Kearns Sayre-Syndroom: Stofwisselingsaandoening

Patiënten met het Kearns Sayre-Syndroom hebben oogafwijkingen, ontwikkelingsstoornissen en hartproblemen. Door een genmutatie werkt het mitochondrion, de energiecentrale van het menselijk lichaam, niet goed. Meestal starten de symptomen op jonge leeftijd en zijn ze van progressieve aard. De behandeling verloopt multidisciplinair en aangezien genezing niet mogelijk is, werkt de behandeling voornamelijk ondersteunend en symptomatisch.

• Synoniemen Kearns Sayre-Syndroom
• Epidemiologie KSS
• Mechanisme
• Oorzaken van het Kearns-Sayre-syndroom
• Oorzaken KSS
• Risicofactoren KSS
• Risicogroepen
• Symptomen: Hart, ogen, groei, spieren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Kearns Sayre-Syndroom

Het Kearns Sayre-Syndroom (KSS) is gekend onder een hele resem synoniemen:

• chronisch progressieve externe oftalmoplegie en myopathie
• CPEO met myopathie
• mitochondriale cytopathie
• occulocraniosomatisch syndroom (verouderd)
• oftalmoplegie plus syndroom
• oftalmoplegie, gepigmenteerde netvliesdegeneratie en cadiomyopathie

Epidemiologie KSS

KSS is een zeldzame neuromusculaire mitochondriale stofwisselingsziekte die mannen en vrouwen in gelijke aantallen treft. Er is evenmin een raciale voorliefde bij dit syndroom. Normaalgezien treden de symptomen voor de leeftijd van twintig jaar op, maar soms verschijnen ze al tijdens de kindertijd of pas bij volwassenheid. Oogafwijkingen en ontwikkelingsstoornissen presenteren zich veelal voor de leeftijd van vijf jaar. Sommige onderzoekers zijn van mening dat mitochondriale myopathieën (aandoeningen van energieproducerende cellen met symptomen aan spieren en hersenen), waaronder KSS, moeilijk of ondergediagnosticeerd zijn. Bijgevolg is het moeilijk om de werkelijke frequentie van aandoeningen zoals KSS te bepalen. Een voorlopige schatting gaat uit van 1-3 per 100.000 patiënten wereldwijd die getroffen zijn door KSS. Concreet zouden in Nederland enkele tientallen patiënten aan de ziekte lijden.

Mechanisme

Het Kearns-Sayre-syndroom (KSS) is een zeldzame mitochondriale aandoening die wordt gekarakteriseerd door een combinatie van progressieve oftalmoplegie, retinitis pigmentosa, en andere multisysteem symptomen. Het mechanisme van deze aandoening is verbonden met defecten in het mitochondriaal DNA (mtDNA), dat de energievoorziening van de cellen regelt. De mitochondriën zijn essentieel voor de productie van ATP, de energie die nodig is voor cellulaire processen. Mutaties in het mitochondriaal DNA leiden tot een defecte energieproductie, wat resulteert in beschadiging van de weefsels die het meeste energie vereisen, zoals spiercellen, het hart en het oog.

Mitochondriaal DNA en defecten

Mitochondriaal DNA bestaat uit een klein circulair DNA-molecuul dat de genetische informatie bevat voor het functioneren van de mitochondriën. Het Kearns-Sayre-syndroom ontstaat meestal door een deletie in dit mitochondriaal DNA, wat leidt tot verlies van genetische informatie die noodzakelijk is voor de mitochondriale functie. Deze deleties kunnen leiden tot een verminderde productie van energie, wat resulteert in de symptomen die we zien bij KSS, zoals spierzwakte, visuele problemen en hartafwijkingen. Het verlies van mitochondriaal DNA is meestal sporadisch, maar kan ook erfelijk zijn.

Progressieve orgaanschade door energietekort

De energieproductie in cellen wordt ernstig aangetast bij KSS, vooral in weefsels die veel energie vereisen, zoals de spieren, het hart en het oog. Dit leidt tot progressieve orgaanschade, met name in het zenuwstelsel en het hart. De symptomen van Kearns-Sayre ontwikkelen zich vaak tussen de leeftijd van 10 en 30 jaar en verergeren in de loop der tijd. Dit is een langzaam progressief syndroom, waarbij de energieproductie in de mitochondriën stapsgewijs vermindert.

Oorzaken van het Kearns-Sayre-syndroom

Het Kearns-Sayre-syndroom wordt voornamelijk veroorzaakt door mutaties in het mitochondriaal DNA, maar in sommige gevallen kunnen er ook genetische variaties in de kern-DNA van een persoon bijdragen. Dit syndroom heeft een autosomaal dominant overervingspatroon in de meeste gevallen, hoewel het meestal sporadisch voorkomt. Mutaties in specifieke genen die coderen voor mitochondriale eiwitten kunnen de oorzaak zijn van deze aandoening, maar de exacte genetische oorzaken zijn nog niet volledig begrepen.

Mitochondriale DNA-deleties

De meest voorkomende oorzaak van KSS is de aanwezigheid van mitochondriale DNA-deleties, waarbij delen van het mitochondriaal DNA verloren gaan. Dit kan leiden tot een verlies van belangrijke eiwitten die betrokken zijn bij de productie van energie in de mitochondriën. De deletie kan zich geleidelijk uitbreiden, waardoor verschillende organen worden aangetast naarmate de ziekte voortschrijdt. Dit leidt tot de typische symptomen van KSS, zoals oftalmoplegie, retinitis pigmentosa, en hartafwijkingen.

Genetische mutaties

In zeldzamere gevallen kunnen genetische mutaties in de kern-DNA van een patiënt bijdragen aan het ontstaan van KSS. Deze mutaties kunnen leiden tot een defect in de werking van mitochondriën, zelfs wanneer het mitochondriaal DNA zelf intact is. Dit heeft de aandoening verder gecompliceerd en verstoord, waardoor wetenschappers nog steeds bezig zijn met het ontrafelen van de specifieke genen die betrokken zijn bij de ziekte.

Oorzaken KSS

Een nieuwe spontane deletie van een grote hoeveelheid genetisch materiaal in het DNA van mitochondria (mtDNA) is wellicht de oorzaak van KSS. Soms is deze genmutatie overdraagbaar door de moeder. Een getroffen moeder geeft de mutatie(s) door aan al haar kinderen, maar alleen haar dochters geven de mutatie(s) door aan hun kinderen. Maar het syndroom treedt meestal spontaan (de novo) op.

Risicofactoren KSS

Er zijn geen specifieke risicofactoren geïdentificeerd voor het Kearns Sayre-Syndroom, buiten de genetische mutaties die het veroorzaken. De meeste gevallen van KSS ontstaan spontaan zonder voorafgaande risicofactoren. Er zijn geen bekende omgevingsfactoren of levensstijlfactoren die het risico verhogen.

Risicogroepen

Hoewel Kearns-Sayre een zeldzame aandoening is, kunnen bepaalde groepen een hoger risico lopen om gediagnosticeerd te worden met deze ziekte. Het syndroom kan bij iedereen optreden, maar er zijn specifieke factoren die het risico verhogen.

Genetische predispositie

Mensen die een familiegeschiedenis van mitochondriale aandoeningen hebben, kunnen een verhoogd risico hebben om Kearns-Sayre te ontwikkelen. In de meeste gevallen wordt het syndroom sporadisch overgedragen, maar het kan ook worden doorgegeven van generatie op generatie. Dit komt doordat mitochondriaal DNA alleen via de moeder wordt overgedragen, wat betekent dat vrouwen met een gemuteerd mitochondriaal gen hun kinderen kunnen doorgeven, hoewel dit bij Kearns-Sayre zelden het geval is.

Oudere kinderen en jonge volwassenen

Het Kearns-Sayre-syndroom wordt meestal gediagnosticeerd bij kinderen en jongvolwassenen, vaak tussen de leeftijd van 10 en 30 jaar. Het is echter belangrijk te weten dat de symptomen zich geleidelijk ontwikkelen, wat betekent dat het moeilijk is om de aandoening in een vroeg stadium te identificeren. Omdat de ziekte langzaam verergert, kunnen de symptomen zich vaak pas later in het leven duidelijk manifesteren.

Symptomen: Hart, ogen, groei, spieren

In sommige gevallen is KSS onderdeel van een andere aandoening of ziekte. De symptomen van deze aandoening zijn gewoonlijk duidelijk vóór de leeftijd van twintig jaar.

Hart

Patiënten met KSS presenteren zich met een hartspieraandoening (medische term is "cardiomyopathie") zoals een geleidingsstoornis van de hartspier (hartblok). De ernst van deze geleidingsstoornis varieert tussen getroffen patiënten.

Groei

In de meeste gevallen starten de symptomen met de groeistoornis. Andere symptomen zijn spierzwakte, een kort gestalte, en/of ataxie als gevolg van coördinatieproblemen in de kleine hersenen.

Ogen

De patiënt heeft een progressieve verlamming van bepaalde oogspieren (chronische progressieve externe oftalmoplegie), abnormale accumulatie van gekleurd (gepigmenteerd) materiaal op het netvlies (atypische retinitis pigmentosa), wat leidt tot chronische ontsteking, progressieve degeneratie en afsterven van bepaalde oogstructuren (pigmentdegeneratie van de retina). Het afhangende bovenste ooglid (ptosis), veroorzaakt door spierzwakte van de oogleden treedt ook al in de vroege kindertijd op. Andere oogbewegingsspieren verzwakken geleidelijk aan wat resulteert in verlamming van bepaalde oogbewegingen. De meeste patiënten met KSS hebben visuele problemen als gevolg van de atypische retinitis pigmentosa en de progressieve pigmentdegeneratie van de retina. Hierbij zijn mogelijk de oogzenuw, het vaatvlies en/of de sclera betrokken. Nachtblindheid, nystagmus en een slechtere gezichtsscherpte zijn nog bijkomende symptomen. Ongeveer 40 procent van de patiënten met KSS heeft een ernstige visuele beperking.

Spieren

Uiteindelijk breidt de spierzwakte uit naar andere delen van het gezicht, de keel (farynx), nek en/of schouder. Hierdoor is praten en/of slikken (dysfagie) moeilijk. Naarmate de ziekte vordert, zijn ook de armen en benen aangetast, waardoor ataxie optreedt en/of stotteren zich presenteert.

Andere afwijkingen

Andere symptomen zijn ontwikkelingsstoornissen, een verminderde spierspanning (hypotonie), gehoorverlies (uiteindelijk leidend tot doofheid), een verstandelijke beperking, progressief geheugenverlies (en dementie) en/of afwijkingen in verschillende hersendelen (bijvoorbeeld witte en grijze stof, hersenstam en/of cerebellum). Sommige getroffen patiënten met KSS lijden tevens aan endocriene stoornissen zoals hypoparathyroïdisme, diabetes mellitus, de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren), en/of primair falen van de eierstokken en testes (gonaden). Deze aandoeningen resulteren mogelijk in een kort gestalte (dwerggroei), een vertraagde puberteit, epileptische aanvallen als gevolg van hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte in het bloed), hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier(en)), overmatige vermoeidheid en/of spierkrampen. De relatie tussen KSS en endocriene afwijkingen is niet geheel duidelijk. In zeldzame gevallen mist de patiënt bepaalde reflexen, heeft hij nierafwijkingen en/of perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten).

Alarmsymptomen

De symptomen van het Kearns-Sayre-syndroom kunnen zich in verschillende vormen manifesteren, en het is belangrijk om op bepaalde alarmsymptomen te letten. Deze symptomen kunnen wijzen op de progressie van de aandoening en het verergeren van de orgaanschade.

Visuele problemen (retinitis pigmentosa)

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van Kearns-Sayre is retinitis pigmentosa, een aandoening die leidt tot progressieve gezichtsvermindering en uiteindelijk blindheid. Dit komt doordat het netvlies wordt aangetast door de verminderde energieproductie in de cellen van het oog. Patiënten ervaren vaak nachtblindheid en perifere gezichtsverlies als eerste tekenen van visuele achteruitgang.

Oftalmoplegie (spierzwakte van de ogen)

Oftalmoplegie, of spierzwakte van de ogen, is een ander belangrijk alarmsymptoom van het Kearns-Sayre-syndroom. Dit kan leiden tot ptosis (hangen van de oogleden), dubbelzien en verlies van oogbewegingen. De schade aan de spieren die verantwoordelijk zijn voor oogbewegingen is een van de vroege tekenen van de aandoening.

Cardiomyopathie (hartspierziekte)

Cardiomyopathie is een veelvoorkomend alarmsymptoom bij Kearns-Sayre, waarbij de hartspier verzwakt en de pompfunctie van het hart afneemt. Dit kan leiden tot hartfalen, een ernstige complicatie van de aandoening. Patiënten kunnen ook last krijgen van aritmieën, die de efficiëntie van het hart verder verstoren.

Spierzwakte en vermoeidheid

Spierzwakte en vermoeidheid zijn ook veel voorkomende symptomen bij Kearns-Sayre. De verminderde energieproductie in de spiercellen leidt tot een afname van spierkracht en algemene vermoeidheid, wat de dagelijkse activiteiten van patiënten aanzienlijk kan beperken.

Hoorproblemen

In sommige gevallen kunnen patiënten met Kearns-Sayre ook gehoorverlies ervaren als gevolg van de schade aan de cellen in het binnenoor. Gehoorverlies kan variëren van mild tot ernstig en draagt bij aan de algehele verslechtering van de zintuigen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van KSS gebeurt door een grondig klinisch onderzoek waarbij de patiënt de primaire symptomen vertoont. De arts voert hierbij mogelijk nog een bloedonderzoek, een urineonderzoek, een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart), een spierbiopsie en/of een lumbaalpunctie uit. Soms is een CT-scan van de hersenen nodig. De oogarts beoordeelt de netvliesdegeneratie via een elektroretinografie. Soms geeft een DNA-onderzoek duidelijkheid over KSS.

Behandeling

De behandeling van dit syndroom verloopt multidisciplinair. Diverse artsen en zorgbeoefenaars zijn hierbij betrokken: cardioloog, oogarts, oorarts (audioloog), endocrinoloog, neuroloog, psychiater, neuropsycholoog, … Hij krijgt hierbij jaarlijks één of meer controle-onderzoeken bij de betreffende arts. Voor hartproblemen krijgt de patiënt een pacemaker voor een atrioventriculair (AV) blok of een medicamenteuze behandeling om de hartslag te regelen. Gehoorproblemen zijn te verhelpen met een hoorapparaat, al blijft de patiënt meestal aanzienlijk veel problemen hebben met het gehoor. Chirurgische behandelingen zijn mogelijk voor de oogproblemen, maar het is per patiënt en oogprobleem afhankelijk welke behandeling de arts uitvoert. Daarnaast zijn ook tal van hulpmiddelen, begeleidingsvormen, aanpassingen mogelijk voor slechtziende patiënten. Daarnaast zijn afzonderlijke behandelingen nodig voor aandoeningen die samenhangen met KSS zoals diabetes, hypoparathyreoïdie, … Soms krijgt de patiënt bijvoorbeeld hormoonvervangende therapie. Andere behandelingen zijn symptomatisch en ondersteunend bedoeld.

Prognose

De prognose van het Kearns-Sayre-syndroom (KSS) is variabel en afhankelijk van de ernst van de symptomen en de snelheid waarmee ze zich ontwikkelen. Aangezien KSS een progressieve aandoening is, ervaren patiënten doorgaans een geleidelijke verslechtering van hun gezondheid naarmate de tijd verstrijkt. De progressie van de ziekte kan echter sterk variëren van persoon tot persoon, en sommige patiënten kunnen relatief stabiele periodes doormaken zonder dat er significante achteruitgang optreedt.

Levensverwachting

De levensverwachting van patiënten met KSS wordt meestal niet direct beïnvloed door de aandoening zelf, maar kan aanzienlijk worden verkort door complicaties zoals hartfalen of ernstige ademhalingsproblemen. Als de hartspier of het zenuwstelsel ernstig wordt aangetast, kan de levensverwachting afnemen, maar er zijn gevallen waarbij patiënten een relatief lange levensduur hebben, vooral als de ziekte in een langzamer tempo verloopt.

Verergering van symptomen

De symptomen van KSS verergeren doorgaans in de loop van de tijd, met schade aan verschillende organen, zoals de ogen, het hart en de spieren. De mate van progressie kan echter variëren, afhankelijk van de betrokkenheid van de mitochondriën en de specifieke genetische mutaties die de aandoening veroorzaken. Het is belangrijk voor patiënten om regelmatig gecontroleerd te worden op de voortgang van de ziekte en om adequate ondersteuning te ontvangen om de symptomen te beheersen.

Vertraging van ziekteprogressie

Hoewel er geen genezing bestaat voor Kearns-Sayre, kunnen bepaalde behandelingen helpen om de progressie van de ziekte te vertragen. Regelmatige opvolging, therapieën voor de symptomen en levensstijlveranderingen kunnen bijdragen aan het verlichten van de belasting van de aandoening en het verbeteren van de kwaliteit van leven van de patiënt.

Complicaties

Het Kearns-Sayre-syndroom kan leiden tot verschillende ernstige complicaties, aangezien de ziekte de energieproductie in cellen in meerdere organen aantast. Deze complicaties kunnen de levenskwaliteit van patiënten aanzienlijk beïnvloeden en vereisen vaak langdurige medische zorg.

Cardiomyopathie en hartfalen

Een van de belangrijkste complicaties van KSS is cardiomyopathie, wat kan leiden tot hartfalen. De verminderde energieproductie in de hartspiercellen verzwakt het hart, wat de pompfunctie ervan vermindert. Patiënten kunnen last krijgen van hartkloppingen, vermoeidheid en kortademigheid. In ernstige gevallen kan hartfalen zich ontwikkelen, wat dringende medische behandeling vereist.

Retinitis pigmentosa en blindheid

Retinitis pigmentosa is een veelvoorkomende complicatie van KSS, en het kan leiden tot progressieve blindheid. Deze aandoening tast de cellen in het netvlies aan, wat uiteindelijk kan resulteren in verlies van het gezichtsvermogen. Nachtblindheid en verlies van perifere gezichtsvelden zijn vaak de eerste tekenen, maar naarmate de ziekte vordert, kan het zicht verder verslechteren.

Endocriene afwijkingen

Kearns-Sayre kan ook leiden tot endocriene problemen, zoals diabetes en schildklierafwijkingen. De energieproductie in de cellen van de endocriene klieren wordt verstoord, wat de hormonale balans kan verstoren. Dit kan het metabolisme beïnvloeden en leiden tot gewichtsproblemen, energiegebrek en andere hormonale symptomen die het dagelijks leven van de patiënt bemoeilijken.

Neurologische complicaties

Neurologische complicaties komen vaak voor bij Kearns-Sayre, vooral bij patiënten met een ernstige vorm van de ziekte. Deze complicaties kunnen variëren van spierzwakte tot problemen met het centrale zenuwstelsel, zoals epileptische aanvallen en cognitieve achteruitgang. Spierzwakte kan zich ook manifesteren als moeite met lopen of het uitvoeren van dagelijkse taken.

Preventie

Aangezien het Kearns-Sayre-syndroom een genetische aandoening is die meestal sporadisch voorkomt, is primaire preventie moeilijk. Er zijn echter bepaalde maatregelen die kunnen helpen bij het beheersen van de aandoening en het verminderen van de impact van de symptomen. Gezondheidszorgprofessionals kunnen patiënten adviseren over hoe ze hun symptomen kunnen beheren en hun kwaliteit van leven kunnen verbeteren.

Gezonde levensstijl en energiemetabolisme

Hoewel er geen specifieke preventie bestaat voor het Kearns-Sayre-syndroom, kunnen bepaalde levensstijlkeuzes helpen om de algehele gezondheid te behouden en complicaties te verminderen. Een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan een betere spierfunctie en cardiovasculaire gezondheid. Het vermijden van schadelijke gewoonten zoals roken en overmatig alcoholgebruik is ook belangrijk.

Genetisch advies voor gezinnen

Gezinnen van patiënten met Kearns-Sayre kunnen baat hebben bij genetisch advies om de risico's voor toekomstige generaties beter te begrijpen. Dit kan helpen om een beter inzicht te krijgen in de overerving van de aandoening en om geïnformeerde keuzes te maken over gezinsplanning. Hoewel Kearns-Sayre vaak sporadisch voorkomt, kunnen families die een geschiedenis van mitochondriale aandoeningen hebben, beter voorbereid zijn op het beheren van de ziekte.

Regelmatige medische controle

Patiënten met Kearns-Sayre moeten regelmatig medische controle ondergaan om de voortgang van de ziekte te volgen en tijdig complicaties te identificeren. Dit omvat het monitoren van hartfunctie, gezichtsvermogen en spierkracht, evenals het uitvoeren van bloedonderzoek om endocriene afwijkingen of andere systemische complicaties te detecteren. Op tijd ingrijpen kan de kwaliteit van leven verbeteren en de ziekteprogressie vertragen.

Lees verder

• Mitochondriale myopathieën: Symptomen aan spieren & hersenen