Tuberculeuze artritis: Tuberculose (infectie) aan gewricht

Tuberculose is een bacteriële infectie, veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis. Vooral longproblemen komen voor bij deze infectie. Af en toe zijn andere organen zoals de nieren, de hersenen en/of de wervelkolom aangetast. Een zeer klein aantal patiënten ontwikkelt artritis waarbij meestal één gewricht getroffen is. Enkele algemene symptomen treden op in combinatie met een verlies van spieren en zwellingen van de gewrichten. De ziekte is heel moeilijk te diagnosticeren omwille van diverse redenen. Een vroege diagnose is echter belangrijk om een goede gewrichtsfunctie te behouden. Spalken, medicijnen en eventueel chirurgie zijn de nodige behandelingstechnieken voor tuberculeuze artritis.

• Synoniemen tuberculeuze artritis
• Epidemiologie tuberculose aan gewricht
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen bacteriële infectie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties gewrichten
• Preventie tuberculeuze artritis

Synoniemen tuberculeuze artritis

Tuberculeuze artritis is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• de ziekte van Ponchet
• granulomateuze artritis

Epidemiologie tuberculose aan gewricht

Incidentie van tuberculeuze artritis

Tuberculeuze artritis is een relatief zeldzame vorm van artritis die veroorzaakt wordt door een infectie met Mycobacterium tuberculosis. In vergelijking met andere vormen van artritis komt het minder vaak voor, hoewel de incidentie varieert afhankelijk van de geografische locatie en de prevalentie van tuberculose in een bepaald gebied. Tuberculeuze artritis komt vaker voor in landen waar tuberculose nog endemisch is, zoals bepaalde regio's in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Het is goed voor ongeveer 1-3% van alle gevallen van tuberculose, maar het kan vaker voorkomen bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals hiv-positieve patiënten.

In ontwikkelde landen, waar tuberculose beter onder controle is, komt tuberculeuze artritis voornamelijk voor bij mensen die immigreren uit gebieden met een hoge prevalentie van de ziekte of bij mensen met risicofactoren zoals hiv-infectie of immuunsuppressieve therapieën. De ziekte komt vaker voor bij volwassenen, maar kinderen kunnen ook getroffen worden, vooral bij de armen en in gebieden waar toegang tot medische zorg beperkt is.

Geografische verdeling

Tuberculeuze artritis is het meest voorkomend in regio's waar tuberculose een hoog aantal gevallen heeft. In sommige Afrikaanse landen, waar de prevalentie van tuberculose aanzienlijk hoger is, wordt een groter percentage van de bevolking getroffen door tuberculeuze artritis in vergelijking met landen waar de ziekte relatief zeldzaam is. De geografische variatie wordt vooral beïnvloed door de mate van vaccinatie tegen tuberculose, gezondheidszorgtoegang en hygiënische omstandigheden.

Verband met andere aandoeningen

Er is een significant verband tussen tuberculeuze artritis en andere aandoeningen zoals hiv, diabetes mellitus en nierziekten. Hiv-positieve patiënten, bijvoorbeeld, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculose, inclusief tuberculeuze artritis, door een verzwakt immuunsysteem. Diabetici hebben ook een verhoogd risico op infecties, inclusief tuberculose, vanwege een verminderde afweer tegen bacteriën. Ziekenhuisbezoeken voor immuunsuppressieve therapieën, zoals bij orgaantransplantaties of langdurige corticosterioïdbehandeling, dragen ook bij aan een verhoogd risico op tuberculeuze artritis.

Mechanisme

Pathofysiologie van tuberculeuze artritis

Tuberculeuze artritis wordt veroorzaakt door de hematogene verspreiding van Mycobacterium tuberculosis naar de gewrichten vanuit de primaire infectiehaard in de longen. De bacteriën verspreiden zich via de bloedbaan naar andere delen van het lichaam, waaronder de gewrichten. De meeste gevallen van tuberculeuze artritis betreffen de grote gewrichten, zoals de knie, heup en schouder, hoewel de ziekte in elk gewricht kan voorkomen.

De infectie in de gewrichten veroorzaakt een chronische ontsteking die kan leiden tot beschadiging van kraakbeen, bot en het omliggende weefsel. Bij tuberculeuze artritis is er meestal een langzaam progressief verloop van de ziekte, met aanvankelijke symptomen van pijn, zwelling en beperkte bewegingsvrijheid. Als de infectie niet adequaat behandeld wordt, kan dit leiden tot ernstige gewrichtsschade en functieverlies.

Immuunrespons

De immuunrespons tegen Mycobacterium tuberculosis speelt een cruciale rol bij de ontwikkeling van tuberculeuze artritis. De mycobacteriën worden herkend door immuuncellen, zoals macrofagen, die de infectie proberen te bestrijden door ontstekingsmediatoren vrij te geven. Deze ontsteking kan echter ook leiden tot schade aan het aangetaste gewricht. In sommige gevallen kan de immuunrespons onvoldoende zijn om de infectie volledig te elimineren, wat leidt tot chronische infectie en ontsteking. De vorming van granulomen, typische letsels bij tuberculose, speelt een centrale rol in het immuunmechanisme, hoewel deze granulomen vaak niet volledig in staat zijn om de bacteriën te elimineren.

Rol van hematogene verspreiding

Hematogene verspreiding is de belangrijkste manier waarop Mycobacterium tuberculosis tuberculeuze artritis veroorzaakt. In de meeste gevallen van tuberculeuze artritis wordt de infectie verspreid via de bloedbaan, vaak vanuit de longen of andere primaire infectiehaarden. De bacteriën kunnen zich in de gewrichten nestelen en een ontstekingsreactie veroorzaken die schade aanricht aan de gewrichtsstructuren. In sommige gevallen kan de ziekte zich ook via de lymfatische weg verspreiden, hoewel dit minder gebruikelijk is.

Oorzaken

Tuberculose-infectie

De belangrijkste oorzaak van tuberculeuze artritis is een infectie met Mycobacterium tuberculosis. Dit is dezelfde bacterie die verantwoordelijk is voor de longtuberculose. De infectie verspreidt zich meestal via de bloedbaan naar de gewrichten, wat leidt tot ontsteking en pijn. De bacterie kan zich in de gewrichten nestelen en daar een chronische ontsteking veroorzaken, die zonder behandeling kan leiden tot gewrichtsschade en zelfs gewrichtsverlies. De meeste gevallen van tuberculeuze artritis ontstaan uit een latente tuberculose-infectie die actief wordt wanneer het immuunsysteem verzwakt is.

Verzwakt immuunsysteem

Een verzwakt immuunsysteem is een belangrijke oorzaak van tuberculeuze artritis, aangezien het lichaam minder in staat is om infecties te bestrijden. Patiënten met hiv, die een verminderde immuunfunctie hebben, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van tuberculose-infecties, waaronder tuberculeuze artritis. Andere factoren die het immuunsysteem kunnen verzwakken, zoals diabetes mellitus, nierziekten, en het gebruik van immuunsuppressiva bij bijvoorbeeld orgaantransplantaties, verhogen het risico op het ontwikkelen van tuberculose, inclusief tuberculeuze artritis.

Hiv-infectie

Hiv-infectie is een belangrijke oorzaak van tuberculeuze artritis, omdat het de afweer van het lichaam tegen infecties vermindert. Hiv-positieve patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculose, en dus ook op tuberculeuze artritis. Het verzwakte immuunsysteem kan de bacteriën die tuberculose veroorzaken niet effectief bestrijden, waardoor deze zich via de bloedbaan naar de gewrichten verspreiden en daar ontsteking en schade veroorzaken.

Diabetes mellitus

Diabetes mellitus is een andere aandoening die het risico op tuberculeuze artritis vergroot. Diabetes verzwakt de afweermechanismen van het lichaam, wat het gemakkelijker maakt voor Mycobacterium tuberculosis om zich in de gewrichten te nestelen en een infectie te veroorzaken. Diabetici hebben bovendien vaak verminderde doorbloeding en andere complicaties die het lichaam minder goed in staat stellen om infecties te bestrijden, wat hun vatbaarheid voor tuberculose verhoogt.

Onvoldoende behandeling van primaire tuberculose

Een onvoldoende behandelde primaire tuberculose-infectie kan leiden tot tuberculeuze artritis. Als de tuberculose-infectie niet volledig wordt geëlimineerd uit het lichaam, kunnen de bacteriën zich later opnieuw verspreiden naar andere organen, waaronder de gewrichten. Dit kan leiden tot chronische tuberculeuze artritis. Het is essentieel dat de behandeling van tuberculose adequaat en volledig wordt voltooid om de ontwikkeling van tuberculeuze artritis te voorkomen.

Leeftijd en geslacht

Leeftijd en geslacht kunnen ook invloed hebben op het risico op tuberculeuze artritis. Ouderen hebben vaak een verzwakt immuunsysteem, wat hen kwetsbaarder maakt voor infecties, inclusief tuberculose. Mannen lopen vaker risico dan vrouwen, mogelijk door een hogere prevalentie van risicofactoren zoals hiv-infectie en andere aandoeningen die het immuunsysteem onderdrukken. In gebieden waar tuberculose veel voorkomt, kunnen ook kinderen worden getroffen, vooral als ze blootgesteld zijn aan onhygiënische omstandigheden of slechte gezondheidszorg.

Langdurig gebruik van immunosuppressiva

Het langdurig gebruik van immunosuppressiva, zoals corticosteroïden of geneesmiddelen na een orgaantransplantatie, is een belangrijke oorzaak van tuberculeuze artritis. Deze medicijnen verzwakken het immuunsysteem, waardoor het lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden. Dit vergroot het risico op het ontwikkelen van tuberculose, en dus ook tuberculeuze artritis, vooral bij patiënten die in gebieden wonen waar tuberculose endemisch is.

Overdracht van Mycobacterium tuberculosis

Mycobacterium tuberculosis wordt meestal overgedragen via luchtdeeltjes, zoals bij hoesten of niezen van een geïnfecteerde persoon. In sommige gevallen kan de infectie zich via de bloedbaan naar de gewrichten verspreiden, wat leidt tot tuberculeuze artritis. De overdracht van de bacterie speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van tuberculeuze artritis, vooral in gebieden waar de ziekte endemisch is of bij patiënten die in nauw contact staan met mensen met actieve tuberculose.

Gezondheidssystemen en toegang tot zorg

Toegang tot gezondheidszorg speelt ook een rol in de oorzaak van tuberculeuze artritis. In landen waar de gezondheidszorg minder goed ontwikkeld is, kunnen patiënten met tuberculose niet tijdig worden gediagnosticeerd of behandeld, wat het risico op complicaties zoals tuberculeuze artritis vergroot. Evenzo kan het ontbreken van vaccinatie tegen tuberculose bijdragen aan het aantal gevallen van tuberculose en dus ook tuberculeuze artritis.

Risicofactoren

Immuungecompromitteerde patiënten

Een van de belangrijkste risicofactoren voor tuberculeuze artritis is een verzwakt immuunsysteem. Patiënten met hiv-infectie, diabetes mellitus, kanker of andere aandoeningen die het immuunsysteem onderdrukken, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculose, inclusief tuberculeuze artritis. Immuunsuppressieve therapieën, zoals het gebruik van corticosteroïden of medicijnen na orgaantransplantatie, verhogen ook het risico op tuberculoseinfecties.

Hiv-infectie

Hiv-positieve patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculose, inclusief tuberculeuze artritis. Dit komt door het verzwakte immuunsysteem dat niet in staat is om Mycobacterium tuberculosis effectief te bestrijden. Bij hiv-patiënten kan tuberculose zich sneller en ernstiger ontwikkelen, wat de kans op gewrichtsinfecties vergroot.

Chronische aandoeningen zoals diabetes

Diabetes mellitus is een andere risicofactor voor tuberculeuze artritis. Diabetici hebben vaak een verminderd vermogen om infecties te bestrijden, wat hun vatbaarheid voor tuberculose verhoogt. Het verzwakte immuunsysteem bij diabetespatiënten maakt het moeilijker voor hun lichaam om Mycobacterium tuberculosis te elimineren, wat leidt tot een grotere kans op de ontwikkeling van tuberculeuze artritis.

Leeftijd en geslacht

Tuberculeuze artritis komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, hoewel het in beide leeftijdsgroepen kan optreden. Er is een grotere incidentie van tuberculeuze artritis bij mannen dan bij vrouwen, waarschijnlijk vanwege de hogere prevalentie van risicofactoren zoals hiv-infectie en andere immuungecompromitteerde toestanden in de mannelijke populatie.

Risicogroepen

Immuungecompromitteerde patiënten

Zoals eerder besproken, zijn immuungecompromitteerde patiënten de grootste risicogroep voor tuberculeuze artritis. Dit omvat mensen met hiv, diabetes, of degenen die immunosuppressieve therapieën ondergaan. Patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan of die langdurig corticosteroïden gebruiken, lopen een verhoogd risico. Ook mensen die andere aandoeningen hebben die het immuunsysteem verzwakken, zoals kanker of nierziekten, behoren tot deze risicogroep.

Patiënten met eerdere tuberculose-infecties

Patiënten die in het verleden tuberculose hebben gehad, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculeuze artritis, vooral als de primaire infectie niet goed behandeld werd of als er een latente infectie is die later actief wordt. Deze groep kan ook meer kans hebben op chronische infecties in andere delen van het lichaam, inclusief de gewrichten.

Leeftijd en geslacht

Hoewel tuberculeuze artritis vaker voorkomt bij volwassenen, kan de ziekte ook voorkomen bij kinderen, vooral in gebieden met beperkte toegang tot gezondheidszorg. Mannen lijken vaker getroffen te worden dan vrouwen, vooral in populaties die risicofactoren zoals hiv-infectie vertonen.

Symptomen bacteriële infectie

De symptomen treden geleidelijk op en meestal is slechts één gewricht getroffen bij tuberculeuze artritis. Mogelijke aangetaste gewrichten zijn de enkels, heupen, knieën, polsen en de wervelkolom (tuberculose die de wervelkolom aantast, is vaak gekend als de ziekte van Pott). De ziekte kenmerkt zich door spieratrofie (spierverlies), spiertrekkingen, een verminderde beweging in de gewrichten en zwelling van de gewrichten die tevens warm en gevoelig zijn. Indien de ruggengraat betrokken is, kunnen onder de plaats van de infectie gevoelloosheid, tintelingen of zwakte optreden. Af en toe is het enige symptoom een pijnloos, koud abces. Algemene symptomen zijn gewichtsverlies of verlies van eetlust, milde koorts en overmatig zweten (hyperhidrose) (vooral nachtelijk zweten).

Alarmsymptomen

Pijn en zwelling in de gewrichten

Het meest voorkomende symptoom van tuberculeuze artritis is pijn en zwelling in de gewrichten, vooral in de knieën, heupen of schouders. De pijn kan variëren van mild tot ernstig en wordt vaak verergerd door beweging of belasting van het gewricht. De zwelling is vaak zichtbaar en kan gepaard gaan met warmte en roodheid van de huid rondom het gewricht.

Bewegingsbeperkingen

Als de ziekte voortschrijdt, kan de patiënt beperkte beweeglijkheid van het aangetaste gewricht ervaren. Dit kan variëren van lichte stijfheid tot volledige immobiliteit van het gewricht. Dit symptoom kan wijzen op de progressie van de infectie en het risico op gewrichtsschade.

Koorts en algemene malaise

Naast gewrichtspijn kunnen patiënten met tuberculeuze artritis ook koorts, nachtelijk zweten en algemeen ongemak ervaren, wat tekenen zijn van systemische infectie. Deze symptomen kunnen bijdragen aan de diagnose, vooral als ze gepaard gaan met een voorgeschiedenis van tuberculose of risicofactoren voor de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek toont zwelling en irritatie (ontsteking) van het gewricht. In minder dan de helft van de patiënten zijn de longproblemen nog niet zichtbaar bij het lichamelijk onderzoek.

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van tuberculeuze artritis is vaak vertraagd door een gebrek aan bewustzijn, een sluipend begin van de symptomen en de gevarieerde presentatie van de symptomen. Daarnaast zijn vroege symptomen niet via een röntgenfoto zichtbaar. Pas na twee tot vijf maanden na de aanwezigheid van de ziekte, merkt een arts verschillen in het skelet op. De arts voert bijgevolg diverse onderzoeken uit om tuberculeuze artritis op te sporen, zoals:

• aspiratie van vocht in het gewricht (vocht opzuigen)
• een biopsie (stukje weefsel wegnemen) van het gewricht om de bacteriën die TBC veroorzaken, te detecteren
• een CT-scan van de wervelkolom
• een röntgenfoto van de gewrichten
• een thoraxfoto (radiografisch onderzoek van de borstkas)
• een tuberculine huidtest

Differentiële diagnose

De symptomenreeks van de volgende aandoeningen lijkt sterk op die van tuberculeuze artritis:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen met pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid)
• de ziekte van Bechterew (blijvende gewrichtsontsteking)
• gepigmenteerde villonodulaire synovitis (ontsteking van slijmvlies van gewrichten)
• hemofiele arthropathie
• jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten door ophoping van urinezuur)
• reumatöide artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• septische artritis (ontsteking van gewricht door infectie)
• synoviale osteochondromatose

Behandeling

De behandeling van actieve tuberculose bestaat uit spalken om de acute symptomen te verlichten. Soms zijn spalken langdurig nodig om misvormingen te voorkomen. De patiënt krijgt voorts een combinatie van vele geneesmiddelen gedurende minimaal 12-18 maanden. Deze moeten op de juiste manier worden ingenomen zodat de bacteriën volledig verdwijnen en niet terugkeren. Verder verlichten pijnstillers en het toepassen van warmte of koude aan de gewrichten de pijn. Ook enkele natuurlijke pijnstillers zijn beschikbaar, al bespreekt de arts dit steeds met de arts. Soms is chirurgie nodig, zeker om eventuele spinale abcessen af te voeren of om de wervelkolom te stabiliseren, alsook wanneer de patiënt na 4-5 maanden niet reageert op de geneesmiddelen. Chirurgie is zelden nodig voor infecties op andere plaatsen.

Prognose

Een vroege diagnose en specifieke en adequate behandeling zijn nodig voor het behoud van een goede gewrichtsfunctie. Deze vorm van artritis kan namelijk mogelijk ernstig weefsel vernietigen. Soms treedt echter gewrichtsschade op voordat de infectie onder controle is met de medicatie. Tot slot keert in 17-34% van de patiënten tuberculeuze artritis terug na de behandeling.

Complicaties gewrichten

Een vertraging in de diagnose en behandeling leidt vaak tot bijkomende bot- en gewrichtsschade. Volgende complicaties zijn daarom mogelijk bij tuberculeuze artritis:

• een ruggenmergcompressie (samendrukken van het ruggenmerg)
• het instorten van de wervels, wat resulteert in kyfose
• vernietiging van de gewrichten
• zenuwbeknelling

Preventie tuberculeuze artritis

Preventie van tuberculeuze artritis richt zich voornamelijk op de preventie van tuberculose en een vroege diagnose van de aandoening. Maatregelen zijn onder andere:

• Vaccinatie met het BCG-vaccin om tuberculose te voorkomen
• Regelmatige screening en monitoring bij risicopatiënten
• Vroegtijdige behandeling van tuberculose-infecties om verspreiding en complicaties te voorkomen
• Educatie over hygiënemaatregelen en risicofactoren

Lees verder

• Tuberculose: Bacteriële infectie met longproblemen
• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten
• Artritis: Hulpmiddelen en aanpassingen in en rond het huis
• Gedissemineerde tuberculose: Verspreide bacteriële infectie
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid