vaak last van tinnitus aurium, beter bekend als "oorsuizen". Dit kan frustrerend zijn, vooral omdat hij dagelijkse geluiden zoals de deurbel, het brandalarm of de telefoon niet goed kan horen.

Alarmsymptomen

Gehoorverlies in een of beide oren

Het meest voor de hand liggende alarmsymptoom van presbyacusis is een geleidelijk gehoorverlies in een of beide oren. Dit verlies wordt vaak pas opgemerkt wanneer spraak onduidelijk wordt of wanneer het moeilijker wordt om gesprekken te volgen, vooral in lawaaierige omgevingen. Gehoorverlies kan geleidelijk beginnen, maar wordt vaak erger naarmate de tijd verstrijkt.

Moeite met het begrijpen van spraak

Een ander alarmsymptoom van presbyacusis is het steeds moeilijker kunnen begrijpen van spraak, zelfs als het geluid goed hoorbaar is. Dit komt vaak voor in situaties met achtergrondlawaai, zoals in een druk restaurant of bij een groepsgesprek. Mensen kunnen moeite hebben om woorden te onderscheiden, zelfs als ze kunnen horen dat iemand spreekt.

Tinnitus

Tinnitus, of oorsuizen, is een veelvoorkomend symptoom van presbyacusis. Mensen met presbyacusis kunnen een constant of tijdelijk geluid in hun oren ervaren, zoals zoemen, piepen of fluiten. Dit kan zowel in rust als tijdens lawaaierige situaties optreden. Tinnitus wordt vaak geassocieerd met schade aan het binnenoor en kan het gehoorverlies verergeren.

Verhoogde moeite met het verstaan van geluiden

Bij presbyacusis ervaren patiënten vaak een algemene afname in het vermogen om verschillende geluiden te onderscheiden. Niet alleen spraak wordt moeilijker te begrijpen, maar ook andere geluiden zoals het verkeer of een telefoon die overgaat, kunnen moeilijker te horen zijn. Dit kan het dagelijks leven aanzienlijk beïnvloeden, aangezien het de communicatie bemoeilijkt.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij symptomen van gehoorverlies is het belangrijk dat de patiënt een arts bezoekt. De arts voert een volledig lichamelijk onderzoek uit om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten. Via otoscopie, een inwendig kijkonderzoek van het buitenoor, bekijkt hij de oren. Overtollig oorsmeer kan de gehoorgang verstoppen en leiden tot gehoorverlies. De arts moet dan de oorprop verwijderen.

Diagnostisch onderzoek

De arts kan de patiënt doorverwijzen naar een keel-, neus- en oorarts. Deze specialist voert een gehooronderzoek uit om de mate van gehoorverlies vast te stellen.

Differentiële diagnose

Wikidoc biedt een uitgebreide lijst van differentiële diagnoses, vertaald en hieronder overgenomen.

Binnenoor
Mogelijke aandoeningen van het binnenoor die lijken op leeftijdsgebonden gehoorverlies omvatten:

• de ziekte van Ménière
• akoestisch neuroom (acusticusneurinoom)
• auto-immuunaandoeningen
• barotrauma (ooraandoening door snelle drukverandering)
• meningeoom (tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen)
• Perilymfatische of labyrintische fistel
• Gehoorverlies door ototoxische medicatie
• Lawaai-geïnduceerde gehoorverlies
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• Virale cochleïtis

Middenoor
Mogelijke aandoeningen van het middenoor die lijken op presbyacusis zijn:

• Perforatie van het trommelvlies (gescheurd trommelvlies)
• Glomus tumoren
• Granulomateuze aandoeningen
• otitis media (middenoorontsteking)
• otosclerose (verharding van de gehoorbeentjes door abnormale botgroei)

Buitenoor
Mogelijke aandoeningen van het buitenoor die lijken op leeftijdsgebonden gehoorverlies zijn:

• Otitis externa (zwemmersoor: ooraandoening met afscheiding uit oor en oorpijn)
• Exostose
• Cerumen (oorsmeer)
• plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker)

Behandeling

Leeftijdsgebonden gehoorverlies is niet te genezen, maar verschillende behandelingsmethoden kunnen de dagelijkse functie en communicatie verbeteren.

Zelfzorg

Dankzij hoorapparaten kan de patiënt beter horen. Telefoonversterkers, verlichtingsmelders (deurbel, brandalarm, wekker, enzovoort) en andere hulpmiddelen zijn beschikbaar bij gespecialiseerde leveranciers. Ook kan de patiënt spraakafzien aanleren, waarbij hij leert liplezen en visuele aanwijzingen gebruiken om communicatie te verbeteren. Voor mensen met ernstig gehoorverlies is gebarentaal een optie. Deze hulpmiddelen verbeteren de communicatie van de patiënt aanzienlijk.

Professionele medische zorg

Bij ernstig gehoorverlies kan een chirurgische ingreep een cochleair implantaat plaatsen. Dit implantaat herstelt het normale gehoor niet volledig, maar helpt de patiënt geluiden te herkennen en spraak te begrijpen. Het vereist echter meerdere trainingen om hiermee te leren omgaan.

Prognose slechter horen bij ouderen

Presbyacusis is meestal langzaam progressief, wat betekent dat de symptomen in de loop van de tijd verergeren. Het gehoorverlies is permanent en kan soms leiden tot doofheid. Het is belangrijk dat de patiënt tijdig hulp zoekt bij de arts en steun krijgt van familie en vrienden om sociaal isolement te voorkomen. Dankzij hulpmiddelen kan de patiënt een kwaliteitsvol en actief leven blijven leiden.

Complicaties door het slechter horen

Gehoorverlies door presbyacusis kan leiden tot psychologische problemen, zoals depressie en angst, omdat de patiënt zich geïsoleerd voelt. Dit sociale isolement kan verder bijdragen aan een vermindering van de levenskwaliteit. Leeftijdsgebonden gehoorverlies kan ook leiden tot veiligheidsrisico's, zoals het niet horen van waarschuwingssignalen of alarmsignalen, wat de patiënt kwetsbaar maakt voor ongelukken.

Preventie van gehoorverlies

Hoewel leeftijdsgebonden gehoorverlies niet volledig te voorkomen is, kunnen enkele maatregelen helpen om het risico te verminderen of de progressie te vertragen:

• Het beschermen van de oren tegen harde geluiden door het dragen van oorbeschermers.
• Het vermijden van langdurige blootstelling aan lawaai.
• Het regelmatig laten controleren van het gehoor, vooral bij een familiaire voorgeschiedenis van gehoorverlies.
• Het beheren van chronische aandoeningen zoals diabetes en hoge bloeddruk.
• Het stoppen met roken, omdat roken het risico op gehoorverlies verhoogt.

Door deze preventieve maatregelen te nemen en tijdig medische hulp te zoeken, kunnen ouderen hun gehoor zo goed mogelijk behouden en de impact van presbyacusis op hun leven verminderen.

Lees verder

• Perceptief en geleidend gehoorverlies: Oorzaken en symptomen
• Gezonde oren: Tips voor bescherming van gehoorvermogen
• Hoortoestellen: Problemen door dragen van hoorapparaat