Kearns Sayre-Syndroom: Stofwisselingsaandoening

Patiënten met het Kearns Sayre-Syndroom hebben oogafwijkingen, ontwikkelingsstoornissen en hartproblemen. Door een genmutatie werkt het mitochondrion, de energiecentrale van het menselijk lichaam, niet goed. Meestal starten de symptomen op jonge leeftijd en zijn ze van progressieve aard. De behandeling verloopt multidisciplinair en aangezien genezing niet mogelijk is, werkt de behandeling voornamelijk ondersteunend en symptomatisch.

• Synoniemen Kearns Sayre-Syndroom
• Epidemiologie KSS
• Oorzaken KSS
• Risicofactoren KSS
• Symptomen: Hart, ogen, groei, spieren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Kearns Sayre-Syndroom

Het Kearns Sayre-Syndroom (KSS) is gekend onder een hele resem synoniemen:

• chronisch progressieve externe oftalmoplegie en myopathie
• CPEO met myopathie
• mitochondriale cytopathie
• occulocraniosomatisch syndroom (verouderd)
• oftalmoplegie plus syndroom
• oftalmoplegie, gepigmenteerde netvliesdegeneratie en cadiomyopathie

Epidemiologie KSS

KSS is een zeldzame neuromusculaire mitochondriale stofwisselingsziekte die mannen en vrouwen in gelijke aantallen treft. Er is evenmin een raciale voorliefde bij dit syndroom. Normaalgezien treden de symptomen voor de leeftijd van twintig jaar op, maar soms verschijnen ze al tijdens de kindertijd of pas bij volwassenheid. Oogafwijkingen en ontwikkelingsstoornissen presenteren zich veelal voor de leeftijd van vijf jaar. Sommige onderzoekers zijn van mening dat mitochondriale myopathieën (aandoeningen van energieproducerende cellen met symptomen aan spieren en hersenen), waaronder KSS, moeilijk of ondergediagnosticeerd zijn. Bijgevolg is het moeilijk om de werkelijke frequentie van aandoeningen zoals KSS te bepalen. Een voorlopige schatting gaat uit van 1-3 per 100.000 patiënten wereldwijd die getroffen zijn door KSS. Concreet zouden in Nederland enkele tientallen patiënten aan de ziekte lijden.

Oorzaken KSS

Een nieuwe spontane deletie van een grote hoeveelheid genetisch materiaal in het DNA van mitochondria (mtDNA) is wellicht de oorzaak van KSS. Soms is deze genmutatie overdraagbaar door de moeder. Een getroffen moeder geeft de mutatie(s) door aan al haar kinderen, maar alleen haar dochters geven de mutatie(s) door aan hun kinderen. Maar het syndroom treedt meestal spontaan (de novo) op.

Risicofactoren KSS

Er zijn geen specifieke risicofactoren geïdentificeerd voor het Kearns Sayre-Syndroom, buiten de genetische mutaties die het veroorzaken. De meeste gevallen van KSS ontstaan spontaan zonder voorafgaande risicofactoren. Er zijn geen bekende omgevingsfactoren of levensstijlfactoren die het risico verhogen.

Symptomen: Hart, ogen, groei, spieren

In sommige gevallen is KSS onderdeel van een andere aandoening of ziekte. De symptomen van deze aandoening zijn gewoonlijk duidelijk vóór de leeftijd van twintig jaar.

Hart

Patiënten met KSS presenteren zich met een hartspieraandoening (medische term is "cardiomyopathie") zoals een geleidingsstoornis van de hartspier (hartblok). De ernst van deze geleidingsstoornis varieert tussen getroffen patiënten.

Groei

In de meeste gevallen starten de symptomen met de groeistoornis. Andere symptomen zijn spierzwakte, een kort gestalte, en/of ataxie als gevolg van coördinatieproblemen in de kleine hersenen.

Ogen

De patiënt heeft een progressieve verlamming van bepaalde oogspieren (chronische progressieve externe oftalmoplegie), abnormale accumulatie van gekleurd (gepigmenteerd) materiaal op het netvlies (atypische retinitis pigmentosa), wat leidt tot chronische ontsteking, progressieve degeneratie en afsterven van bepaalde oogstructuren (pigmentdegeneratie van de retina). Het afhangende bovenste ooglid (ptosis), veroorzaakt door spierzwakte van de oogleden treedt ook al in de vroege kindertijd op. Andere oogbewegingsspieren verzwakken geleidelijk aan wat resulteert in verlamming van bepaalde oogbewegingen. De meeste patiënten met KSS hebben visuele problemen als gevolg van de atypische retinitis pigmentosa en de progressieve pigmentdegeneratie van de retina. Hierbij zijn mogelijk de oogzenuw, het vaatvlies en/of de sclera betrokken. Nachtblindheid, nystagmus en een slechtere gezichtsscherpte zijn nog bijkomende symptomen. Ongeveer 40 procent van de patiënten met KSS heeft een ernstige visuele beperking.

Spieren

Uiteindelijk breidt de spierzwakte uit naar andere delen van het gezicht, de keel (farynx), nek en/of schouder. Hierdoor is praten en/of slikken (dysfagie) moeilijk. Naarmate de ziekte vordert, zijn ook de armen en benen aangetast, waardoor ataxie optreedt en/of stotteren zich presenteert.

Andere afwijkingen

Andere symptomen zijn ontwikkelingsstoornissen, een verminderde spierspanning (hypotonie), gehoorverlies (uiteindelijk leidend tot doofheid), een verstandelijke beperking, progressief geheugenverlies (en dementie) en/of afwijkingen in verschillende hersendelen (bijvoorbeeld witte en grijze stof, hersenstam en/of cerebellum). Sommige getroffen patiënten met KSS lijden tevens aan endocriene stoornissen zoals hypoparathyroïdisme, diabetes mellitus, de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren), en/of primair falen van de eierstokken en testes (gonaden). Deze aandoeningen resulteren mogelijk in een kort gestalte (dwerggroei), een vertraagde puberteit, epileptische aanvallen als gevolg van hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte in het bloed), hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier(en)), overmatige vermoeidheid en/of spierkrampen. De relatie tussen KSS en endocriene afwijkingen is niet geheel duidelijk. In zeldzame gevallen mist de patiënt bepaalde reflexen, heeft hij nierafwijkingen en/of perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten).

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van KSS gebeurt door een grondig klinisch onderzoek waarbij de patiënt de primaire symptomen vertoont. De arts voert hierbij mogelijk nog een bloedonderzoek, een urineonderzoek, een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart), een spierbiopsie en/of een lumbaalpunctie uit. Soms is een CT-scan van de hersenen nodig. De oogarts beoordeelt de netvliesdegeneratie via een elektroretinografie. Soms geeft een DNA-onderzoek duidelijkheid over KSS.

Behandeling

De behandeling van dit syndroom verloopt multidisciplinair. Diverse artsen en zorgbeoefenaars zijn hierbij betrokken: cardioloog, oogarts, oorarts (audioloog), endocrinoloog, neuroloog, psychiater, neuropsycholoog, … Hij krijgt hierbij jaarlijks één of meer controle-onderzoeken bij de betreffende arts. Voor hartproblemen krijgt de patiënt een pacemaker voor een atrioventriculair (AV) blok of een medicamenteuze behandeling om de hartslag te regelen. Gehoorproblemen zijn te verhelpen met een hoorapparaat, al blijft de patiënt meestal aanzienlijk veel problemen hebben met het gehoor. Chirurgische behandelingen zijn mogelijk voor de oogproblemen, maar het is per patiënt en oogprobleem afhankelijk welke behandeling de arts uitvoert. Daarnaast zijn ook tal van hulpmiddelen, begeleidingsvormen, aanpassingen mogelijk voor slechtziende patiënten. Daarnaast zijn afzonderlijke behandelingen nodig voor aandoeningen die samenhangen met KSS zoals diabetes, hypoparathyreoïdie, … Soms krijgt de patiënt bijvoorbeeld hormoonvervangende therapie. Andere behandelingen zijn symptomatisch en ondersteunend bedoeld.

Prognose

De prognose van KSS varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen en de snelheid waarmee ze zich ontwikkelen. De levensverwachting van patiënten met KSS kan worden beïnvloed door de aanwezigheid van ernstige hartproblemen, progressieve visuele en neurologische afwijkingen, en andere gerelateerde aandoeningen. Hoewel de symptomen progressief zijn, kan een tijdige en multidisciplinaire behandeling de levenskwaliteit verbeteren en complicaties verlichten.

Complicaties

De complicaties van KSS kunnen ernstig zijn en omvatten hartproblemen zoals cardiomyopathie en geleidingsstoornissen, ernstige visuele beperkingen zoals retinitis pigmentosa, en neurologische complicaties zoals ataxie en spierzwakte. Daarnaast kunnen endocriene stoornissen zoals hypoparathyroïdisme en diabetes mellitus optreden, evenals andere systemische problemen zoals gehoorverlies en cognitieve achteruitgang.

Preventie

Momenteel zijn er geen bekende preventieve maatregelen voor het Kearns Sayre-Syndroom, omdat de aandoening meestal voortkomt uit spontane genetische mutaties. Er is geen bewijs dat omgevings- of levensstijlfactoren de ontwikkeling van KSS kunnen beïnvloeden. Vroegtijdige diagnose en regelmatige monitoring van symptomen zijn echter belangrijk voor het beheren van de ziekte en het verbeteren van de levenskwaliteit van de patiënten.

Lees verder

• Mitochondriale myopathieën: Symptomen aan spieren & hersenen