Compartimentsyndroom: Schade aan spieren en zenuwen

Het compartimentsyndroom (ook geschreven als “compartiment syndroom”) is een ernstige vasculaire en neurologische aandoening waarbij druk in een spiercompartiment ontstaat. Deze aandoening bestaat in zowel een acute als chronische vorm en kan leiden tot spier- en zenuwbeschadiging, evenals problemen met de bloeddoorstroming. Meestal ontstaat het door een traumatische gebeurtenis, zoals een fractuur. De benen, armen en buik zijn het vaakst aangetast door deze aandoening, waarbij symptomen zoals pijn of kramp in de spieren, gevoelloosheid, tintelingen en zwakte optreden. Het compartimentsyndroom is een medische noodsituatie die meestal een operatie vereist om blijvend letsel te voorkomen. Met tijdige behandeling zijn de vooruitzichten voor de meeste mensen goed. Door enkele preventieve maatregelen kan ernstige schade worden voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Druk op spieren, bloedvaten en zenuwen door zwelling
• Anatomie
• Veroorzakende situaties
• Risicofactoren compartimentsyndroom
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn, gevoelloosheid en zwakte
• Acuut compartimentsyndroom
• Chronisch compartimentsyndroom
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via operatie
• Operatie
• Ondersteunende therapie
• Prognose na operatie
• Complicaties: Blijvend letsel aan zenuwen en spieren
• Preventie van schade aan spieren en zenuwen
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met Compartimentsyndroom
• Zorg voor snel medische hulp bij symptomen
• Pas je bewegingen aan na de behandeling
• Houd je spieren in goede conditie
• Wees alert op veranderingen in je mobiliteit
• Volg nauwgezet controleafspraken
• Misvattingen rond compartimentsyndroom
• Compartimentsyndroom komt alleen door zware verwondingen voor
• De pijn bij compartimentsyndroom is vergelijkbaar met normale spierpijn
• Een verminderde bloedtoevoer is direct merkbaar
• Rust en pijnstilling zijn voldoende om het probleem te verhelpen
• Compartimentsyndroom treft alleen de benen
• Een normaal bloedonderzoek sluit compartimentsyndroom uit
• Na een operatie ben je meteen klachtenvrij

Epidemiologie

Het compartimentsyndroom is een relatief zeldzame aandoening, maar het kan voorkomen in zowel acute als chronische vormen. De incidentie varieert afhankelijk van de geografische locatie, demografie van de populatie en het type letsel of inspanning dat eraan ten grondslag ligt.

Acute compartimentsyndroom
Acute compartimentsyndroom komt het meest voor bij patiënten met traumatisch letsel, zoals breuken van lange botten, met name van de tibia en het onderbeen. De geschatte incidentie bij tibiafracturen bedraagt ongeveer 2% tot 9%, afhankelijk van de ernst van het letsel en de behandeling. Het komt vaker voor bij jongere mannen, voornamelijk door een hoger risico op traumatische ongevallen zoals sportblessures of verkeersongevallen.

Chronisch compartimentsyndroom
De chronische vorm, ook bekend als inspanningsgebonden compartimentsyndroom, komt vaker voor bij atleten, met name hardlopers en mensen die deelnemen aan activiteiten met herhaalde impact. Hoewel exacte cijfers ontbreken, komt deze vorm vaker voor bij jonge volwassenen en heeft het een lichte oververtegenwoordiging onder mannen.

Geografische en medische factoren
In gebieden met minder toegang tot tijdige medische zorg wordt acute compartimentsyndroom vaker gemeld in een gevorderd stadium, wat kan leiden tot een hoger risico op complicaties zoals weefselschade of verlies van ledematen. In regio's met geavanceerde medische faciliteiten is vroege diagnose vaker mogelijk, wat de uitkomsten aanzienlijk verbetert.

Mechanisme

Het compartimentsyndroom ontstaat door een verhoogde druk binnen een gesloten spiercompartiment. Deze druk leidt tot een verminderde bloedtoevoer, wat weefselschade en necrose veroorzaakt. Het mechanisme verschilt enigszins tussen acute en chronische vormen.

Pathofysiologie van acute compartimentsyndroom
Bij acute compartimentsyndroom ontstaat de drukverhoging meestal door oedeem of bloeding binnen het spiercompartiment. De fascia rond de spieren is niet rekbaar, waardoor zelfs een kleine volumetoename leidt tot een significante drukstijging. Dit belemmert de capillaire perfusie en veroorzaakt ischemie, wat binnen enkele uren onomkeerbare schade kan veroorzaken als het onbehandeld blijft.

Pathofysiologie van chronisch compartimentsyndroom
Chronische compartimentsyndroom wordt veroorzaakt door herhaalde inspanning die leidt tot een tijdelijke zwelling van de spieren. Bij gevoelige patiënten veroorzaakt dit een verhoogde intracompartmentale druk die de zenuwen comprimeert en de doorbloeding belemmert. Deze vorm verdwijnt meestal bij rust, maar kan progressief erger worden bij aanhoudende inspanning zonder aanpassing van de trainingsbelasting.

Oorzaken: Druk op spieren, bloedvaten en zenuwen door zwelling

Anatomie

De fascia (dikke weefsellagen) vormen een soort “scheidingswand” tussen spiergroepen in de armen en benen. Binnen elke fascialaag bevindt zich een afgesloten ruimte, een compartiment. Dit compartiment bevat spieren, zenuwen en bloedvaten. Omdat de fascia niet uitrekbaar zijn, leidt een zwelling in een compartiment tot een verhoogde druk in die ruimte. Deze druk kan druk uitoefenen op de spieren, bloedvaten en zenuwen. Wanneer de druk te hoog is, wordt de bloedtoevoer naar het compartiment belemmerd, wat kan leiden tot permanente schade aan de spieren en zenuwen. Als de druk lang genoeg aanhoudt, kunnen de spieren afsterven, wat kan resulteren in verlies van functie van het arm of been en in ernstige gevallen een amputatie.

Veroorzakende situaties

Zwelling die leidt tot het compartimentsyndroom kan optreden na een trauma zoals een auto-ongeluk, verbrijzelingsletsel of bij een chirurgische ingreep. Andere oorzaken kunnen complexe breuken, brandwonden (die leiden tot huidlittekens en strakkere huid), bloeding, of zacht weefsel letsel door trauma zijn. Langdurige compressie van een ledemaat, zoals bij bewusteloosheid, een overdreven strak verband, of een bloedstolsel in een bloedvat in de arm of het been, kan ook leiden tot het compartimentsyndroom. Het chronische compartimentsyndroom kan ontstaan door herhaaldelijke activiteiten zoals hardlopen, waarbij de druk in het compartiment alleen toeneemt tijdens de activiteit.

Risicofactoren compartimentsyndroom

Het gebruik van anabole steroïden kan bijdragen aan de ontwikkeling van het compartimentsyndroom. Hoewel mensen van alle leeftijden getroffen kunnen worden door chronisch compartimentsyndroom, komt de aandoening het meest voor bij jonge atleten onder de dertig jaar. Repetitieve oefeningen zoals snelwandelen en hardlopen verhogen ook het risico. Overmatige of intensieve training kan eveneens een risicofactor zijn.

Risicogroepen

Specifieke groepen patiënten lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een compartimentsyndroom.

Patiënten met traumatisch letsel
Fracturen, crush-letsel of uitgebreide weke delen schade zijn belangrijke risicofactoren voor acute compartimentsyndroom. Vooral patiënten met tibia- en onderarmfracturen vormen een kwetsbare groep.

Atleten en actieve jongeren
Atleten die deelnemen aan sporten met hoge impact, zoals hardlopen, voetbal of gewichtheffen, lopen een verhoogd risico op chronisch compartimentsyndroom. Deze groep heeft een hoog risico vanwege herhaalde spierbelasting en onvoldoende hersteltijd.

Patiënten met medische complicaties
Patiënten met anticoagulantia, verhoogde bloedingsneiging of uitgebreide oedeemvorming lopen een groter risico op compartimentsyndroom na operaties of ander letsel.

Specifieke beroepsgroepen
Beroepsbeoefenaars zoals soldaten, die langdurige zware inspanningen moeten leveren, hebben ook een verhoogd risico op zowel acute als chronische vormen van compartimentsyndroom.

Symptomen: Pijn, gevoelloosheid en zwakte

Bij het compartimentsyndroom ontstaan symptomen door verhoogde weefseldruk in een compartiment. Dit kan leiden tot zenuwuitval (met tintelingen), onvoldoende bloedtoevoer naar de weefsels en verlittekening van het weefsel. Langdurige hoge druk kan leiden tot spieratrofie en contracturen. Het compartimentsyndroom komt het meest voor in het onderbeen en de onderarm, maar kan ook de buik, bil, hand, voet en bovenarm treffen.

Acuut compartimentsyndroom

Het acute compartimentsyndroom is ernstig en ontwikkelt zich meestal binnen enkele uren na een ernstig letsel aan een arm of been. Het veroorzaakt ernstige pijn die niet vermindert met pijnmedicatie of door het getroffen gebied omhoog te plaatsen, en kan verergeren bij beweging. Andere symptomen zijn bleekheid van de huid (pallor), gevoelloosheid, tintelingen, een brandend gevoel, verminderd gevoel en zwakte.

Chronisch compartimentsyndroom

De chronische vorm van het compartimentsyndroom, ook bekend als exertioneel compartimentsyndroom of "inspanning compartimentsyndroom", ontwikkelt zich over dagen of weken door regelmatige, intensieve lichaamsbeweging. Meestal zijn het onderbeen, de bil of de dij getroffen. Symptomen omvatten verergerende pijn of kramp in de aangetaste spieren (bil, bovenbeen of onderbeen) binnen een halfuur na het starten van een oefening. De symptomen verdwijnen doorgaans met rust na tien tot twintig minuten, en de spierfunctie blijft normaal. Deze symptomen kunnen worden verward met shin splints, maar zijn geen medische noodsituatie en veroorzaken geen blijvende schade.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van compartimentsyndroom is essentieel om blijvende schade te voorkomen.

Ernstige en aanhoudende pijn
Acute compartimentsyndroom wordt gekenmerkt door intense pijn die niet vermindert met pijnstillers of rust. Dit is vaak het eerste symptoom en verergert bij passieve beweging van de betrokken spiergroep.

Verminderde sensorische en motorische functies
Bij voortschrijdende drukverhoging raken de zenuwen in het aangedane compartiment gecomprimeerd, wat leidt tot gevoelloosheid of tintelingen in het getroffen gebied. In gevorderde stadia kan spierzwakte optreden.

Progressieve zwelling en gespannen spieren
Bij acute vormen is een zichtbare zwelling van het ledemaat vaak aanwezig. Het gebied voelt gespannen aan en kan gevoelig zijn bij palpatie. Bij chronische vormen is zwelling meestal afwezig of minder uitgesproken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
Een lichamelijk onderzoek kan pijn onthullen wanneer de arts op het gebied drukt. Beweging van het getroffen gebied kan extreme pijn veroorzaken. Bij bijvoorbeeld een getroffen voet of onderbeen ervaart de patiënt ernstige pijn bij het bewegen van de tenen. Het aangetaste gebied is vaak gezwollen. Ter bevestiging van de diagnose meet de arts of verpleegkundige de druk in het compartiment met een naald die is aangesloten op een drukmeter. Deze test wordt idealiter uitgevoerd tijdens en na een activiteit die pijn veroorzaakt.

Differentiële diagnose
De arts moet het compartimentsyndroom snel identificeren en het onderscheiden van andere aandoeningen zoals:

• Cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• cnidaria envenomation
• Diepe veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• Gasgangreen (bacteriële infectie met gasophoping)
• necrotiserende weke-delen infecties
• perifere vasculaire verwondingen
• Rhabdomyolyse (spierafbraak met problemen in de urinewegen)
• Stressfracturen (herhaalde belasting van botten met botpijn)

Behandeling via operatie

Operatie

Bij acuut compartimentsyndroom is onmiddellijke chirurgische decompressie vaak noodzakelijk om spiernecrose (afsterven van spierweefsel) te voorkomen. Deze procedure, bekend als een “fasciotomie”, houdt in dat de arts lange incisies maakt door het spierweefsel om de druk te verlichten. De wonden worden open gelaten (afgedekt met een steriel verband) en meestal 48 tot 72 uur later tijdens een tweede operatie gesloten. Huidtransplantaties kunnen nodig zijn om de wonden te sluiten. Als het compartimentsyndroom het gevolg is van een gipsverband, brace of bandage, zal de arts deze aanpassingen maken om de druk te verlichten.

Ondersteunende therapie

Andere ondersteunende therapieën kunnen omvatten:

• dragen van steunzolen
• fysiotherapie
• het lichaamsdeel onder het niveau van het hart houden (om de bloedstroom in het compartiment te verbeteren)
• intraveneus (via een ader) vocht toedienen
• pijnmedicatie
• zuurstof toedienen via de neus of mond

Prognose na operatie

Met een snelle diagnose en behandeling zijn de vooruitzichten meestal uitstekend. De spieren en zenuwen in het compartiment kunnen herstellen na een operatie of het verwijderen van het verband. De algemene prognose hangt echter af van de oorzaak van het syndroom. Bij een vertraagde diagnose kan blijvende zenuwbeschadiging en verlies van spierfunctie optreden, vooral als de patiënt bewusteloos of sterk gesedeerd is en niet kan aangeven dat hij pijn heeft. Permanente zenuwbeschadiging kan optreden na twaalf tot veertien uur van compressie.

Complicaties: Blijvend letsel aan zenuwen en spieren

Onbehandeld compartimentsyndroom kan leiden tot blijvend letsel aan de zenuwen en spieren, wat de functie van deze structuren ernstig kan aantasten. Deze posttraumatische ischemische necrose van spieren, ook wel bekend als “Volkmann’s ischemie” of de "contractuur van von Volkmann", komt vooral voor na elleboogfracturen. In ernstige gevallen kan een amputatie noodzakelijk zijn.

Preventie van schade aan spieren en zenuwen

Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om complicaties van het compartimentsyndroom te voorkomen. Bij het dragen van een verband is het belangrijk om de risico’s van zwelling te begrijpen. Bij toenemende zwelling is het noodzakelijk om onmiddellijk een arts te raadplegen, zelfs na het gebruik van pijnstillers. Voor het chronisch compartimentsyndroom kunnen stretchoefeningen en fysiotherapie nuttig zijn, en het vermijden van intensieve oefeningen kan ook een goede preventieve maatregel zijn voor veel patiënten.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met Compartimentsyndroom

Het compartimentsyndroom is een medische noodsituatie die optreedt wanneer er te veel druk in een spiercompartiment ontstaat, waardoor spieren, zenuwen en bloedvaten worden samengedrukt. Dit kan leiden tot ernstige schade aan de weefsels, wat onmiddellijke behandeling vereist. Het omgaan met deze aandoening na de acute fase vergt aanpassingen in je dagelijkse leven om verdere complicaties te voorkomen.

Zorg voor snel medische hulp bij symptomen

Als je merkt dat je symptomen hebt die kunnen wijzen op compartimentsyndroom, zoals hevige pijn die niet afneemt met rust of pijnstillers, of gevoelloosheid, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te schakelen. Vroege interventie kan schade aan spieren en zenuwen beperken. Je arts kan bepalen of een chirurgische ingreep nodig is om de druk te verlichten en het risico op permanente schade te minimaliseren.

Pas je bewegingen aan na de behandeling

Na de acute behandeling van compartimentsyndroom kan het nodig zijn om je fysieke activiteit tijdelijk aan te passen. Je zult mogelijk een revalidatieprogramma moeten volgen om de kracht en functie van de getroffen spieren te herstellen. Werk samen met een fysiotherapeut om oefeningen te doen die de mobiliteit bevorderen zonder de druk op je spieren te verhogen. Probeer overbelasting van de getroffen gebieden te vermijden en vraag altijd advies bij het hervatten van intensievere activiteiten.

Houd je spieren in goede conditie

Als het compartimentsyndroom je spieren heeft beïnvloed, is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen om verdere schade te voorkomen. Een regelmatig, maar voorzichtig spieren- en gewrichts oefenprogramma kan helpen de spierkracht te behouden. Het versterken van je spieren zonder overbelasting kan bijdragen aan herstel en voorkomt verzwakking van de spieren door inactiviteit. Overleg altijd met je arts of fysiotherapeut voordat je nieuwe oefeningen probeert.

Wees alert op veranderingen in je mobiliteit

Het compartimentsyndroom kan blijvende effecten hebben op je mobiliteit, afhankelijk van de ernst van de schade aan de spieren en zenuwen. Het is belangrijk om veranderingen in je bewegingsvrijheid goed in de gaten te houden. Als je merkt dat je meer moeite hebt met lopen, staan, of het uitvoeren van dagelijkse handelingen, neem dan contact op met je zorgverlener. Aanpassingen in je levensstijl, zoals het gebruik van hulpmiddelen, kunnen je helpen je zelfstandigheid te behouden.

Volg nauwgezet controleafspraken

Na de behandeling van compartimentsyndroom is het essentieel om regelmatig op controle te gaan bij je arts. Tijdens deze controleafspraken wordt je herstel gemonitord en kunnen eventuele complicaties snel worden opgespoord. Je arts kan je adviseren over de voortgang van je herstel en aangeven wanneer je weer normaal kunt functioneren zonder extra risico's voor je gezondheid.

Misvattingen rond compartimentsyndroom

Compartimentsyndroom is een ernstige aandoening waarbij de druk in een spiercompartiment toeneemt, wat kan leiden tot verminderde doorbloeding en schade aan spieren en zenuwen. Dit kan acuut optreden na een blessure of operatie, maar ook chronisch voorkomen bij sporters. Er bestaan echter veel misverstanden over de oorzaken, symptomen en behandeling van dit syndroom.

Compartimentsyndroom komt alleen door zware verwondingen voor

Hoewel acuut compartimentsyndroom vaak het gevolg is van ernstig letsel, zoals botbreuken of kneuzingen, kan het ook ontstaan na een relatief klein trauma. Zelfs een gipsverband dat te strak zit, een spierscheuring of een intensieve inspanning kan het syndroom veroorzaken. Chronisch compartimentsyndroom komt vooral voor bij sporters, zoals hardlopers en fietsers, en ontstaat door herhaalde belasting van de spieren.

De pijn bij compartimentsyndroom is vergelijkbaar met normale spierpijn

Een veelvoorkomende misvatting is dat de pijn van compartimentsyndroom lijkt op gewone spierpijn. In werkelijkheid is de pijn veel heviger en neemt deze niet af met rust of pijnstillers. Bij acuut compartimentsyndroom wordt de pijn vaak omschreven als ondraaglijk en kan het gepaard gaan met een strak en gespannen gevoel in het aangedane gebied. Chronisch compartimentsyndroom veroorzaakt pijn tijdens inspanning die pas verdwijnt als de activiteit wordt gestopt.

Een verminderde bloedtoevoer is direct merkbaar

Veel patiënten denken dat ze het meteen zouden merken als de bloedtoevoer naar een spier wordt beperkt, maar bij compartimentsyndroom kunnen de symptomen sluipend ontstaan. In het begin ervaar je mogelijk alleen een zwaar gevoel of tintelingen. Pas in een later stadium kunnen ernstige symptomen optreden, zoals gevoelloosheid of spierzwakte. Dit maakt het belangrijk om bij aanhoudende of ongewone klachten tijdig medische hulp te zoeken.

Rust en pijnstilling zijn voldoende om het probleem te verhelpen

Bij een acuut compartimentsyndroom is rust alleen niet voldoende. Als de druk in het spiercompartiment te hoog wordt, kan dit leiden tot onherstelbare schade aan de spieren en zenuwen. In dergelijke gevallen is een operatie (fasciotomie) noodzakelijk om de druk te verlichten en verdere schade te voorkomen. Bij chronisch compartimentsyndroom kan rust helpen, maar vaak zijn fysiotherapie of aanpassingen in de trainingsroutine nodig om klachten te verminderen.

Compartimentsyndroom treft alleen de benen

Hoewel het syndroom het vaakst voorkomt in de benen, kan het ook andere lichaamsdelen treffen, zoals de hand, voet, onderarm of zelfs de buik. Dit hangt af van de oorzaak en de betrokken spieren. Compartimentsyndroom in de onderarm kan bijvoorbeeld ontstaan na langdurige intensieve inspanning of een fractuur, terwijl buikcompartimentsyndroom kan optreden na grote operaties of ernstige letsels.

Een normaal bloedonderzoek sluit compartimentsyndroom uit

Sommige mensen denken dat compartimentsyndroom via een standaard bloedonderzoek kan worden opgespoord, maar dit is niet het geval. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de symptomen en door de druk in het spiercompartiment direct te meten met een naald. In sommige gevallen kunnen aanvullende beeldvormende onderzoeken, zoals een MRI of echografie, nuttig zijn om andere oorzaken van de klachten uit te sluiten.

Na een operatie ben je meteen klachtenvrij

Hoewel een fasciotomie vaak noodzakelijk is bij acuut compartimentsyndroom, betekent dit niet dat je meteen hersteld bent. Het herstel kan weken tot maanden duren, afhankelijk van de ernst van de schade. Ook na een operatie kunnen klachten zoals stijfheid, krachtverlies en littekenvorming optreden. Revalidatie en fysiotherapie spelen daarom een belangrijke rol bij het herstelproces.

Compartimentsyndroom is een ernstige aandoening die snel kan verergeren als het niet op tijd wordt behandeld. Door goed op de signalen te letten en bij twijfel medisch advies in te winnen, kan blijvende schade aan spieren en zenuwen zoveel mogelijk worden voorkomen.