Nystagmus: Oogaandoening met wiebelogen

Nystagmus is een niet-pijnlijke complexe oogaandoening waarbij één of beide oogbollen onwillekeurige, snelle, ritmische bewegingen maken. De bewegingen gaan van links naar rechts (horizontale nystagmus), omhoog en omlaag (verticale nystagmus), of in een cirkelvormige beweging (roterende nystagmus). Nystagmus gaat vaak gepaard met problemen met het gezichtsvermogen. Patiënten kantelen veelal hun hoofd om de visusproblemen te compenseren. Meestal treedt nystagmus op aan beide ogen.

• Synoniemen oogaandoening nystagmus
• Epidemiologie aandoening
• Soorten wiebelogen
• Oorzaken snelle oogbewegingen
• Symptomen wiebelogen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aandoening

Synoniemen oogaandoening nystagmus

Deze aandoening is ook bekend onder deze synoniemen:

• dansende ogen
• heen-en-weer oogbewegingen
• ongecontroleerde oogbewegingen
• onwillekeurige oogbewegingen
• oogbevingen
• oogbolstuipen
• oogsidderen
• snelle oogbewegingen (van links naar rechts)
• trilogen
• wiebelogen

Epidemiologie aandoening

Deze aandoening treft ongeveer 1-1.000-2.000 pasgeborenen.

Soorten wiebelogen

In de praktijk bestaan er meer dan veertig soorten nystagmus. Deze zijn in grote lijnen in te delen in aangeboren en verworven nystagmus.

Aangeboren (infantiel)

Infantiele nystagmus of “het Infantiel Nystagmus Syndroom” (INS) is het resultaat van een erfelijke genetische aandoening die meestal in de eerste zes weken tot drie maanden van het levensjaar tot uiting komt. Dit type nystagmus is en blijft meestal vrij mild. De patiënt heeft mogelijk nog andere oogafwijkingen. Afhankelijk van de oogziekte, is een (chirurgische) behandeling zoals eens strabismeoperatie nodig, of schrijft de oogarts een correctiemiddel voor. De patiënt voelt overigens zelf de oogbewegingen niet en hij heeft er doorgaans weinig last van omdat de hersenen zich hebben aangepast aan deze situatie.

Verworven (acuut)

Door een verwonding of ziekte ontstaat bij sommige patiënten acute nystagmus. De meest voorkomende oorzaak is drugs of medicatie. Bij het item “oorzaken” staan diverse mogelijke oorzaken van verworven nystagmus. Veelal merken de patiënten deze nystagmus wel; de hersenen hebben zich namelijk nog niet aangepast aan de wiebelogen.

Oorzaken snelle oogbewegingen

De oorzaak van nystagmus is een afwijkende werking van het hersengedeelte of binnenoor dat de oogbeweging en positionering reguleert. Daarnaast zijn er ook oogaandoeningen waarbij nystagmus optreedt. Het komt ook voor bij allerlei syndromen, ook waarbij een vitaminetekort voorkomt. Tot slot spelen ook andere mogelijke factoren mee bij het ontstaan van nystagmus.

Binnenoorafwijkingen

• labyrintitis: Bij deze binnenooraandoening is een zenuw ontstoken die normaalgezien zorgt voor de hoofdbeweging. Symptomen zijn onder meer duizeligheid en misselijkheid.
• Ziekte van Ménière: De ziekte van Ménière is een aandoening van het binnenoor. Het is niet bekend wat de oorzaak is, maar er zijn verschillende behandelingen beschikbaar om symptomen te verhelpen.

Hersenaandoeningen of afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel

• acute cerebellaire ataxie
• beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen)
• een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel)
• een hersenschudding: Ook een hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen schedel met symptomen aan geheugen en gedrag) is een medische noodsituatie waarbij spoedeisende hulp vereist is. Dit is een mild traumatisch hersenletsel. Dat mogelijk leidt tot veel ernstige symptomen die de hersenfunctie beïnvloeden.
• hersentumoren
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen door een tekort aan thiamine met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)
• intracerebrale bloeding: Deze aandoening waarbij een bloeding is opgetreden in hersenweefsel waardoor schade optreedt aan de hersenen, is een medische noodsituatie. Spoedeisende zorg is nodig.
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening) is een chronische auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel aantast. MS heeft uiteenlopende symptomen waarbij sommige patiënten milde en andere ernstige symptomen vertonen.
• myasthenia gravis: Myasthenia gravis is een neuromusculaire aandoening. De patiënt vertoont hierbij zwakte van de skeletspieren. Dit veroorzaakt mogelijk gezichtszwakte, dubbelzien en afhangende oogleden (ptosis).
• neuroblastoom: Deze zeldzame kanker gaat uit van zenuwcellen en ontwikkelt zich in weefsels van het sympathische zenuwstelsel. Vroege symptomen van de kanker omvatten koorts, diarreeen anderen. Vooral kinderen zijn hierdoor getroffen.

Oogaandoeningen

• achromatopsie: Volledige kleurenblindheid
• albinisme: Albinisme is een zeldzame groep van genetische aandoeningen die de huid, haar en ogen aantasten; deze hebben dan weinig of geen kleur. Albinisme is ook geassocieerd met problemen met het gezichtsvermogen.
• amblyopie: Lui oog
• aniridie: Bij deze aangeboren oogaandoening heeft de patiënt geen of slechts een gedeeltelijke iris.
• Cataract: Bij staar vertroebelt de ooglens waardoor het zicht wazig of onscherp is (wazig gezichtsvermogen).
• Chediak Higashi syndroom (CHS): Dit is een zeldzame vorm van gedeeltelijk albinisme dat gepaard gaat met problemen in het immuunsysteem en het zenuwstelsel.
• coloboom: Ontbreken van een deel van het oog
• Diverse syndromen zoals het Barber Say-syndroom, het Knobloch-syndroom, het Marinesco-Sjögren-syndroom (MSS), het Dekaban-Arima-syndroom, het Gillespie-syndroom, het Nance-Horan Syndroom, het NARP-syndroom, het Ablepharon-Macrostomie Syndroom, de ziekte van Norrie, de ziekte van Refsum, het Cornelia de Lange-syndroom, het Kearns Sayre-Syndroom, het Duane-syndroom, het Barbet-Biedl-syndroom, het Wolfram-syndroom, het syndroom van Alström, …
• Ernstige brekingsfout
• leber Congenitale Amaurosis: Blindheid vanaf de geboorte
• oftalmoplegie: Oogspierverlamming
• retinoschisis: Retinoschisis is een aandoening waarbij een gebied van het netvlies gescheiden is in twee lagen.
• septo-optische dysplasie: Het tussenschot tussen de linker- en rechterhelft van de hersenen ontbreekt of anders is het slechts gedeeltelijk aangelegd bij septo-optische dysplasie.
• strabisme: Scheelzien

Vitaminetekorten

• Abètalipoproteïnemie: Abètalipoproteïnemie (ABL) is een erfelijke aandoening waarbij het lichaam bepaalde vetten in de voeding niet volledig absorbeert. Retinitis pigmentosa, een progressieve netvliesaandoening, komt hierbij ook voor.
• Beriberi: Hierbij heeft de patiënt een tekort aan vitamine B1 of thiaminedeficiëntie wat leidt tot hart- of zenuwschade. Vitamine B1 zit in voedingsmiddelen zoals melk, bonen, fruit, vlees en volle granen.

Andere

• alcohol ontwenningsverschijnselen: Alcohol ontwenningsverschijnselen is de naam voor de symptomen die optreden wanneer een stevige drinker plotseling stopt of aanzienlijk vermindert met het overmatig alcoholgebruik. Dit is een medische noodsituatie.
• bepaalde medicijnen of drugs, waaronder kalmeringsmiddelen en anti-epileptica.
• syndroom van Down: Dit is de meest voorkomende vorm van een ontwikkelingsachterstand. Veel patiënten met het syndroom van Down presenteren zich met nystagmus.

Symptomen wiebelogen

De schuddende en wiebelende oogbewegingen die meestal aan beide ogen optreden, zijn niet pijnlijk.

Nystagmuspatiënten ervaren vaak schommelingen in het gezichtsvermogen. Een wijziging van de snelheid van de nystagmus leidt tot een afname van het gezichtsvermogen. Dit is dan veelal gerelateerd aan stress, de emotionele toestand van de patiënt, vermoeidheid, de kijkrichting of wanneer de patiënt één oog bedekt. Het is belangrijk dat de patiënt begrijpt dat hij zelf een beetje invloed kan uitoefenen op de nystagmus zodat hij aan deze problemen kan werken.

Door de onwillekeurige oogbewegingen heeft de patiënt daarnaast vaak een abnormale hoofdpositie. Soms vloeien hieruit nek-, hoofd- en schouderproblemen voort. Het is belangrijk dat de omgeving (leerkrachten, partner, familie, vrienden, collega’s, …) dit begrijpen en ondersteunen. Niet iedereen lijkt dit namelijk te (willen) begrijpen, waardoor soms pestgedrag optreedt.

Evenwichtsproblemen en duizeligheid komen tot slot soms voor bij patiënten met nystagmus.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose gebeurt aan de hand van een grondig oogheelkundig onderzoek. Volgende onderzoeksmethoden zijn nog mogelijk voor de diagnose van nystagmus: CT-scan van het hoofd, elektro-oculografie (elektronystagmografie): een elektrische methode voor het meten van oogbewegingen behulp van kleine elektroden, een MRI-scan van het hoofd en eventueel neurologisch onderzoeken.

Wanneer de diagnose gesteld is, tracht de oogarts eveneens het “nulpunt” te identificeren. Het nulpunt is de hoofdpositie waarbij de ogen het langzaamst bewegen. Hierdoor is het voor de patiënt makkelijker en minder vermoeiend om waar te nemen.

Behandeling aandoening

Wie nystagmus opmerkt bij zichzelf of een andere patiënt, gaat best onmiddellijk naar de oogarts. Aangeboren nystagmus vereist vaak geen behandeling, maar de oogarts behandelt veelal wel indien mogelijk de onderliggende oogaandoening.

Bij verworven nystagmus is er steeds een onderliggende oorzaak waarvoor de patiënt een behandeling nodig heeft. Indien nystagmus is opgetreden na medicijngebruik of bij een infectie, verdwijnt de oogafwijking mogelijk nadat de oorzaak verholpen is.

Andere behandelingsmethoden omvatten een prismabril en low-vision-trainingen. Maar een oogspiercorrectie is ook mogelijk. De nystagmus zelf verdwijnt echter niet door de operatie. Soms gebruikt een oogarts botoxinspuitingen om de oogspieren te verlammen en bijgevolg de nystagmus te verminderen. Over het algemeen zijn de meeste therapieën weinig succesvol.