Borderline, wat is het en kan je ermee leren leven?

De term borderline geeft aan dat patiënten zich op een grens bevinden. Het gaat hier om de grens tussen neurose (vroeger wel eens zwakke zenuwen genoemd) en psychose (een geestestoestand waarbij de patiënt zijn contact met de werkelijkheid kwijt is). Eén tot twee procent van de Nederlandse bevolking heeft de diagnose borderline en hieronder bevinden zich meer vrouwen dan mannen. Waarschijnlijk wil dit niet zeggen dat meer vrouwen dan mannen deze stoornis hebben. Mannen met deze stoornis belanden vaker in de verslavingszorg of in het criminele circuit. Hieronder volgen een aantal kenmerken van borderline-patiënten. Niet iedere borderline-patiënt heeft al deze kenmerken, maar wanneer iemand er meerdere heeft (minstens vijf) wordt gesproken van borderline. Ook heeft niet iedere borderliner deze kenmerken in even sterke mate.

Identiteitsstoornis

Veel mensen met de diagnose borderline hebben een instabiel zelfbeeld. Ze weten niet wie ze zijn. Ze kunnen vaak slecht omgaan met hetgeen ze door emoties overmand hebben gedaan. Op dat moment doen ze dit in volle overtuiging, maar later hebben ze soms een hekel aan zichzelf en willen ze zichzelf straffen. Dit kan leiden tot automutileren, zelfbeschadiging als straf. Soms reageren ze op een andere manier en kruipen ze in de slachtofferrol, waarbij ze de verantwoordelijkheid voor hetgeen ze gedaan hebben volledig buiten zichzelf leggen. Dit laatste zorgt ervoor dat ze steeds dezelfde fouten blijven maken.

Een identiteitsstoornis kan periodiek ernstige dissociatieve klachten geven, het gevoel buiten jezelf te staan en van een afstandje toe te kijken naar hetgeen er gebeurt, alsof je naar een film zit te kijken. Ook kan er sprake zijn van een veranderde lichaamsbeleving zoals bijvoorbeeld ongevoeligheid voor pijn.

Wanneer de klacht identiteitsstoornis voorop staat (het meest prominent aanwezig is) bij borderline wijst dit meestal op mishandeling tijdens de jeugd. Van alle borderline-patiënten beweert 60% mishandeld te zijn. Vanwege de klachten behorende bij het ziektebeeld zal een deel van deze beweringen enigszins gekleurd zijn. Sommige borderliners zijn immers geneigd om verantwoording buiten zichzelf te leggen en dwangmatig te liegen, maar desondanks zal waarschijnlijk tussen de 40 en 50% van de borderliners te maken hebben gehad met lichamelijk, geestelijk en/of seksueel misbruik tijdens de jeugd.

Chronisch gevoel van leegte

Door weinig activiteit in het gebied van Broca ontbreekt bij mensen met borderline de innerlijke stem. Ze voelen vaak helemaal niets. Sommige borderliners automutileren (zelfbeschadiging, krassen) om maar iets te voelen. Het wordt vaak beschreven als een eng leeg gevoel. Niet weten wat je voelt, denkt of vindt.

Veel borderliners waarbij deze klacht voorop staat zijn zeer gebaat met een doel in hun leven. Iets wat ze een positieve drive geeft. Wanneer ze uiteindelijk iets vinden waar ze werkelijk voor gaan en succes in boeken dat ze niet doelbewust saboteren. Muziek maken verbetert de werking van het gebied van Broca. Er is helaas nog geen onderzoek gedaan naar het effect van het bespelen van een muziekinstrument op deze klachten bij borderlinepatiënten.

Sterk wisselende stemmingen

Borderlinepatiënten hebben minder grijze stof in de frontale, temporale en pariëntale cortex. Dit zorgt voor een gebrekkige werking van de emotieregulatie. Borderliners kunnen dus geplaagd worden door onbeheersbare woede, waardoor ze boos en prikkelbaar reageren op kleinigheden en soms van woede ontploffen. Achteraf wordt er vaak wel een verklaring gegeven voor deze plotselinge woede, maar deze verklaring komt niet altijd even overtuigend over. Daarnaast kan een vrolijke stemming zomaar ineens omslaan in een verdrietige of een boze stemming, zonder dat hiervoor een reden is.

Borderlinepatiënten waarbij de woede op de voorgrond staat, hebben vaak weinig gevoel van eigenwaarde. Hun laag zelfbeeld zorgt voor problematische relaties en problemen om voor zichzelf op te komen. De enige manier waarop ze zichzelf kunnen laten gelden is door in woede uit te barsten. Niet iedere borderlinepatiënt heeft last van een continue aanwezig laag zelfbeeld. Bij veel borderlinepatiënten fluctueert het gevoel van eigenwaarde sterk, afhankelijk van de stemming.

Levenservaring, betere sociale vaardigheden, steun van anderen en therapie kunnen hierbij hulp bieden. Naarmate de leeftijd toeneemt kan de borderliner vaak steeds beter met deze beperking omgaan.

Problemen met impulsbeheersing

Mensen met borderline hebben een stoornis in de serotoninehuishouding en dit zorgt niet alleen voor stemmingswisselingen (evenals de verminderde grijze stof in de frontale, temporale en pariëntale cortex), maar ook voor impulsiviteit. Daarnaast zijn er minder verbindingen tussen de amygdala en de prefrontale cortex, waardoor de verstandelijke rem ontbreekt. Ook het kleinere volume van de hipocampus zal hierbij een rol spelen.

De impulsieve neigingen van een borderlinepatiënt zorgen voor ontremming, waardoor de kans bestaat op:

• promiscue seksueel gedrag
• gevoeligheid voor verslaving
• behoefte aan opwinding
• een neiging tot crimineel gedrag
• snel last van verveling
• ander onverantwoord gedrag, zoals geld verkwisten, vreetbuien, roekeloos autorijden.

Door het impulsieve onverantwoordelijke gedrag zoeken mensen met een borderlinestoornis vaak geweld op. Dit is de reden dat 46% van de volwassen borderlinepatiënten slachtoffer wordt van geweld.

Levenservaring, betere sociale vaardigheden, steun van anderen en therapie kunnen hierbij, net als bij de wisselende stemmingen hulp bieden. Naarmate de leeftijd toeneemt kan de borderliner vaak steeds beter met deze beperking omgaan.

Aantrekken en afstoten: verlatingsangst

Borderlinepatiënten hebben moeite met langdurige relaties, zowel in vriendschappen als in liefdesrelaties. Ze stellen de partner danig op de proef in een spel van aantrekken en afstoten. Dan sta je weer op een voetstuk en kan je niets fout doen en dan word je vergruisd. Er zijn weinig mensen die hiermee om kunnen gaan en als gevolg daarvan haakt de één na de ander af. Niet zo vreemd dus dat veel borderliners verlatingsangst ontwikkelen en mensen zelf maar alvast gaan wegduwen. Dit voelt veiliger.

In tegenstelling tot het bovenstaande maakt een borderliner wel makkelijk vrienden, alleen blijven vriendschappen door het gedrag van de borderliner onstabiel. Het gevolg hiervan is dat de borderliner vaak veel verschillende kortdurende liefdesrelaties zal hebben. Borderliners zijn vaak charmant en er valt in hun nabijheid altijd wat te beleven. In het begin van een relatie komt dit aantrekkelijk en positief over.

Verlatingsangst is in de hersenen zichtbaar door meer activiteit in de dorsolaterale prefrontale cortex en rechter cuneus en minder activiteit in de rechter anterieure cingulate cortex.

Suïcidale neigingen en automutilatie

Het is al eerder genoemd, veel borderliners automutileren en hebben suïcidale neigingen. Zoals gezegd eindigt het leven van tien procent van de borderliners in een zelfmoord. Zeventig procent van de borderliners doet minimaal één keer in zijn/haar leven een zelfmoordpoging. De kans hierop is het grootste in de leeftijdcategorie tussen de 30 en 40 jaar. De oorzaak hiervan ligt in het (soms tijdelijk) zwakke zelfbeeld van de borderliner en een leven getekend door problematische relaties. Boven de 40 jaar stabiliseert het ziektebeeld en neemt de kans op zelfmoord weer af.

Tijdelijke paranoia

Een borderliner maakt soms een periode door dat hij of zij last heeft van paranoïde ideeën. Ze denken dat ze achtervolgd of bedreigd worden en hebben last van angsten en wantrouwen jegens hun omgeving. Vaak wordt dit veroorzaakt door stress. Bij vrouwen komt dit vaker voor dan bij mannen (behalve wanneer deze mannen druggebruikers zijn), waarschijnlijk doordat bij borderline bij vrouwen een verminderde omvang van de mediale temporale kwab en de amygdala te zien is. Naast dat deze volume-afwijking in de hersenen paranoia kan veroorzaken is dit waarschijnlijk ook verantwoordelijk voor promiscue seksueel gedrag.

Erfelijkheid

De kans op erfelijkheid van borderline is matig tot groot, dus wanneer er borderline in je familie voorkomt is er een grotere kans dat je het ook krijgt. Volgens de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is de kans zo’n vijf keer zo groot wanneer de aandoening ook in de naaste familie voorkomt.

Verder heeft ongeveer 15% van de borderlinepatiënten te maken gehad met perinatale klachten (vroeggeboorte en/of zuurstofgebrek bij de geboorte). Dit komt in Nederland normaal gesproken voor bij ongeveer 1-2% van de geboorten.

Prognose

Het verloop van een borderlinestoornis valt niet te voorspellen, wel zijn er een aantal zaken die gunstig werken en een herstel of remissie positief beïnvloeden. Positieve invloeden:

• De afwezigheid van lichamelijk, geestelijk en seksueel misbruik
• De afwezigheid van verslaving of middelenmisbruik
• Een afgemaakte opleiding en een baan
• Redelijk sociale omgangsvormen ondanks de borderline
• Neurotisch gedrag blijft binnen de perken
• Afwezigheid van andere psychische aandoeningen.