Nystagmus: Oogaandoening met wiebelogen

Nystagmus is een niet-pijnlijke complexe oogaandoening waarbij één of beide oogbollen onwillekeurige, snelle, ritmische bewegingen maken. De bewegingen gaan van links naar rechts (horizontale nystagmus), omhoog en omlaag (verticale nystagmus), of in een cirkelvormige beweging (roterende nystagmus). Nystagmus gaat vaak gepaard met problemen met het gezichtsvermogen. Patiënten kantelen vaak hun hoofd om de visusproblemen te compenseren. Meestal treedt nystagmus op aan beide ogen.

• Synoniemen van nystagmus
• Epidemiologie van wiebelende ogen
• Soorten
• Oorzaken van nystagmus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van snelle oogbewegingen
• Complicaties
• Preventie van wiebelogen

Synoniemen van nystagmus

Nystagmus staat ook bekend onder verschillende synoniemen, zoals:

• Dansende ogen
• Heen-en-weer oogbewegingen
• Ongecontroleerde oogbewegingen
• Oogbevingen
• Oogbolstuipen
• Oogsidderen
• Snelle oogbewegingen (van links naar rechts)
• Trilogen
• Wiebelogen

Epidemiologie van wiebelende ogen

Nystagmus treft naar schatting 1 op de 1.000 tot 2.000 pasgeborenen. De prevalentie kan variëren afhankelijk van de populatie en de aanwezigheid van erfelijke aandoeningen of syndromen.

Soorten

Nystagmus kan worden ingedeeld in aangeboren (infantiel) en verworven (acuut) nystagmus.

Aangeboren (infantiel)

Infantiele nystagmus, ook bekend als het Infantiele Nystagmus Syndroom (INS), komt meestal tot uiting in de eerste zes weken tot drie maanden van het leven. Dit type nystagmus is vaak mild en blijft doorgaans stabiel. Het kan gepaard gaan met andere visuele afwijkingen. Behandeling kan nodig zijn als er andere oogaandoeningen aanwezig zijn. Vaak merken patiënten zelf de bewegingen niet op omdat hun hersenen zich hebben aangepast. In sommige gevallen kan een strabismeoperatie of een andere correctiemethode worden toegepast om de visus te verbeteren.

Verworven (acuut)

Verworven nystagmus kan ontstaan door verwondingen, ziekten, of medicijngebruik. Dit type nystagmus kan merkbare symptomen veroorzaken omdat de hersenen zich nog niet hebben aangepast. De oorzaak kan variëren van drugsgebruik tot andere medische aandoeningen. De behandeling richt zich meestal op het aanpakken van de onderliggende oorzaak.

Oorzaken van nystagmus

De oorzaak van nystagmus ligt vaak in een afwijkende werking van het hersengedeelte dat oogbewegingen reguleert, of in afwijkingen in het binnenoor. Ook kunnen er diverse oogaandoeningen en syndromen aan ten grondslag liggen.

Binnenoorafwijkingen

• Labyrintitis: Ontsteking van het labyrint in het binnenoor, wat kan leiden tot duizeligheid en evenwichtsproblemen.
• Ziekte van Ménière: Een aandoening van het binnenoor waarbij de oorzaak onbekend is, maar die symptomen zoals duizeligheid en gehoorverlies kan veroorzaken. Behandeling kan de symptomen verlichten.

Hersenaandoeningen en afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel

• Acute cerebellaire ataxie: Stoornis van de coördinatie veroorzaakt door beschadiging van het cerebellum.
• Beroerte: Onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat kan leiden tot nystagmus en andere neurologische symptomen.
• Een waterhoofd: Ophoping van cerebrospinaal vocht in de hersenen die druk op de hersenen kan uitoefenen.
• Hersenschudding: Mild traumatisch hersenletsel dat kan leiden tot symptomen zoals nystagmus.
• Hersentumoren: Abnormale gezwellen in de hersenen die visuele en motorische functies kunnen beïnvloeden.
• Wernicke-Korsakov-syndroom: Een aandoening veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine), gekenmerkt door symptomen zoals verwarring en nystagmus.
• Intracerebrale bloeding: Bloeding binnen de hersenen die kan leiden tot ernstige neurologische symptomen, waaronder nystagmus.
• Multiple sclerose: Auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel aantast en kan leiden tot nystagmus.
• Myasthenia gravis: Een neuromusculaire aandoening die spierzwakte veroorzaakt, wat ook visuele problemen kan veroorzaken.
• Neuroblastoom: Een zeldzame vorm van kanker die zich ontwikkelt uit zenuwcellen en zich vaak in de weefsels van het sympathische zenuwstelsel manifesteert.

Oogaandoeningen

• Achromatopsie: Volledige kleurenblindheid.
• Albinisme: Een genetische aandoening die de kleur van huid, haar en ogen beïnvloedt, vaak gepaard gaand met visuele problemen.
• Amblyopie: Lui oog.
• Aniridie: Een aangeboren aandoening waarbij de iris gedeeltelijk of volledig ontbreekt.
• Cataract: Staar, waarbij de ooglens vertroebelt, wat leidt tot wazig gezichtsvermogen.
• Chediak-Higashi syndroom (CHS): Een zeldzame vorm van albinisme die gepaard gaat met immuunsysteem- en zenuwstelselproblemen.
• Coloboom: Ontbreken van een deel van het oog.
• Diverse syndromen zoals het Barber-Say-syndroom, Knobloch-syndroom, Marinesco-Sjögren-syndroom (MSS), Dekaban-Arima-syndroom, Gillespie-syndroom, Nance-Horan-syndroom, NARP-syndroom, Ablepharon-Macrostomie-syndroom, Ziekte van Norrie, Ziekte van Refsum, Cornelia de Lange-syndroom, Kearns-Sayre-syndroom, Duane-syndroom, Barbet-Biedl-syndroom, Wolfram-syndroom, Syndroom van Alström, en anderen.
• Ernstige brekingsfout.
• Leber Congenitale Amaurosis: Blindheid vanaf de geboorte.
• Oftalmoplegie: Oogspierverlamming.
• Retinoschisis: Een aandoening waarbij het netvlies in twee lagen scheidt.
• Septo-optische dysplasie: Het tussenschot tussen de linker- en rechterhelft van de hersenen ontbreekt of is slechts gedeeltelijk aangelegd.
• Strabisme: Scheelzien.

Vitaminetekorten

• Abetalipoproteïnemie: Erfelijke aandoening waarbij het lichaam bepaalde vetten uit voedsel niet volledig absorbeert, vaak gepaard gaand met retinitis pigmentosa, een progressieve netvliesaandoening.
• Beriberi: Tekort aan vitamine B1 (thiamine), wat kan leiden tot hart- en zenuwschade.
• Vitamine B1 komt voor in voedingsmiddelen zoals volkoren granen, peulvruchten, en vlees.

Risicofactoren

De risicofactoren voor nystagmus zijn divers en kunnen erfelijk zijn of het gevolg van andere medische aandoeningen. Enkele bekende risicofactoren zijn:

• Erfelijke aandoeningen zoals het Infantiele Nystagmus Syndroom (INS)
• Aangeboren oogaandoeningen
• Trauma of verwondingen aan het hoofd
• Hersenletsel of hersenaandoeningen
• Oogaandoeningen zoals cataract of strabisme
• Vitaminetekorten zoals thiamine tekort
• Gebruik van bepaalde medicijnen of drugs

Risicogroepen

Nystagmus, een aandoening die wordt gekarakteriseerd door oncontroleerbare oogbewegingen, kan verschillende oorzaken en risicofactoren hebben. Het is essentieel om risicogroepen te identificeren om tijdig interventies en opvolging te waarborgen. Er zijn verschillende groepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van nystagmus. Deze risicogroepen variëren op basis van genetische factoren, leeftijd, bijkomende medische aandoeningen en externe factoren zoals trauma of infecties.

Erfelijke factoren en genetische predispositie

Nystagmus kan in sommige gevallen erfelijk zijn. Genetische mutaties die het functioneren van de oogspieren of de zenuwbanen beïnvloeden, kunnen leiden tot het ontwikkelen van deze aandoening. Patiënten met een familiegeschiedenis van nystagmus, vooral diegenen met een genetische aanleg voor visuele stoornissen, lopen een groter risico om nystagmus te ontwikkelen. Genetisch advies kan waardevol zijn om het risico voor toekomstige generaties te begrijpen en om de juiste behandelstrategieën te ontwikkelen.

Pasgeborenen en jonge kinderen

Congenitale nystagmus komt vaak voor bij pasgeborenen en jonge kinderen. Dit type nystagmus is meestal aangeboren en kan verband houden met andere oogafwijkingen, zoals afwijkingen in de retina of de optische zenuw. De ogen van kinderen met deze aandoening kunnen voortdurend bewegen, wat kan leiden tot visuele problemen. Vroege detectie is van cruciaal belang om het gezichtsvermogen van kinderen te beschermen en om hen de juiste ondersteuning en therapieën te bieden.

Ouderen en leeftijdsgerelateerde risicofactoren

Ouderen kunnen nystagmus ontwikkelen als gevolg van leeftijdsgebonden aandoeningen, zoals maculadegeneratie, diabetische retinopathie, of andere degeneratieve oogziekten. Deze aandoeningen kunnen het visuele systeem beïnvloeden, wat kan leiden tot nystagmus als secundaire aandoening. Het is belangrijk om regelmatig oogonderzoeken uit te voeren bij ouderen, aangezien nystagmus zich subtiel kan ontwikkelen zonder onmiddellijke symptomen, maar de levenskwaliteit van ouderen aanzienlijk kan verminderen. Regelmatige opvolging van deze risicogroep is essentieel om tijdig in te grijpen.

Patiënten met neurologische aandoeningen

Nystagmus kan een secundair symptoom zijn bij verschillende neurologische aandoeningen, zoals multiple sclerose, beroertes, tumoren, of hersenletsel. Deze aandoeningen kunnen de hersenen en de zenuwbanen die verantwoordelijk zijn voor de oogbewegingen aantasten. Patiënten met deze neurologische aandoeningen moeten nauwlettend worden gevolgd om nystagmus te identificeren en om passende therapieën in te zetten. Behandeling van de onderliggende neurologische aandoening kan het effect van nystagmus verminderen.

Patiënten met visuele beperking of slechtziendheid

Patiënten die al lijden aan visuele beperking of slechtziendheid kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van nystagmus. Dit komt doordat de hersenen zich mogelijk aanpassen aan verminderde visuele input door abnormale oogbewegingen te creëren om visuele informatie te compenseren. Mensen met amblyopie (lui oog), ernstige refractieafwijkingen (zoals hoge bijziendheid of verziendheid), of andere oogziekten kunnen dus vaker nystagmus ontwikkelen. Regelmatige oogzorg en therapieën voor visuele beperking kunnen bijdragen aan het beheersen van de symptomen van nystagmus.

Externe factoren en trauma

Externe factoren zoals letsel aan het hoofd of de ogen kunnen ook het risico op het ontwikkelen van nystagmus verhogen. Trauma aan de hersenen of het gezicht, zoals na een verkeersongeval of een val, kan schade toebrengen aan de zenuwen die betrokken zijn bij oogbewegingen. Daarnaast kunnen infecties zoals meningitis of encefalitis het zenuwstelsel beïnvloeden en nystagmus veroorzaken. In deze gevallen is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken en om een nauwkeurige diagnose te stellen om de onderliggende oorzaak aan te pakken.

Patiënten met stofwisselingsstoornissen

Bepaalde metabole stoornissen, zoals vitamine B12-tekort, kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van nystagmus. Deze aandoeningen kunnen het zenuwstelsel aantasten, wat leidt tot motorische problemen, inclusief oncontroleerbare oogbewegingen. Patiënten met dergelijke stofwisselingsstoornissen moeten regelmatig gecontroleerd worden om tijdig mogelijke complicaties te herkennen en de behandeling aan te passen.

Patiënten die bepaalde medicatie gebruiken

Bepaalde medicijnen kunnen als bijwerking nystagmus veroorzaken. Dit geldt met name voor medicijnen die het centrale zenuwstelsel beïnvloeden, zoals sommige antipsychotica, anti-epileptica, en sedativa. Het is van belang dat patiënten die deze medicijnen gebruiken goed worden gecontroleerd, vooral wanneer er sprake is van onverklaarde oogbewegingen of visuele veranderingen. Aanpassing van medicatie of het gebruik van aanvullende therapieën kan nodig zijn om de symptomen van nystagmus te verminderen.

Symptomen

De symptomen van nystagmus kunnen variëren afhankelijk van het type en de oorzaak van de aandoening. Veel voorkomende symptomen zijn:

• Ongecontroleerde, ritmische oogbewegingen
• Problemen met het zicht en het scherpstellen
• Hoofd kantelen of andere houdingen aannemen om beter te kunnen zien
• Duizeligheid of evenwichtsproblemen (bij verworven nystagmus)
• Verlies van coördinatie (bij hersenaandoeningen)

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen, omvatten:

• Plotselinge verandering in het patroon van oogbewegingen
• Verlies van gezichtsvermogen
• Ernstige duizeligheid of verlies van evenwicht
• Plotselinge of ernstige hoofdpijn
• Verlies van bewustzijn

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van nystagmus begint met een grondige medische anamnese en oogonderzoek. Er kunnen aanvullende tests nodig zijn, zoals:

• Oogbewegingstests om de aard en het patroon van nystagmus te beoordelen
• Neuroloogonderzoek om te bepalen of er een onderliggende neurologische aandoening aanwezig is
• MRI of CT-scan van de hersenen om structurele afwijkingen te identificeren
• Evenwichtsonderzoek, zoals electronystagmografie (ENG) of videonystagmografie (VNG)
• Bloedonderzoek om tekorten of infecties te detecteren

Behandeling

De behandeling van nystagmus is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. Mogelijke behandelingen zijn:

• Medische behandeling van onderliggende aandoeningen, zoals infecties of vitaminetekorten
• Chirurgische ingrepen zoals een strabismeoperatie in geval van bijkomende oogaandoeningen
• Oogtraining en visuele therapie om de visuele functie te verbeteren
• Medicijnen zoals anticholinergica of sedativa voor sommige types van nystagmus
• Het dragen van speciale brillen of contactlenzen

Prognose van snelle oogbewegingen

De prognose van nystagmus hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Bij aangeboren nystagmus kan de aandoening vaak stabiel blijven zonder verdere progressie. Bij verworven nystagmus kan de prognose variëren afhankelijk van de behandeling van de onderliggende aandoening.

Complicaties

Mogelijke complicaties van nystagmus kunnen zijn:

• Verminderd gezichtsvermogen of slecht scherpstellen
• Problemen met evenwicht en coördinatie
• Psychosociale impact zoals angst of depressie door visuele beperkingen
• Mogelijke verergering van onderliggende aandoeningen zoals hersentumoren of neurologische aandoeningen

Preventie van wiebelogen

Er zijn geen specifieke maatregelen om nystagmus volledig te voorkomen, maar de volgende stappen kunnen helpen om het risico te verminderen:

• Regelmatige oogcontroles en vroege detectie van visuele afwijkingen bij pasgeborenen
• Vermijden van traumatische verwondingen door veiligheidsmaatregelen
• Adequate behandeling van onderliggende medische aandoeningen
• Gezonde voeding en levensstijl om tekorten en systemische aandoeningen te voorkomen