Prikkelingen: oorzaken en behandeling van een prikkende huid

Prikkelingen of een prikkende huid na het douchen, zwemmen of bij warmte, wordt vaak veroorzaakt door uitdroging van de huid, een droge huid. Een prikkende huid kan ook wijzen op paresthesie, een stoornis in de gevoelssensatie, zoals gevoelloosheid, tintelingen, prikkelingen of branden. Prikkelingen kunnen optreden in hoofd, been, arm, hand, voet, gezicht en tong. Afhankelijk van de oorzaak kan het gevoel van een prikkende huid of speldenprikken kortdurend zijn en snel verdwijnen, zoals wanneer het optreedt als gevolg van hyperventilatie, een angstaanval of tijdens het slapen op de arm tijdens de slaap. De meeste mensen hebben een tijdelijke paresthesie ervaren, zoals een slapende hand. Het gevoel verdwijnt snel als de druk op de zenuw is afgenomen. Sommige personen kunnen chronische paresthesie ervaren. Dit is meestal een symptoom van ernstige onderliggende aandoeningen.

• Prikkelingen of paresthesie
• Wat is paresthesie?
• Tijdelijke paresthesie
• Chronische paresthesie
• Oorzaken van prikkelingen
• Zenuwbeschadiging of zenuwirritatie
• Beroerte of TIA
• Multiple sclerose (MS)
• Diabetes
• Beknelde zenuw
• Ischias
• Carpaaltunnelsyndroom (CTS)
• Vitaminetekort
• Alcoholmisbruik
• Medicijnen
• Gewrichtsaandoeningen
• Schildklier
• Symptomen van paresthesie
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van prikkelingen
• Casus: Paresthesie
• Patiëntgegevens
• Huidige situatie
• Symptomen
• Anamnese
• Diagnose
• Behandeling door de huisarts
• Prognose
• Nazorg
• Preventie

Prikkelingen of paresthesie

Wat is paresthesie?

Paresthesie verwijst naar een brandend, tintelend of prikkelend gevoel dat meestal wordt gevoeld in handen, armen, benen of voeten, maar ook kan voorkomen in andere delen van het lichaam. Het gevoel, dat zonder waarschuwing optreedt, is meestal pijnloos en wordt beschreven als kriebelingen, jeuk of tintelingen zonder dat daar aanleiding voor is.

Tijdelijke paresthesie

De meeste mensen hebben wel eens een tijdelijke paresthesie ervaren, een prikkende huid als je te lang met de benen gekruist hebt gezeten of in slaap bent gevallen met een arm onder je hoofd. Het gebeurt wanneer langdurige druk op een zenuw wordt uitgeoefend. Het prikkende of brandende gevoel verdwijnt snel als de druk is afgenomen.

Chronische paresthesie

Chronische prikkelingen of paresthesie is vaak een symptoom van een onderliggende neurologische ziekte of traumatische zenuwbeschadiging. Paresthesie kan worden veroorzaakt door stoornissen die het centrale zenuwstelsel aantasten, zoals een beroerte of een TIA, multiple sclerose (MS), myelitis transversa (een acute ontsteking van een deel van het ruggenmerg) en hersenontsteking of encefalitis. Een tumor of vasculaire laesie dat tegen de hersenen of het ruggenmerg aandrukt kan ook paresthesie of prikkelingen veroorzaken. Zenuwbeknellingssyndromen, zoals het carpaaltunnelsyndroom, kunnen perifere zenuwen beschadigen en gepaard gaan met tintelingen, prikkelingen en pijn.

Oorzaken van prikkelingen

Wanneer je last hebt van prikkelingen of paresthesie, dan kan dit velerlei soorten oorzaken hebben, zoals onder meer:

• migraine
• alcoholisme
• neuropathie (diabetische neuropathie of alcoholische neuropathie)
  Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot prikkelingen / Bron: Marian Weyo/Shutterstock.com
• ondervoeding
• overgang
• uitdroging
• fibromyalgie
• gordelroos
• hypoglykemie (een te laag bloedsuikergehalte)
• de ziekte van Fabry
• zenuwirritatie
• atherosclerose (slagaderverkalking)
• hyperventilatie
• multiple sclerose (MS)
• immuundeficiëntie
• stofwisselingsziekten
• lidocaine vergiftiging
• anticonvulsiegeneesmiddelen
• lupus erythematosus
• neurologische aandoeningen
• motorneuronziekten (ziekten waarbij de spieren steeds zwakker worden)
• ziekte van Lyme
• inname van beta-alanine
• auto-immuunziekten
• zware metaalvergiftiging
• Guillain-Barré syndroom (GBS)

Zenuwbeschadiging of zenuwirritatie

Een letsel of een ongeluk dat zenuwbeschadiging heeft veroorzaakt, kan leiden tot prikkelingen of een prikkende huid.

Beroerte of TIA

Een beroerte of TIA treedt op wanneer de bloedtoevoer naar de hersenen wordt onderbroken wat schade veroorzaakt. Overlevenden van een beroerte en mensen met een traumatisch hersenletsel kunnen last krijgen van paresthesie door beschadiging van het centrale zenuwstelsel.

Multiple sclerose (MS)

Multiple sclerose is een ziekte van het centrale zenuwstelsel die van invloed is op de manier waarop je lichaam zich voelt. Bij deze ziekte reageert het immuunsysteem abnormaal sterk op myeline, welke een isolatielaag vormt rondom de zenuwen in het centraal zenuwstelsel. Deze laag zorgt ervoor dat zenuwen prikkels snel en efficiënt doorgeven en door de dunner wordende myeline-laag kan de informatieoverdracht via de zenuwvezels verslechteren en op een gegeven ogenblik kunnen zenuw-uitlopers verloren gaan.

Diabetes

Diabetes is een bloedsuikeraandoening die na verloop van tijd je zenuwen kan beschadigen, wat prikkelingen in voeten en handen teweegbrengt.

Beknelde zenuw

Een beknelde zenuw (vaak in je nek, schouder of arm) als gevolg van letsel of overbelasting, kan prikkelingen en tintelingen veroorzaken.

Ischias

Ischias is een uitstralende zenuwpijn in de bil en/of het been die ontstaat als gevolg van een irritatie/ontsteking. Het is een veel voorkomend probleem tijdens de zwangerschap dat doorgaans gevoelloosheid en pijn in je rug of benen veroorzaakt.

Carpaaltunnelsyndroom (CTS)

De carpale tunnel ligt aan de handpalmzijde van de pols en wanneer deze te smal wordt, geeft dat pijn en gevoelloosheid in je onderarm, pols, hand en vingers. Deze aandoening staat bekend als carpaaltunnelsyndroom (CTS).

Vitaminetekort

Ondervoeding en vitaminetekorten, vooral lage niveaus van vitamine B12, wat belangrijk is voor de gezondheid van de zenuwen, kan leiden tot prikkelingen en tintelingen.

Alcoholmisbruik

Alcoholmisbruik kan leiden tot zenuwschaden (alcoholische neuropathie) en dus prikkelingen en tintelingen veroorzaken.

Medicijnen

Bepaalde medicijnen kunnen zenuwirritatie of schade veroorzaken, zoals sommige soorten chemotherapie, evenals sommige antibiotica, en medicatie voor hiv en anti-epileptische medicatie. Benzodiazepine-ontwenning kan paresthesie veroorzaken.

Gewrichtsaandoeningen

Gewrichtsaandoeningen zoals reumatoïde artritis, psoriatische artritis en het carpaaltunnelsyndroom (CTS) zijn veel voorkomende oorzaken van paresthesie. Reumatoïde artritis is één van de meest voorkomende vormen van ontstekingsreuma. Psoriatische artritis of artritis psoriatica (PsA) is een vorm van ontstekingsreuma die voorkomt bij mensen met de huidziekte psoriasis. CTS is een gewrichtsaandoening die zich plotseling voordoet en het duidt op een klachtenpatroon die wordt veroorzaakt door een beknelling van de zenuw die loopt in het midden van de arm (nervus medianus), ter hoogte van de pols (de zogeheten 'carpale tunnel').

Schildklier

Paresthesie kan ook een symptoom zijn van schildklieraandoeningen als hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) en hypoparathyreoïdie (overactieve schildklier).

Symptomen van paresthesie

Prikkelingen zijn een symptoom van een onderliggende stoornis of aandoening. Wanneer paresthesie wordt veroorzaakt door een bepaalde aandoening, kan dit gepaard gaan met andere symptomen. De symptomen van paresthesie of prikkelingen kunnen zijn:

• jeuk
• tintelingen
• klapvoet
• dysartrie (spraakstoornis die wordt veroorzaakt door een beschadiging van het zenuwstelsel)
• doof gevoel
• spieratrofie (het dunner en minder krachtig worden van de spieren)
• oculaire dysmetrie (het constant te ver of niet ver genoeg doorschieten van de oogbewegingen)
• rusteloze benen syndroom
• formicatie: gekriebel op de huid, alsof er beestjes (mieren of andere insecten) over lopen
• slapende ledematen zoals een hand, voet, arm, been, etc.

Onderzoek en diagnose

De diagnose van prikkelingen of paresthesie is gebaseerd op het identificeren van de onderliggende aandoening. De arts zal allerlei vragen stellen over je klachten, je alcohol- en medicijngebruik en hij of zij zal je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek en laboratoriumtesten, zoals bloedonderzoek. Een arts kan andere onderzoeken laten uitvoeren zoals beeldvormende onderzoek, afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak van de paresthesie.

Paresthesie kan worden geclassificeerd als tijdelijk of chronisch. Voorbijgaande paresthesie kan een symptoom zijn van hyperventilatie of een paniekaanval. Chronische prikkelingen of paresthesie kan het gevolg zijn van zenuwirritatie, slechte bloedcirculatie, neuropathie of een aantal andere aandoeningen.

Behandeling van prikkelingen

Behandeling van prikkelingen of een prikkende huid (paresthesie) hangt af van een nauwkeurige diagnose van de onderliggende oorzaak. In geval van slapende ledematen, kan het herstel van je bloedcirculatie door het rekken, strekken of masseren van de aangedane ledemaat snel de tintelingen en prikkelingen wegnemen. Als de paresthesie het gevolg is van een chronische ziekte, zoals diabetes, of optreedt als een complicatie van behandelingen zoals chemotherapie, dan zijn de meeste behandelingen gericht op verlichting van de symptomen en klachten. Ontstekingsremmende medicijnen zoals ibuprofen of aspirine worden aanbevolen als de symptomen mild zijn.

Mensen met moeilijker te behandelen prikkelingen of paresthesie kunnen antidepressiva krijgen zoals amitriptyline. Antidepressiva die worden voorgeschreven voor paresthesie, worden gegeven in een veel lagere dosering dan voor de verlichting van depressie. Van de medicijnen wordt aangenomen dat ze helpen, omdat de persoon de perceptie van pijn verandert. Als de paresthesie die een persoon ervaart nog ernstiger is, kunnen opiumderivaten zoals codeïne worden voorgeschreven. Vanaf het jaar 1998 worden er proeven uitgevoerd om te bepalen of behandeling met menselijke zenuwgroeifactor effectief zal zijn bij het regenereren van beschadigde zenuwen.

Er zijn ook een aantal alternatieve behandelingen beschikbaar om de symptomen van paresthesie te verlichten en de prikkelingen te verdrijven. Vitaminesuppletie, in het bijzonder extra vitamine B-complex en vitamine B12, kan zinvol zijn bij een tekort. Vitaminesuppletie is iets dat met de nodige voorzichtigheid moet worden nagestreefd, omdat een overdosis van vitamine B6 bijvoorbeeld een van de oorzaken is van paresthesieën. Mensen die prikkelingen ervaren, moeten de consumptie van alcohol vermijden.

Massage kan soms ook enige verlichting bieden van de symptomen van paresthesie. Zelfmassage met aromatische oliën is soms ook nuttig. De toepassing van topicale zalven die capsaicine bevatten, de stof die rode pepers heet maakt, kan verlichting bieden bij prikkelingen. Het kan ook helpen om kleding en schoenen te dragen die loszitten en dus niet te strak.

Casus: Paresthesie

Patiëntgegevens

• Naam: Karin van der Meer
• Leeftijd: 48 jaar
• Geslacht: Vrouw
• Beroep: Administratief medewerker
• Gezinssituatie: Getrouwd, twee kinderen

Huidige situatie

Karin komt naar de huisarts met klachten van een prikkende en tintelende huid, vooral in haar handen en voeten. De klachten zijn de afgelopen maanden erger geworden.

Symptomen

• Prikkende en tintelende sensatie in handen en voeten
• Soms een branderig gevoel
• Gevoelloosheid in de vingertoppen
• Verminderde fijne motoriek

Anamnese

Karin werkt veel achter een computer. Ze heeft geen recente verwondingen, maar merkt dat de klachten erger worden na lange periodes van typen. Ze heeft geen bekende allergieën of andere gezondheidsproblemen. Er is geen familiegeschiedenis van neurologische aandoeningen.

Diagnose

Op basis van de symptomen en het lichamelijk onderzoek wordt de diagnose paresthesie gesteld. Dit wijst op een mogelijke stoornis in de gevoelssensatie.

Behandeling door de huisarts

• Ergonomisch advies: De huisarts adviseert om haar werkplek aan te passen met behukp van een arbodeskundige, teneinde de belasting op handen en polsen te verminderen.
• Fysiotherapie: De arts verwijst Karin naar een fysiotherapeut voor oefeningen en adviezen om de klachten te verminderen.
• Medicatie: Vitamine B-complex supplementen wordt aanbevolen, aangezien een tekort soms paresthesie kan veroorzaken.
• Pijnbestrijding: Gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers zoals paracetamol of ibuprofen, indien nodig.

Prognose

Met de juiste behandeling en aanpassingen in de werkhouding kan Karin's paresthesie verbeteren. Regelmatige controle is belangrijk om de voortgang te monitoren.

Nazorg

• Volgen van de behandeling: Karin wordt aangemoedigd om de ergonomische adviezen op te volgen en de voorgeschreven supplementen te nemen.
• Regelmatige controles: Periodieke afspraken bij de huisarts om de voortgang te bespreken en de behandeling zo nodig aan te passen.
• Ondersteuning: Betrokkenheid van haar werkgever middels het inschakelen van een arbodeskundige om een gezonde werkplek te waarborgen en eventuele aanpassingen te faciliteren.

Preventie

• Gezonde werkhouding: Regelmatig pauzes nemen tijdens het werken, rek- en strekoefeningen doen om spanning in handen en polsen te verminderen.
• Leefstijl: Gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging om de algehele gezondheid en zenuwfunctie te ondersteunen.

Lees verder

• Tintelingen: oorzaken van een tintelend gevoel in lichaam
• Doof gevoel: doof in been, voet, arm en hand met tintelingen