Nystagmus: Oogaandoening met wiebelogen

Nystagmus is een niet-pijnlijke complexe oogaandoening waarbij één of beide oogbollen onwillekeurige, snelle, ritmische bewegingen maken. De bewegingen gaan van links naar rechts (horizontale nystagmus), omhoog en omlaag (verticale nystagmus), of in een cirkelvormige beweging (roterende nystagmus). Nystagmus gaat vaak gepaard met problemen met het gezichtsvermogen. Patiënten kantelen vaak hun hoofd om de visusproblemen te compenseren. Meestal treedt nystagmus op aan beide ogen.

• Synoniemen van nystagmus
• Epidemiologie
• Soorten nystagmus
• Oorzaken van nystagmus
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van nystagmus

Nystagmus staat ook bekend onder verschillende synoniemen, zoals:

• Dansende ogen
• Heen-en-weer oogbewegingen
• Ongecontroleerde oogbewegingen
• Oogbevingen
• Oogbolstuipen
• Oogsidderen
• Snelle oogbewegingen (van links naar rechts)
• Trilogen
• Wiebelogen

Epidemiologie

Nystagmus treft naar schatting 1 op de 1.000 tot 2.000 pasgeborenen. De prevalentie kan variëren afhankelijk van de populatie en de aanwezigheid van erfelijke aandoeningen of syndromen.

Soorten nystagmus

Nystagmus kan worden ingedeeld in aangeboren (infantiel) en verworven (acuut) nystagmus.

Aangeboren (infantiel)

Infantiele nystagmus, ook bekend als het Infantiele Nystagmus Syndroom (INS), komt meestal tot uiting in de eerste zes weken tot drie maanden van het leven. Dit type nystagmus is vaak mild en blijft doorgaans stabiel. Het kan gepaard gaan met andere visuele afwijkingen. Behandeling kan nodig zijn als er andere oogaandoeningen aanwezig zijn. Vaak merken patiënten zelf de bewegingen niet op omdat hun hersenen zich hebben aangepast. In sommige gevallen kan een strabismeoperatie of een andere correctiemethode worden toegepast om de visus te verbeteren.

Verworven (acuut)

Verworven nystagmus kan ontstaan door verwondingen, ziekten, of medicijngebruik. Dit type nystagmus kan merkbare symptomen veroorzaken omdat de hersenen zich nog niet hebben aangepast. De oorzaak kan variëren van drugsgebruik tot andere medische aandoeningen. De behandeling richt zich meestal op het aanpakken van de onderliggende oorzaak.

Oorzaken van nystagmus

De oorzaak van nystagmus ligt vaak in een afwijkende werking van het hersengedeelte dat oogbewegingen reguleert, of in afwijkingen in het binnenoor. Ook kunnen er diverse oogaandoeningen en syndromen aan ten grondslag liggen.

Binnenoorafwijkingen

• Labyrintitis: Ontsteking van het labyrint in het binnenoor, wat kan leiden tot duizeligheid en evenwichtsproblemen.
• Ziekte van Ménière: Een aandoening van het binnenoor waarbij de oorzaak onbekend is, maar die symptomen zoals duizeligheid en gehoorverlies kan veroorzaken. Behandeling kan de symptomen verlichten.

Hersenaandoeningen en afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel

• Acute cerebellaire ataxie: Stoornis van de coördinatie veroorzaakt door beschadiging van het cerebellum.
• Beroerte: Onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat kan leiden tot nystagmus en andere neurologische symptomen.
• Een waterhoofd: Ophoping van cerebrospinaal vocht in de hersenen die druk op de hersenen kan uitoefenen.
• Hersenschudding: Mild traumatisch hersenletsel dat kan leiden tot symptomen zoals nystagmus.
• Hersentumoren: Abnormale gezwellen in de hersenen die visuele en motorische functies kunnen beïnvloeden.
• Wernicke-Korsakov-syndroom: Een aandoening veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine), gekenmerkt door symptomen zoals verwarring en nystagmus.
• Intracerebrale bloeding: Bloeding binnen de hersenen die kan leiden tot ernstige neurologische symptomen, waaronder nystagmus.
• Multiple sclerose: Auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel aantast en kan leiden tot nystagmus.
• Myasthenia gravis: Een neuromusculaire aandoening die spierzwakte veroorzaakt, wat ook visuele problemen kan veroorzaken.
• Neuroblastoom: Een zeldzame vorm van kanker die zich ontwikkelt uit zenuwcellen en zich vaak in de weefsels van het sympathische zenuwstelsel manifesteert.

Oogaandoeningen

• Achromatopsie: Volledige kleurenblindheid.
• Albinisme: Een genetische aandoening die de kleur van huid, haar en ogen beïnvloedt, vaak gepaard gaand met visuele problemen.
• Amblyopie: Lui oog.
• Aniridie: Een aangeboren aandoening waarbij de iris gedeeltelijk of volledig ontbreekt.
• Cataract: Staar, waarbij de ooglens vertroebelt, wat leidt tot wazig gezichtsvermogen.
• Chediak-Higashi syndroom (CHS): Een zeldzame vorm van albinisme die gepaard gaat met immuunsysteem- en zenuwstelselproblemen.
• Coloboom: Ontbreken van een deel van het oog.
• Diverse syndromen zoals het Barber-Say-syndroom, Knobloch-syndroom, Marinesco-Sjögren-syndroom (MSS), Dekaban-Arima-syndroom, Gillespie-syndroom, Nance-Horan-syndroom, NARP-syndroom, Ablepharon-Macrostomie-syndroom, Ziekte van Norrie, Ziekte van Refsum, Cornelia de Lange-syndroom, Kearns-Sayre-syndroom, Duane-syndroom, Barbet-Biedl-syndroom, Wolfram-syndroom, Syndroom van Alström, en anderen.
• Ernstige brekingsfout.
• Leber Congenitale Amaurosis: Blindheid vanaf de geboorte.
• Oftalmoplegie: Oogspierverlamming.
• Retinoschisis: Een aandoening waarbij het netvlies in twee lagen scheidt.
• Septo-optische dysplasie: Het tussenschot tussen de linker- en rechterhelft van de hersenen ontbreekt of is slechts gedeeltelijk aangelegd.
• Strabisme: Scheelzien.

Vitaminetekorten

• Abetalipoproteïnemie: Erfelijke aandoening waarbij het lichaam bepaalde vetten uit voedsel niet volledig absorbeert, vaak gepaard gaand met retinitis pigmentosa, een progressieve netvliesaandoening.
• Beriberi: Tekort aan vitamine B1 (thiamine), wat kan leiden tot hart- en zenuwschade.
• Vitamine B1 komt voor in voedingsmiddelen zoals volkoren granen, peulvruchten, en vlees.

Risicofactoren

De risicofactoren voor nystagmus zijn divers en kunnen erfelijk zijn of het gevolg van andere medische aandoeningen. Enkele bekende risicofactoren zijn:

• Erfelijke aandoeningen zoals het Infantiele Nystagmus Syndroom (INS)
• Aangeboren oogaandoeningen
• Trauma of verwondingen aan het hoofd
• Hersenletsel of hersenaandoeningen
• Oogaandoeningen zoals cataract of strabisme
• Vitaminetekorten zoals thiamine tekort
• Gebruik van bepaalde medicijnen of drugs

Symptomen

De symptomen van nystagmus kunnen variëren afhankelijk van het type en de oorzaak van de aandoening. Veel voorkomende symptomen zijn:

• Ongecontroleerde, ritmische oogbewegingen
• Problemen met het zicht en het scherpstellen
• Hoofd kantelen of andere houdingen aannemen om beter te kunnen zien
• Duizeligheid of evenwichtsproblemen (bij verworven nystagmus)
• Verlies van coördinatie (bij hersenaandoeningen)

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen, omvatten:

• Plotselinge verandering in het patroon van oogbewegingen
• Verlies van gezichtsvermogen
• Ernstige duizeligheid of verlies van evenwicht
• Plotselinge of ernstige hoofdpijn
• Verlies van bewustzijn

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van nystagmus begint met een grondige medische anamnese en oogonderzoek. Er kunnen aanvullende tests nodig zijn, zoals:

• Oogbewegingstests om de aard en het patroon van nystagmus te beoordelen
• Neuroloogonderzoek om te bepalen of er een onderliggende neurologische aandoening aanwezig is
• MRI of CT-scan van de hersenen om structurele afwijkingen te identificeren
• Evenwichtsonderzoek, zoals electronystagmografie (ENG) of videonystagmografie (VNG)
• Bloedonderzoek om tekorten of infecties te detecteren

Behandeling

De behandeling van nystagmus is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. Mogelijke behandelingen zijn:

• Medische behandeling van onderliggende aandoeningen, zoals infecties of vitaminetekorten
• Chirurgische ingrepen zoals een strabismeoperatie in geval van bijkomende oogaandoeningen
• Oogtraining en visuele therapie om de visuele functie te verbeteren
• Medicijnen zoals anticholinergica of sedativa voor sommige types van nystagmus
• Het dragen van speciale brillen of contactlenzen

Prognose

De prognose van nystagmus hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Bij aangeboren nystagmus kan de aandoening vaak stabiel blijven zonder verdere progressie. Bij verworven nystagmus kan de prognose variëren afhankelijk van de behandeling van de onderliggende aandoening.

Complicaties

Mogelijke complicaties van nystagmus kunnen zijn:

• Verminderd gezichtsvermogen of slecht scherpstellen
• Problemen met evenwicht en coördinatie
• Psychosociale impact zoals angst of depressie door visuele beperkingen
• Mogelijke verergering van onderliggende aandoeningen zoals hersentumoren of neurologische aandoeningen

Preventie

Er zijn geen specifieke maatregelen om nystagmus volledig te voorkomen, maar de volgende stappen kunnen helpen om het risico te verminderen:

• Regelmatige oogcontroles en vroege detectie van visuele afwijkingen bij pasgeborenen
• Vermijden van traumatische verwondingen door veiligheidsmaatregelen
• Adequate behandeling van onderliggende medische aandoeningen
• Gezonde voeding en levensstijl om tekorten en systemische aandoeningen te voorkomen