Ziekte van Refsum met symptomen aan ogen, huid en zenuwen

De ziekte van Refsum is een erfelijke aandoening die zich kenmerkt door retinitis pigmentosa (een oogaandoening), perifere polyneuropathie, cerebellaire ataxie en ichthyosis (een huidaandoening). Daarnaast kunnen er nog vele andere symptomen optreden. Deze neurocutane ziekte wordt veroorzaakt door een opeenstapeling van fytaanzuur in plasma en weefsel. Patiënten met deze aandoening moeten goed op hun voeding letten. De ziekte werd voor het eerst beschreven in 1946.

• Synoniemen aandoening
• Epidemiologie van de ziekte van Refsum
• Mechanisme
• Oorzaken en erfelijkheid van de aandoening
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Retinitis pigmentosa, cerebellaire ataxie en ichthyosis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van de ziekte van Refsum
• Levenskwaliteit en ondersteuning

Synoniemen aandoening

De ziekte van Refsum staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• DOC 11 (Fytaanzuur type)
• Fytaanzuur Opslag Aandoening
• Heredopathia Atactica Polyneuritiformis
• Hypertrofische neuropathie van Refsum
• Refsum Disease
• Verhoorningsstoornis 11 (Fytaanzuur Type)

Epidemiologie van de ziekte van Refsum

Incidentie en prevalentie wereldwijd

De ziekte van Refsum is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte die wereldwijd slechts bij een klein aantal patiënten voorkomt. De exacte prevalentie varieert echter per regio en populatie. In bepaalde landen en gemeenschappen, vooral waar consanguiniteit vaker voorkomt, zijn hogere incidentiecijfers gerapporteerd. Door de zeldzaamheid van de aandoening blijft het vaak ongediagnosticeerd of laat ontdekt, wat epidemiologische gegevens complex maakt.

Invloed van genetische diversiteit op verspreiding

Genetische diversiteit speelt een belangrijke rol in de epidemiologie van de ziekte van Refsum. Aangezien de ziekte wordt veroorzaakt door mutaties in specifieke genen, zoals het PHYH-gen, varieert de verspreiding van deze mutaties per etnische groep en regio. Studies in populaties met een hoge graad van genetische variatie suggereren dat bepaalde groepen mogelijk een hoger risico hebben op deze genetische afwijkingen.

Mechanisme

Rol van fytaanzuurmetabolisme

De ziekte van Refsum wordt gekenmerkt door een stoornis in het metabolisme van fytaanzuur. Normaal gesproken wordt dit vetzuur afgebroken in het peroxisoom, een celorganel dat verantwoordelijk is voor de oxidatie van vetzuren. Bij patiënten met de ziekte van Refsum kunnen enzymen, zoals fytaanzuurhydroxylase, deze vetzuren niet goed afbreken. Dit leidt tot een ophoping van fytaanzuur in het bloed en de weefsels, wat toxische effecten heeft op het zenuwstelsel en de huid.

Impact van genetische mutaties

De ziekte van Refsum wordt veroorzaakt door mutaties in genen zoals het PHYH-gen en soms het PEX7-gen. Deze mutaties belemmeren het normale functioneren van peroxisomen. Dit zorgt ervoor dat essentiële stappen in het metabolisme van fytaanzuur niet goed verlopen, met als gevolg de typische symptomen van de ziekte, zoals sensorische neuropathie, retinitis pigmentosa en gehoorverlies.

Oorzaken en erfelijkheid van de aandoening

In het merendeel van de gevallen wordt de ziekte van Refsum veroorzaakt door mutaties in het PHYH-gen. Een klein percentage van de gevallen is toe te schrijven aan mutaties in het PEX7-gen. De aandoening wordt autosomaal recessief overgeërfd, wat betekent dat beide kopieën van het gen mutaties moeten bevatten. De ouders van een patiënt dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen meestal geen symptomen.

Risicofactoren

Erfelijkheid en genetische aanleg

De belangrijkste risicofactor voor de ziekte van Refsum is genetische aanleg. De ziekte wordt autosomaal recessief overgeërfd, wat betekent dat beide ouders drager moeten zijn van het afwijkende gen om de ziekte door te geven aan hun kind. Patiënten met een familiegeschiedenis van de ziekte lopen daarom een hoger risico.

Consanguiniteit als risicofactor

In gemeenschappen waar huwelijken tussen verwanten vaker voorkomen, zoals in bepaalde etnische of geïsoleerde gemeenschappen, wordt de kans op overerving van de ziekte van Refsum groter. Consanguiniteit verhoogt de kans dat een kind twee afwijkende kopieën van het gen erft, wat leidt tot het ontstaan van de ziekte.

Risicogroepen

Patiënten met familiegeschiedenis van de ziekte

Patiënten met een familiegeschiedenis van de ziekte van Refsum vormen een belangrijke risicogroep, vooral wanneer het om naaste familieleden gaat. Voor deze groep kan genetisch advies nuttig zijn om de kans op overerving van de ziekte in kaart te brengen en preventieve maatregelen te bespreken.

Gemeenschappen met hoge mate van consanguiniteit

In bepaalde gemeenschappen waar huwelijken binnen de familie gebruikelijk zijn, wordt de kans op overerving van de ziekte van Refsum verhoogd. Deze gemeenschappen worden vaak als risicogroepen beschouwd voor autosomaal recessieve aandoeningen, inclusief de ziekte van Refsum.

Symptomen: Retinitis pigmentosa, cerebellaire ataxie en ichthyosis

De belangrijkste symptomen zijn retinitis pigmentosa, perifere neuropathie (verminderd pijngevoel, verlamming, prikkelingen en tintelingen in handen en voeten), cerebellaire ataxie en ichthyosis vulgaris (huidziekte gekenmerkt door een droge huid en schilferige huid). Meestal heeft een patiënt ook anosmie (onvermogen om te ruiken). Daarnaast kunnen zich bijkomende symptomen voordoen. De symptomen ontwikkelen zich vaak langzaam en ongemerkt vanaf de kindertijd en worden meestal zichtbaar in de vroege volwassenheid. De eerste symptomen treden meestal op tussen de leeftijd van twee en zeven jaar, maar de diagnose wordt vaak pas gesteld wanneer de patiënt (jong)volwassen is.

Retinitis pigmentosa (RP)

Bij retinitis pigmentosa verliest de patiënt geleidelijk zijn gezichtsvermogen. Deze aandoening treft het netvlies, de lichtgevoelige laag aan de achterkant van het oog. De eerste symptomen zijn meestal nachtblindheid, die al in de kindertijd kan beginnen. De progressie van de aandoening verloopt traag, maar uiteindelijk kan het perifere (zijdelingse) zicht worden aangetast en kan de patiënt blind worden.

Perifere polyneuropathie

Perifere polyneuropathie is een aandoening van meerdere perifere zenuwen, die zich buiten de hersenen en het ruggenmerg bevinden. Symptomen zijn gevoelloosheid, zwakte, brandende pijn en het verlies van reflexen.

Cerebellaire ataxie

Ataxie is een coördinatiestoornis van de bewegingen. Bij cerebellaire ataxie is het defect gelegen in de kleine hersenen. Dit leidt tot problemen met het handhaven van de lichaamshouding en het coördineren van bewegingen, wat resulteert in een wankel gangbeeld.

Ichthyosis

Ichthyosis is een aandoening gekenmerkt door een droge, schilferige huid, die zich mogelijk presenteert op de handpalmen, voetzolen of de romp.

Andere symptomen

Andere mogelijke symptomen zijn pupilafwijkingen, nystagmus, gehoorverlies en botafwijkingen aan handen en voeten. Deze kunnen congenitaal zijn, zoals verkorte ledematen. Bovendien kunnen hartritmestoornissen en andere hartproblemen, die soms levensbedreigend zijn, optreden.

Alarmsymptomen

Progressieve visuele achteruitgang

Een van de belangrijkste alarmsymptomen bij de ziekte van Refsum is progressieve visuele achteruitgang, vaak als gevolg van retinitis pigmentosa. Dit leidt tot nachtblindheid en verlies van het perifere gezichtsvermogen. Patiënten ervaren vaak eerst problemen met zien in het donker, gevolgd door een progressieve vermindering van het gezichtsveld.

Neurologische symptomen

Neurologische symptomen zoals gevoelloosheid en zwakte in de ledematen, bekend als polyneuropathie, zijn alarmerend en wijzen op schade aan de zenuwen. Deze symptomen kunnen het dagelijks functioneren van de patiënt ernstig beïnvloeden, vooral wanneer het spierzwakte en spieratrofie veroorzaakt.

Gehoorverlies en evenwichtsstoornissen

Bij veel patiënten ontwikkelt zich geleidelijk gehoorverlies en, in sommige gevallen, evenwichtsstoornissen. Deze symptomen worden veroorzaakt door de ophoping van fytaanzuur in de weefsels en beïnvloeden het binnenoor, wat essentieel is voor het gehoor en evenwicht.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een bloedonderzoek uit om het fytaanzuurgehalte te meten. Soms wordt een genetisch onderzoek gedaan om de diagnose te bevestigen, wat ook nuttig kan zijn voor prenatale diagnostiek.

Oogheelkundig onderzoek

Patiënten met retinitis pigmentosa gaan regelmatig naar de oogarts voor een uitgebreid oogonderzoek. Dit omvat vaak een elektroretinografie (ERG), een OCT-scan (netvliesscan) en/of een fluorescentieangiografie (onderzoek naar bloedvaten in het netvlies). Het ERG toont meestal abnormale resultaten bij de ziekte van Refsum.

Behandeling

Een gezonde en evenwichtige voeding is een cruciale behandelingsoptie. Voedingsmiddelen zoals rundvlees, lamsvlees, volle room, melk, boter en kaas bevatten veel fytaanzuur. Patiënten mogen maximaal 10 mg fytaanzuur per dag consumeren. Het behoud van een stabiel gewicht is belangrijk, aangezien gewichtsverlies kan leiden tot een verhoogde hoeveelheid fytaanzuur in het plasma, wat de symptomen verergert. In sommige gevallen is plasmaferese (het verwijderen van plasma uit het bloed) vereist, meestal één à twee keer per maand.

Daarnaast krijgt de patiënt een multidisciplinaire behandeling, afhankelijk van de specifieke symptomen.

Prognose van de ziekte van Refsum

De prognose varieert per patiënt. De neurologische symptomen blijven stabiel bij een goede voeding, en soms verbeteren de neurologische en huidafwijkingen zelfs. Door een goede voedingsaanpassing leven patiënten langer dan vroeger. In het verleden overleden de meeste patiënten voor de leeftijd van dertig jaar, maar tegenwoordig kunnen ze veel langer overleven. Helaas kunnen hartafwijkingen nog steeds tot vroegtijdig overlijden leiden.

Levenskwaliteit en ondersteuning

Patiënten met de ziekte van Refsum hebben vaak te maken met aanzienlijke uitdagingen. Psychosociale ondersteuning van familie, vrienden en professionele hulpverleners is essentieel om de levenskwaliteit te verbeteren. Steungroepen kunnen helpen door ervaringen en tips te delen. Een gezonde levensstijl en regelmatige medische controles zijn cruciaal voor het effectief beheren van de aandoening.