Complicaties diabetes mellitus: Slaapproblemen

Patiënten met diabetes mellitus hebben vaak slechte slaapgewoonten, zoals moeilijk in slaap vallen of slecht door kunnen slapen. Sommige patiënten met diabetes mellitus krijgen te veel slaap, terwijl anderen problemen hebben om voldoende te slapen. Er zijn verschillende oorzaken van slaapproblemen voor patiënten met type 2 diabetes mellitus, waaronder het obstructief slaapapneusyndroom, pijn of ongemak, het rustelozebenensyndroom, de noodzaak om naar het toilet te gaan en andere problemen. Er zijn verschillende behandelingen voor slaapproblemen bij patiënten met diabetes mellitus, afhankelijk van de aandoening. Veelal zijn leefstijladviezen voldoende om de slaap te verbeteren, maar soms zijn medicijnen noodzakelijk.

• Slaapproblemen en diabetes mellitus type 2
• Hypoglykemie en hyperglykemie
• Perifere neuropathie
• Rustelozebenensyndroom
• Slaapapneu
• Toiletgebruik
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van slaapproblemen door suikerziekte
• Gewicht verliezen
• Medicatie
• Tips voor de verbetering van de slaap
• Verbanden tussen slaap en diabetes mellitus type 2

Slaapproblemen en diabetes mellitus type 2

Hypoglykemie en hyperglykemie

Zowel hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel) als hyperglykemie (hoge bloedsuikerspiegel) tasten mogelijk de slaap aan bij diabetici. Hypoglykemie verschijnt als de patiënt vele uren niet heeft gegeten, zoals 's nachts, of als hij te veel insuline of andere medicijnen gebruikt. Hyperglykemie treedt op wanneer het suikerniveau boven de normale hoeveelheid stijgt. Dit gebeurt bijvoorbeeld na het eten van te veel calorieën, het missen van medicatie of het lijden aan een bijkomende ziekte. Emotionele stress leidt ook tot een verhoogde bloedsuikerspiegel. Het aanpakken van de oorzaken verbetert doorgaans het slaappatroon, zoals het medicatiegebruik samen met de arts herbekijken, zich houden aan de voedingsrichtlijnen en stress verminderen.

Perifere neuropathie

Perifere neuropathie of schade aan de zenuwen in de voeten en benen is een andere oorzaak van een verstoorde slaap. Deze zenuwbeschadiging veroorzaakt vreemde gevoelens in de voeten zoals tintelingen, gevoelloosheid, een brandend gevoel en zenuwpijn. Om de pijn van perifere neuropathie te behandelen, zet de arts eenvoudige pijnstillers in zoals aspirine of ibuprofen, antidepressiva, anticonvulsiva of andere medicijnen, lidocaïne-injecties of crèmes zoals capsaïcine.

Rustelozebenensyndroom

Het rustelozebenensyndroom is een slaapstoornis waarbij een patiënt een intense, vaak onweerstaanbare drang krijgt om de benen te bewegen. Deze slaapstoornis gaat vaak gepaard met andere sensaties in de benen, zoals tintelingen, spiertrekkingen of pijn, waardoor het moeilijk is om in slaap te vallen of in slaap te blijven. Verschillende medicijnen zijn inzetbaar voor de behandeling van het rustelozebenensyndroom, waaronder dopaminemiddelen, slaapmiddelen, anticonvulsiva en pijnstillers. De arts schrijft soms ook ijzersupplementen voor als de patiënt een laag ijzergehalte in het bloed (ferriprieve anemie) heeft.

Slaapapneu

Oorzaken en symptomen
Bij slaapapneu ervaart een patiënt adempauzes (apneus) tijdens de slaap. De meest voorkomende vorm van slaapapneu is obstructieve slaapapneu (OSA). OSA treedt op wanneer de keel sluit wanneer de patiënt probeert te ademen terwijl hij slaapt. Dit gebeurt omdat de spieren die de keel meestal openhouden, ontspannen zijn tijdens de slaap. De patiënt realiseert zich niet dat hij tijdens de apneus zeer kort wakker is geweest en dat de slaap dus verstoord is geweest. Slaapapneu resulteert in een laag zuurstofgehalte in het bloed omdat lucht niet naar de longen kan gaan door de blokkades. De lage zuurstofniveaus tasten ook de hersen- en hartfunctie aan. Tot twee derde van de patiënten met slaapapneu lijdt aan overgewicht. Slaapapneu verandert de slaapcyclus en slaapstadia. Veranderde slaapstadia zijn mogelijk gekoppeld met een afname van het groeihormoon, dat een sleutelrol speelt in de lichaamssamenstelling zoals lichaamsvet, spiermassa en buikvet. Ook is er een mogelijk verband tussen slaapapneu en de ontwikkeling van diabetes mellitus en insulineresistentie (het onvermogen van het lichaam om insuline te gebruiken).

Behandeling
Als de patiënt gediagnosticeerd is met slaapapneu, is het verstandig dat hij gewicht verliest om gemakkelijker te kunnen ademen. Een andere potentiële behandeling bestaat uit continue positieve luchtwegdruk (CPAP). Met een CPAP-apparaat dragen patiënten een masker over hun neus en/of mond. Een luchtblazer dwingt lucht door de neus en/of mond. De luchtdruk wordt zo aangepast dat deze net voldoende is om te voorkomen dat het weefsel van de bovenste luchtwegen tijdens het slapen in elkaar klapt. De druk is constant en continu. CPAP voorkomt de sluiting van de luchtweg tijdens het gebruik, maar de patiënt moet het toestel wel (correct) blijven gebruiken want anders keert de apneu terug.

Toiletgebruik

Een ander probleem dat de slaap verstoort, is frequent urineren, een veel voorkomend symptoom van diabetes mellitus type 2. De patiënt kan niet doorslapen als hij steeds moet opstaan om naar het toilet te gaan. Nycturie (nachtelijk plassen) meestal gekoppeld aan een hoge bloeddruk, wat ook vaak voorkomt bij suikerziekte type 2. Als de bloeddruk de hele nacht oploopt, neemt de behoefte om te plassen toe. Als dit meer dan eens per nacht gebeurt, is een medische behandeling nodig.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over het slaappatroon, bijvoorbeeld of hij volgende symptomen ervaart:

• ademhalingsproblemen tijdens de slaap (inclusief snurken)
• beenpijn
• de benen bewegen of met de benen schoppen tijdens het slapen
• problemen heeft met het in slaap vallen
• problemen met het doorslapen
• slaperigheid overdag

De arts verwijst de patiënt door naar een speciaal centrum of ziekenhuis voor een slaaponderzoek (polysomnografie) om de activiteit tijdens de slaap te meten. De resultaten van het slaaponderzoek helpen de arts een juiste diagnose te stellen en een effectieve en veilige behandeling voor te schrijven.

Behandeling van slaapproblemen door suikerziekte

Gewicht verliezen

Obesitas is vaak geassocieerd met snurken, slaapapneu en slaapstoornissen. Obesitas verhoogt het risico op slaapapneu, diabetes mellitus type 2, hartaandoeningen, hypertensie (een hoge bloeddruk), artritis (gewrichtsontsteking) en een beroerte. Gewicht verliezen voor het verkrijgen van een betere slaap en een algemeen betere gezondheid is bijgevolg nodig.

Medicatie

Verschillende medicijnen behandelen slapeloosheid zoals onder andere vrij verkrijgbare geneesmiddelen zoals antihistaminica. De patiënt mag deze medicijnen maar gedurende een korte periode innemen en dit in combinatie met veranderingen in de slaapgewoonten. Verder zet de arts mogelijk ook voorgeschreven medicijnen in, zoals onder andere benzodiazepinen en antidepressiva.

Tips voor de verbetering van de slaap

Naast medicijnen zijn er enkele aanbevelingen om de slaap te verbeteren:

• een regulier bedtijdschema hanteren
• het bed alleen gebruiken voor de slaap en seksuele activiteit; het is dus niet aangewezen om in bed tv te kijken of te lezen
• naar een CD met ontspannings- of natuurgeluiden luisteren
• ontspannings- en ademhalingstechnieken aanleren
• regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren en dit uiterlijk een paar uur voor het naar bed gaan
• 's avonds geen cafeïne, alcohol of nicotine gebruiken
• slapen in een goed verluchte, donkere en koele kamer (18 graden)
• uit het bed komen en iets doen in een andere kamer als het slapen niet lukt; pas terug naar slapen bij een slaperig gevoel

Verbanden tussen slaap en diabetes mellitus type 2

Een chronisch slaapgebrek tast de hormonen aan die de eetlust reguleren. Onvoldoende slaap is bijvoorbeeld geassocieerd met lagere niveaus van het hormoon leptine, dat helpt bij het reguleren van het metabolisme van koolhydraten. Lage niveaus van leptine verhogen het verlangen van het lichaam naar koolhydraten, ongeacht de hoeveelheid verbruikte calorieën. Patiënten met slechte slaapgewoonten lopen bijgevolg een groter risico op overgewicht en ook krijgen deze patiënten sneller te maken met diabetes mellitus type 2. Een chronisch slaapgebrek leidt tot insulineresistentie, wat resulteert in een hoge bloedsuikerspiegel (hyperglykemie) en diabetes mellitus.

Lees verder

• Slaapzucht (slaperigheid): Overdag abnormaal slaperig
• Rusteloze benen syndroom: Vervelende gevoelens in onderbenen
• Nycturie: Frequent nachtelijk urineren ('s nachts plassen)
• Perifere neuropathie: Schade aan zenuwen met pijn en zwakte
• Obstructief slaapapneusyndroom (OSAS): Slaapstoornis