Compartimentsyndroom: Schade aan spieren en zenuwen

Het compartimentsyndroom (ook geschreven als “compartiment syndroom”) is een ernstige vasculaire en neurologische aandoening waarbij druk in een spiercompartiment ontstaat. Deze aandoening bestaat in zowel een acute als chronische vorm en kan leiden tot spier- en zenuwbeschadiging, evenals problemen met de bloeddoorstroming. Meestal ontstaat het door een traumatische gebeurtenis, zoals een fractuur. De benen, armen en buik zijn het vaakst aangetast door deze aandoening, waarbij symptomen zoals pijn of kramp in de spieren, gevoelloosheid, tintelingen en zwakte optreden. Het compartimentsyndroom is een medische noodsituatie die meestal een operatie vereist om blijvend letsel te voorkomen. Met tijdige behandeling zijn de vooruitzichten voor de meeste mensen goed. Door enkele preventieve maatregelen kan ernstige schade worden voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Druk op spieren, bloedvaten en zenuwen door zwelling
• Anatomie
• Veroorzakende situaties
• Risicofactoren compartimentsyndroom
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn, gevoelloosheid en zwakte
• Acuut compartimentsyndroom
• Chronisch compartimentsyndroom
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via operatie
• Operatie
• Ondersteunende therapie
• Prognose na operatie
• Complicaties: Blijvend letsel aan zenuwen en spieren
• Preventie van schade aan spieren en zenuwen

Epidemiologie

Het compartimentsyndroom is een relatief zeldzame aandoening, maar het kan voorkomen in zowel acute als chronische vormen. De incidentie varieert afhankelijk van de geografische locatie, demografie van de populatie en het type letsel of inspanning dat eraan ten grondslag ligt.

Acute compartimentsyndroom
Acute compartimentsyndroom komt het meest voor bij patiënten met traumatisch letsel, zoals breuken van lange botten, met name van de tibia en het onderbeen. De geschatte incidentie bij tibiafracturen bedraagt ongeveer 2% tot 9%, afhankelijk van de ernst van het letsel en de behandeling. Het komt vaker voor bij jongere mannen, voornamelijk door een hoger risico op traumatische ongevallen zoals sportblessures of verkeersongevallen.

Chronisch compartimentsyndroom
De chronische vorm, ook bekend als inspanningsgebonden compartimentsyndroom, komt vaker voor bij atleten, met name hardlopers en mensen die deelnemen aan activiteiten met herhaalde impact. Hoewel exacte cijfers ontbreken, komt deze vorm vaker voor bij jonge volwassenen en heeft het een lichte oververtegenwoordiging onder mannen.

Geografische en medische factoren
In gebieden met minder toegang tot tijdige medische zorg wordt acute compartimentsyndroom vaker gemeld in een gevorderd stadium, wat kan leiden tot een hoger risico op complicaties zoals weefselschade of verlies van ledematen. In regio's met geavanceerde medische faciliteiten is vroege diagnose vaker mogelijk, wat de uitkomsten aanzienlijk verbetert.

Mechanisme

Het compartimentsyndroom ontstaat door een verhoogde druk binnen een gesloten spiercompartiment. Deze druk leidt tot een verminderde bloedtoevoer, wat weefselschade en necrose veroorzaakt. Het mechanisme verschilt enigszins tussen acute en chronische vormen.

Pathofysiologie van acute compartimentsyndroom
Bij acute compartimentsyndroom ontstaat de drukverhoging meestal door oedeem of bloeding binnen het spiercompartiment. De fascia rond de spieren is niet rekbaar, waardoor zelfs een kleine volumetoename leidt tot een significante drukstijging. Dit belemmert de capillaire perfusie en veroorzaakt ischemie, wat binnen enkele uren onomkeerbare schade kan veroorzaken als het onbehandeld blijft.

Pathofysiologie van chronisch compartimentsyndroom
Chronische compartimentsyndroom wordt veroorzaakt door herhaalde inspanning die leidt tot een tijdelijke zwelling van de spieren. Bij gevoelige patiënten veroorzaakt dit een verhoogde intracompartmentale druk die de zenuwen comprimeert en de doorbloeding belemmert. Deze vorm verdwijnt meestal bij rust, maar kan progressief erger worden bij aanhoudende inspanning zonder aanpassing van de trainingsbelasting.

Oorzaken: Druk op spieren, bloedvaten en zenuwen door zwelling

Anatomie

De fascia (dikke weefsellagen) vormen een soort “scheidingswand” tussen spiergroepen in de armen en benen. Binnen elke fascialaag bevindt zich een afgesloten ruimte, een compartiment. Dit compartiment bevat spieren, zenuwen en bloedvaten. Omdat de fascia niet uitrekbaar zijn, leidt een zwelling in een compartiment tot een verhoogde druk in die ruimte. Deze druk kan druk uitoefenen op de spieren, bloedvaten en zenuwen. Wanneer de druk te hoog is, wordt de bloedtoevoer naar het compartiment belemmerd, wat kan leiden tot permanente schade aan de spieren en zenuwen. Als de druk lang genoeg aanhoudt, kunnen de spieren afsterven, wat kan resulteren in verlies van functie van het arm of been en in ernstige gevallen een amputatie.

Veroorzakende situaties

Zwelling die leidt tot het compartimentsyndroom kan optreden na een trauma zoals een auto-ongeluk, verbrijzelingsletsel of bij een chirurgische ingreep. Andere oorzaken kunnen complexe breuken, brandwonden (die leiden tot huidlittekens en strakkere huid), bloeding, of zacht weefsel letsel door trauma zijn. Langdurige compressie van een ledemaat, zoals bij bewusteloosheid, een overdreven strak verband, of een bloedstolsel in een bloedvat in de arm of het been, kan ook leiden tot het compartimentsyndroom. Het chronische compartimentsyndroom kan ontstaan door herhaaldelijke activiteiten zoals hardlopen, waarbij de druk in het compartiment alleen toeneemt tijdens de activiteit.

Risicofactoren compartimentsyndroom

Het gebruik van anabole steroïden kan bijdragen aan de ontwikkeling van het compartimentsyndroom. Hoewel mensen van alle leeftijden getroffen kunnen worden door chronisch compartimentsyndroom, komt de aandoening het meest voor bij jonge atleten onder de dertig jaar. Repetitieve oefeningen zoals snelwandelen en hardlopen verhogen ook het risico. Overmatige of intensieve training kan eveneens een risicofactor zijn.

Risicogroepen

Specifieke groepen patiënten lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een compartimentsyndroom.

Patiënten met traumatisch letsel
Fracturen, crush-letsel of uitgebreide weke delen schade zijn belangrijke risicofactoren voor acute compartimentsyndroom. Vooral patiënten met tibia- en onderarmfracturen vormen een kwetsbare groep.

Atleten en actieve jongeren
Atleten die deelnemen aan sporten met hoge impact, zoals hardlopen, voetbal of gewichtheffen, lopen een verhoogd risico op chronisch compartimentsyndroom. Deze groep heeft een hoog risico vanwege herhaalde spierbelasting en onvoldoende hersteltijd.

Patiënten met medische complicaties
Patiënten met anticoagulantia, verhoogde bloedingsneiging of uitgebreide oedeemvorming lopen een groter risico op compartimentsyndroom na operaties of ander letsel.

Specifieke beroepsgroepen
Beroepsbeoefenaars zoals soldaten, die langdurige zware inspanningen moeten leveren, hebben ook een verhoogd risico op zowel acute als chronische vormen van compartimentsyndroom.

Symptomen: Pijn, gevoelloosheid en zwakte

Bij het compartimentsyndroom ontstaan symptomen door verhoogde weefseldruk in een compartiment. Dit kan leiden tot zenuwuitval (met tintelingen), onvoldoende bloedtoevoer naar de weefsels en verlittekening van het weefsel. Langdurige hoge druk kan leiden tot spieratrofie en contracturen. Het compartimentsyndroom komt het meest voor in het onderbeen en de onderarm, maar kan ook de buik, bil, hand, voet en bovenarm treffen.

Acuut compartimentsyndroom

Het acute compartimentsyndroom is ernstig en ontwikkelt zich meestal binnen enkele uren na een ernstig letsel aan een arm of been. Het veroorzaakt ernstige pijn die niet vermindert met pijnmedicatie of door het getroffen gebied omhoog te plaatsen, en kan verergeren bij beweging. Andere symptomen zijn bleekheid van de huid (pallor), gevoelloosheid, tintelingen, een brandend gevoel, verminderd gevoel en zwakte.

Chronisch compartimentsyndroom

De chronische vorm van het compartimentsyndroom, ook bekend als exertioneel compartimentsyndroom of "inspanning compartimentsyndroom", ontwikkelt zich over dagen of weken door regelmatige, intensieve lichaamsbeweging. Meestal zijn het onderbeen, de bil of de dij getroffen. Symptomen omvatten verergerende pijn of kramp in de aangetaste spieren (bil, bovenbeen of onderbeen) binnen een halfuur na het starten van een oefening. De symptomen verdwijnen doorgaans met rust na tien tot twintig minuten, en de spierfunctie blijft normaal. Deze symptomen kunnen worden verward met shin splints, maar zijn geen medische noodsituatie en veroorzaken geen blijvende schade.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van compartimentsyndroom is essentieel om blijvende schade te voorkomen.

Ernstige en aanhoudende pijn
Acute compartimentsyndroom wordt gekenmerkt door intense pijn die niet vermindert met pijnstillers of rust. Dit is vaak het eerste symptoom en verergert bij passieve beweging van de betrokken spiergroep.

Verminderde sensorische en motorische functies
Bij voortschrijdende drukverhoging raken de zenuwen in het aangedane compartiment gecomprimeerd, wat leidt tot gevoelloosheid of tintelingen in het getroffen gebied. In gevorderde stadia kan spierzwakte optreden.

Progressieve zwelling en gespannen spieren
Bij acute vormen is een zichtbare zwelling van het ledemaat vaak aanwezig. Het gebied voelt gespannen aan en kan gevoelig zijn bij palpatie. Bij chronische vormen is zwelling meestal afwezig of minder uitgesproken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
Een lichamelijk onderzoek kan pijn onthullen wanneer de arts op het gebied drukt. Beweging van het getroffen gebied kan extreme pijn veroorzaken. Bij bijvoorbeeld een getroffen voet of onderbeen ervaart de patiënt ernstige pijn bij het bewegen van de tenen. Het aangetaste gebied is vaak gezwollen. Ter bevestiging van de diagnose meet de arts of verpleegkundige de druk in het compartiment met een naald die is aangesloten op een drukmeter. Deze test wordt idealiter uitgevoerd tijdens en na een activiteit die pijn veroorzaakt.

Differentiële diagnose
De arts moet het compartimentsyndroom snel identificeren en het onderscheiden van andere aandoeningen zoals:

• Cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• cnidaria envenomation
• Diepe veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• Gasgangreen (bacteriële infectie met gasophoping)
• necrotiserende weke-delen infecties
• perifere vasculaire verwondingen
• Rhabdomyolyse (spierafbraak met problemen in de urinewegen)
• Stressfracturen (herhaalde belasting van botten met botpijn)

Behandeling via operatie

Operatie

Bij acuut compartimentsyndroom is onmiddellijke chirurgische decompressie vaak noodzakelijk om spiernecrose (afsterven van spierweefsel) te voorkomen. Deze procedure, bekend als een “fasciotomie”, houdt in dat de arts lange incisies maakt door het spierweefsel om de druk te verlichten. De wonden worden open gelaten (afgedekt met een steriel verband) en meestal 48 tot 72 uur later tijdens een tweede operatie gesloten. Huidtransplantaties kunnen nodig zijn om de wonden te sluiten. Als het compartimentsyndroom het gevolg is van een gipsverband, brace of bandage, zal de arts deze aanpassingen maken om de druk te verlichten.

Ondersteunende therapie

Andere ondersteunende therapieën kunnen omvatten:

• dragen van steunzolen
• fysiotherapie
• het lichaamsdeel onder het niveau van het hart houden (om de bloedstroom in het compartiment te verbeteren)
• intraveneus (via een ader) vocht toedienen
• pijnmedicatie
• zuurstof toedienen via de neus of mond

Prognose na operatie

Met een snelle diagnose en behandeling zijn de vooruitzichten meestal uitstekend. De spieren en zenuwen in het compartiment kunnen herstellen na een operatie of het verwijderen van het verband. De algemene prognose hangt echter af van de oorzaak van het syndroom. Bij een vertraagde diagnose kan blijvende zenuwbeschadiging en verlies van spierfunctie optreden, vooral als de patiënt bewusteloos of sterk gesedeerd is en niet kan aangeven dat hij pijn heeft. Permanente zenuwbeschadiging kan optreden na twaalf tot veertien uur van compressie.

Complicaties: Blijvend letsel aan zenuwen en spieren

Onbehandeld compartimentsyndroom kan leiden tot blijvend letsel aan de zenuwen en spieren, wat de functie van deze structuren ernstig kan aantasten. Deze posttraumatische ischemische necrose van spieren, ook wel bekend als “Volkmann’s ischemie” of de "contractuur van von Volkmann", komt vooral voor na elleboogfracturen. In ernstige gevallen kan een amputatie noodzakelijk zijn.

Preventie van schade aan spieren en zenuwen

Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om complicaties van het compartimentsyndroom te voorkomen. Bij het dragen van een verband is het belangrijk om de risico’s van zwelling te begrijpen. Bij toenemende zwelling is het noodzakelijk om onmiddellijk een arts te raadplegen, zelfs na het gebruik van pijnstillers. Voor het chronisch compartimentsyndroom kunnen stretchoefeningen en fysiotherapie nuttig zijn, en het vermijden van intensieve oefeningen kan ook een goede preventieve maatregel zijn voor veel patiënten.